Þjóðviljinn - 02.02.1947, Blaðsíða 3

Sunnudagur .2. febrúar 194-7
ÞJOÐVILJINN
Mgwwðmr frórarinssom
Uppá slðkastið hefur margt
verið rætt og ritað um okkar
landhelgismál og má ætla, að
flestum landsmönnuim sé nú
orðin ljós nauðsyn þess, að
landhelgissvæðið verði rýmk-
að. í samibandi við þetta hef-
ur hvarflað að mér spurning
in: Hverjum tilheyrir Kol-
beinsey?
Að því er ég bezt veit.
telja þær þjóðír, sem lönd
eiga að Norðuríshafi, að þær
hafi einskonar eignarrétt vf-
ir þeim hluta Norðuríshafs-
ins, sem liggur norðan að
löndum þeirra, allt til Norð-
urpóls, þ. e- a. s. því haf-
svæði, sem takmarkast- af
þeiim lengdarbaugum, er
snerta austasta og vestasta
odda landanna. Hvernig
þessi eignarréttur er nánar
skilgreindur, er mér ókunn-
ugt um, en eflaust vita sér-
fræðingar okkar í alþjóða-
rétti nánari deili á því.
17. júní 1944 bættist okkar
land í tölu þeirra fullvalda
landa, sem eiga strönd að
Norðuríshafi. Ekki kann ég
um að segja, hvort af þessu
leiðir, að við eigum nú til-
kall til einhverra sérréttinda
á hafsvæðinu norðan lands-
ins, en fróðlegt væri að fá
úr því skorið. Þess ber að
geta, að þetta hafsvæði, nær
ekki a/l-la leið til Norðurpóls,
því austasti oddi Grænlands
liggur talsvert austar en aust-
asti oddi íslands (Gerpir) og
varla förum við að gera okk-
ur að athlægi með að gera
kröfur um yfirráð yfir Græn-
landi. En við ættum að geta
krafist einhverra urnráða yf-
ir landgrunninu norður af
landinu og erfitt juði að
hrekja rétt okkar til yfirráða
yfir nyrzta út-verði þessa
landgrunns, Kolbeinsey.
Kolbeinsey, sem útlenzkir
kalla Mcvenklint, liggur 107
km. norður af Siglunesi og
um 80 km- norðvestur af
Grímsey. Virðist eyjan liggja
nyrzt á landgrunnsflötinni,
því örskammt norðan við
hana kvað vera um 400 m.
dýpi, en sunnan hennar er
víða mjög grunnt. Eyjan er
sögð uppbyggð úr blöðróttu
blágrýti, lausu í sér. Sam-
kvæmt mælingu Friðriks
Ólafssonar skipherra, sem fór
þarna norður á „Ægi“ sum-
arið .1933 og mældi eyna, var
hún þá 70 m. löng, 30—G0 m.
breið og 8 m. há.
Ekki er vitað, hvenær Kol-
beinsey fannst. Hennar er
get:ð í Landnámabók, sem
segir dægui’s siglingu vera
þaðan norður til Grænlands
óbyggða- Samkvæmt Svarf-
dælasögu dregur eyjan nafn
af Kolbeini landnámsmanni
Sigmundssyni, er bjó í Kol-
beinsdal, en flutti það .m með
fólki sínu og braut skip sitt
og týndi sínu lífi við þá py
er síðan ber hans nafn. Síð-
an segir ekki af þeirri ey
fyrr en á dögum Guðbrands
biskups Þorlákssonar. Guð-
brandur var mikill landfræð
ingur og kortagerðarmaður.
Hann fékk bræður þrjá,
Bjarna, Jón og Einar Tómas-
syni (Hvanndalabræður), til
þess að leita að Kolbeins-
ey og er sagt að hann hafi
boðið þeim til þess mikið fé
Þetta var sumarið 1580. Er
þetta eini íshafsleiðangur
sem gerður hefur verið út
af Íslendingum í rannsóknar-
skyni síðan á þjóðveldistím-
anum. Varð ferð þeirra
bræðra með miklurn ævintýr-
um, sem hér yrði of langt að
rekja, og þótti hin mesta
svaðilför, enda hlutu þeir af
henni mikla frægð, og orti
séra Jón Einarsson langan
brag um ferðina. Þeir bræð-
ur fóru á áttæringi, dvöldu
vikutíma við eyna og mældu
stærð hennar (vaðbáru
hana). Mældist þeim hún um
750 m. löng, 110 m- breið og
rúrnl. 100 m. há. í eynni var
ógrynni af fugli er var svo
spakur, að taka mátti með
höndum. Þeir tóku þar um
þúsund fugla og ógrynni
eggja. Engan gróður sögðu
þeir á eynni.
Olavíus getur um ferðir til
Kolibeinseyjar á áttæringum,
eftir dún, sel og fugli. Hann
segir að Jón Jónsson, er
stólpi var kallaður, bóndi á
Básum í Grímsey, hafi síðast
ur farið til Kolbeinseyjar, en
hann fór þangað nokkrar
ferðir á árunum 1700—1730.
Er farið var að stunda há-
karlaveiðar á þilskipum á
19- öld var oft komið til Kol-
beinseyjar. Jockum M. Egg-
ertsson, sem skrifaði fróðlega
grein um Kolbeinsey í Eim-
reiðina 1933, hefur það eftir
Frímanni Benediktssyni.
hreppstjóra í Grímsey, er þá
var á áttræðisaldri, að hann
hafi komið þar í land á yngri
árum. Hafði þar oft verið
mikið um fugl og egg og var
stundum farið í land til
eggjatöku, en fyrir kom, að
ófært var að eyjunni, sakir
sjávarylgju, þótt kyrrt væri
á hafinu. Joclcum hefur það
eftir Ilelga Ólafssyni, bónda
í Grímsev. að um aldamótin
hafi hákarlaskip úr Eyjafirði
komið ti'l Kolbeinseyjar og
hafi hásetar tekið á eynni 14
þúsundir eggja. Þetta var
um varptíma svartfuglsins
og eyjan svo þakin af fugli
og eggjum, að sumstaðar
höfðu eggin oltið saman í
hrannir í holum og lægðum.
Töldu sjómenn, að miklu af
eggjunum mundi árlega
skola út af eynni í sjóroki,
enda væru þorskar, er veidd
ust kringum eyjarnar um
varptímann, oft fullir af
eggjarauðu.
5.—8. júní 1932 fóru þrír
Húsvíkingar í leiðangur á
mótorbát til Rolbeinseyjar-
Mældu þeir eyna og ljós-
mynduðu. Engan fugl sáu
þeir, hvorki á eynni eða á
sjónum í nánd við hana. —
Ekkert lausagrjót var í eynni
og enginn vottur gróðurs. —
Sumarið eftir fór varðskip-
ið Ægir ti'l Kolbeinseyjar
sem fyrr getur.
Gera má ráð fyrir, að mæl-
ingar þeirra Hvanndala-
bræðra á stærð Kolbeinseyj-
ar sumarið 1580 hafi ekki
verið mjög fjarri réttu lagi.
Sé gert ráð fyrir,.að eyjanj
hafi þá verið um 75000 fer-
metrar, en um 3000 fer-
metrar 1933, hefur hún
minnkað að meðaltali rúml.
210 fermetra á ári síðustu
þrjár og hálfa öldina. Að með i
altali hefur eyjan lækkað um
þriðjung metra árlega á
þessu tímabili. Þetta er næsta
hröð eyðing, enda þóttust
sjómenn á hákarlaskipunum
sjá nær áúlegan mun á eynni,-
Ef til vill á landlækkun
nokkurn þátt í minnkun eyj
arinnar, en vafalítið mun
aðalorsökin eða jafnvel eina
orsökin vera frostveðrun og
særof (marin abration)- Mun
það eiga sinn þátt í hinni
hröðu eyðingu, að berggrunn
urinn er næsta laus í sér. En
fróðlegt væri að athuga eyna
nánar jarðfræðilega og
gera nákvæmt dýptaúkort
af svæðinu kringum hana.
Mundi það gefa m. a. nánari
þekkingu en við nú höfurn
um verkun særofsins. hina
upprunálegu stærð eyjarinn-
ar og aldur hennar. En líkur
benda til að eyjan hafi
aldrei stór verið og sé næsta
ung. Til þessa bendir m. a.
það sem nefnt hefur verið
um aðdýpi, — því væri eyjah
gömul, ætti að vera breiður
landgrunnsflötur allt í kring
— svo og, að eyjan var
gróðui’vana 1580. Þó er eyjan
að öllum líkindum ti! orðin
fyrir landnámsöld og sýnir
gróðurleysi hennar 1580, að
gróður er seinn að berast til
einangraðra eyja þótt fugla-
líf sé þar mikið-
Kolbeinsey mun að líkind-
um fundin af íslendinguim
og víst er, að rannsökuð og
nytjuð hefur hún verið nær
eingöngu af íslendingum,
Framh. á 7. síðu.
Séra Úfeigur Wigíús§®m*
Fellsmúim
Minninga^ðsð
Séra Ófeigur Vigfússon andað-
ist að heiimili sínu, Fellsmúla á
Landi, þriðjudaginn 21. þ. m.
Hann var fæddur að Framnes'
á Skeiðum 3. júlí 1865, svo af
hann var kominn á níræðis- ^
I 1H
aldur. Námi í guðfræði laul l l
hann árið 1892, og ári síðar varc
hann prestur í Efri-Holtaþing-
um- í Rangárvallasýslu. Alda-
mótaárið fékk hann Landpresta-
kall og settist þá að Fellsmúla og
bjó þar síðan alla ævi. Ófeigur
var kvæntur Ólafíu Ólafsdóttur.
systur Ólafs heitins fríkirkju-
prests. Þau hjón eignuðust fjög
ur böm, misstu tvö, en á lífi
eru tveir synir, Grétar. Fells rit-
höfundur og séra Ragnar Ó- j og staðizt Það með góðum vitnis
feigsson á Fellsmúla. Frú Ólafía I óurði. Fjölhsefari kennarar eru
andaðist 1939 eftir skamma j trauðla t)1 hér á landi en þeir,
legu, og einnig varð nú brátt |sem lcennclu a Fellsmúla.
um séra Ófeig. ' En það eru ekki einungis
Séra Ófeigur var einn af Fellsmúla-feðgarnir, sem hafa
gagnmerkustu klerkum is- unnið fórnfúst starf í þágu ís-
lenzku kirkjunnar og lét sig lenzkrar æsku. Skólahaldið þar
miklu skipta málefni hennar.
Að vísu hygg ég, að hann hafi
Sr. Ófeigur Vigfússon
hefur kostað konurnar á staðn-
um firnamikið erfiði. — Frú
ekki verið öðrum fremur fyrir-1 Ólafía var stórmyndarleg kona
og listhneigð, og var heimili
þeirra hjóna með þeim gestrisn-
ustu á landinu og var öllum veitt
af rausn og skörungsskap. Þar
var aldrei farið í manngreinar-
álit, ef gest bar að garði, heldur
slegið upp veizlu. Á veturna
settust nemendur og kennimenn
irnir að borði með gestinum, og
þar urðu oft allfjörugar umræð-
ur langar stundir. Frú Ólafía
var jafnan fáliðuð, en Ingigerð
ur Brynjólfsdóttir, , vinnukona
þeirra hjóna, var henni mjög
samhent og trú. Þær báru ein-
skæra umhyggju fyrir líðan
allra, sem gistu það heimili, og
lögðu oft meira á sig en sæmi-
legt þykir að bjóða nokkrum
manneskjum. Af góðvilja bökuðu
Fellsmúlahjónin sér og heimili
sínu svo mikið erfiði, að nærsýn-
um sálum verður fórnarlund
þeirra torskilin. Eg held. helzt,
að þau hafi ekki vitað af því,
að þau væru að binda sér nein-
ar óþarfa byrðar með afskiptum
af óskyldu fólki. Ef gest bar að
garði var sjálfsagt að veita hon-
um allan beina. Ef gesturinn
var fróðleiksfús, þá var sjálf-
sagt að fræða hann. Eg held
þau hafi litið á störf sín sem
sjálfsagða skyldu við lífið. Þau
höfðu ánægju af því að sjá ungt
fólk í kringum sig og glöddust
af því að geta veitt öðrum.
Oft hefur það komið fyrir, að
misjafnir námsmenn hafa ver-
ið sendir að Fellsmúla til
reynslu, og dvölin þar eystra
hefur reynzt mörgum slíkum
giftudrjúg. Er þeir hafa horfið
aftur í skóla sína, hafa þeir
gerzt fótfimari í flengingaribrakk
um prófanna en áður. Eg heyrði
eitt sinn latan lærisvein, sem
gerðist góður námsmaður eftir
Fellsmúlavist, segja: „Á Fells-
múla. lærði ég áð læra,‘. Skóla-
ferðarmikill á prestastefnum eða
öðrum allsherjarsamkundum
þeirrar stofnunar, en hann var
þéttur fyrir og vann kyrrlátt
starf meira en nokkur annar
íslenzkur klerkur honum sam-
tíða.
í æsku komst Ófeigur í kynni
við fátækþna, og hún var föru-
nautur hans lengi á lífsleiðinni.
Eg hygg, að honum hafi aldrei
verið sýnt um að safna í „sál“
prestanna. Margir, sem komast
til mannvirðingar eftir fátækt
og basl, vilja ekki muna fyrri
daga sína. Þeir gerast stærilát-
ir og Hta smáum augum á þá,
sem berjast í bökkum. Ófeigur
mundi aftur á móti alltaf, við
hvað hann hafði átt að stríða,
þess vegna rétti hann með skiln
ingi hjálparhönd hverjum þeim,
sem hann hélt sig geta stvrkt.
Fellsmúli er allþekkt fræðasetur
hér á landi, en fæstir munu vita,
hvers konar mannúðar- og menn
ingarstarf feðgarnir á Fells-
múla hafa innt af hendi. Tala
þeirra nemenda, sem dvalizt
hafa á Fellsmúla og notið hafa
tilsagnar prestanna, mun kom-
in talsvert á annað hundrað. —
Margt af því fólki, sem þar heí
ur stundað nám, hefur verið svo
efnum búið, að æðri skólar
landsins hafa verið því lokaðir.
En skólastjórinn á Fellsmúla
var yfirleitt ekki frekur í fjár-
kröfum. Flestir nemendur hans
hafa sloppið með það eitt að
greiða fæði, og húsnæði og sum
ir fengið gjaldfrest á þeirri
kvöð. Skólinn á Fellsmúla hef-
ur þó eigi verið styrktur af
af ríkinu á nokkurn hátt, og
kennslan þar hefur eigi verið
veitt með hangandi hendi. Menn
hafa stundað þar nám í alls-
konar bóklegum fræðum o?
nokkrir hafa numið þar allan
|
lærdóm sinn undir stúdentspróf1
Framh- á 6. síðu