Þjóðviljinn - 06.02.1949, Blaðsíða 5

junnudaguj* 3. fe'Qrúar 15,49/ -
Þ J 0 Ð V I LJINN
Ný „alþýðubók44
Sigurðar Þórarinsson: \ og Heklugos gerir það að verk-
Skrafað og skrifað: 1 um. Bera S.Þ- auðvitað engár
Helgafell 1948. þakkir fyrir það, en fyrir liitt
á hann þakkir skildar, að hann
Bisið á íslenzkum lærdóms- Iskuli ekki uppbyrja neinn „lærð
mönnum yrði varla hátt til | an regling“ um þessa hluti, held
lengdár ef þeir tækju upp á því jur tala um þá við okkur eins| ánægjulegri vitnisburður sem
ingar höfundar um ýms fyrir-
bæri þjóðlífsins og ástandið
í landinu. Eg vil vekja athygli
á erindi hans um bækur og á
ræðunni á Þjóðviljahátíðinni í
fyrra: Af sjónarhóli náttúru-
fræðings. En allar þessar grein-
ar eða ræður bera vitni vakandi
eftirtekt, lifandi áhuga og heil-
bí-igðu viti. Er það þeim mun
að
einn góðan veðurdag að ræða jog vinur og bróðir. En því er, fleiri fást nú við það eitt
og rita um sérfræði sín af lærð- Iþetta lofað hér, m. a-, að í út-| sefja og forheimska fólkið, með
um belgingi og yfirlæti. I því
landi þar sem óskólagengnir
menn eiga það til að skrifa þess
hátt.ar ritgerðir um t. d. sögu
eða jarðfræði sem endast mundu
þeim til doktorsnafnbótar, ef
eftir væri leitað, er liinum skóla
gengnu betra að vera hógværir
og af hjarta lítillátir. íslenzkir
vísindamenn hafa víst' löngum
gert sér þetta ljóst, enda yrðu
fáir til að hlýða máli þeirra eða
lesa rit þeirra, ef þau væru
ætluð sérfræðingum einum og
orðalagið og skyringarnar við
það miðað. Að svo miklu leyti
sem dæmt verður um vísinda-
mennsku Sigurðar Þórarinsson-
ar af þeirri bók sem hér liggur
fyrir, þá er augljóst að hann
heldur fram þeirri stefnu alþýð-
legs fræðimennskustíls sem
minnzt var á. Vísindalega séð er
það ef til vill ekki vænlegt til
mikilla afkasta að mega ekkij,
nefna orð eins og frjógreining
án náinna útskýringa. En kost-
urinn við skýringuna er sá að
lestur hennar er leikum mönnum
kennslustund, mörgum þeirra
þroskavænleg. Fyrsta skrifið í
þessari bók er útvarpserindi
sem höfundur flutti aðeins 22
ára gamall, og heitir Mýrarnar
tala. Gæti það vakið athygli
þeirra, sem á næsta «umri eiga
ferð um íslenzka mýri, á því að
víðar séu vísindalegar rannsókn
arstofur en í Reýkjavík og á
Keldum, náttúran sé í rauninni
eitt allsherjar labóratóríum. Sú|
athugun gæti síðan vakið áhuga
einhverra á því að fá aðgang að,
rannsóknarstofunni í mýrinni,
og þá hefði ritgerð SÞ. náð
þeim tiigangi er hún gæti bezt-
an haft: að örva aðra til þekk-
ingarleitar, vera landsfólkinu til
gagns.
Það er þetta forna demókrat-
íska eðli íslenzkrar vísindaiðju,
sem er svo indælt að hitta fyrir
enn á nýjan leik í bók S.Þ., þeim
köflum hennar sem fjalla um
vísindaleg efni. Þar með er ekki
sagt, að gefinn sé afsláttur af
vísindalegri nákvæmni eða fræði
mannlegri röksemdafærslu. Er-
indið um Grímsvötn og Gríms-
vatnajökul er t. d. hlaðið lær-
dómi og gegnstungið rökum. En
það er framsetningin sem ég á
við, ljós og óbrotin, sjaldgjæf
orð eða lærð hugtök skýrð svo
að ólærðir fylgist að fullu með.
En auk þess má benda á það, að
jarðfræoi og systur hennar í vís
indunum hljóta, hér á Islandi,
að vera mörgum öðrum vísinda-
Sigurður Þórarinsson.
löndum eru til vísindarit sem
misjöfnum árangri þó, eins og
gengur. En sé miðað við atfylg-
ið, þá skal hver sá þökk hafa,
er heldur fullum sönsum í gern-
Ingahríðum þeim-
Eg minntist áðan á framsetn-
inguna „sem slíka“. En í for-
mála getur höf. þess, að málfar
sitt muni eflaust bera nokkur
merki langdvalar sinnar erlend-
is. Er það víst alveg rétt. Mál-
ið ber víða meiri keim af skrafi
en skrifi. Þó verður ekki séð,
að brýn nauður reki höfund til
róttækra breytinga í þvi efni.
Víst er um það, að sé um tvennt
að velja, þá er betra lifandi tal-
mál, þótt á ritgerð sé, heldur
en andvana klassík, með mennt-
skælskri kommusetningu og öllu
tilheyrandi. Meðan lærður vís-
indamaður heldur vakandi eftir
Egilsvísur.
djöfullinn skilur ekki, hvað þá tekt, lifandi áhuga og heil
normalir mennskir menn.
Kjaftfor er afardónalegt orð,
brigðri dómgreind, þá fæ eg
ekki séð að bókum hans sé alvar
og hef ég þó oftar en einu sinni legur háski búinn úr öðrum átt-
um.
heýrt það notað um Sigurð Þór
arinsson. Mætti ég nota orð-
frakkur í staðinn. Orðfrekki er
mjög skemmtileg eigind, ef
henni fylgir greind og hún á
rót sína i hispursleysi. Og þá er
komin skýringin á því, hvers
vegna gaman er að lesa seinni, og
hluta umræddrar bókar, hugleið.
B.B.
1 ritgerð mína, GrímsVötn
og Grímsvatnajökull, sem birt-!
ist í ritgerðasafninu Skrafað'
skrifað, hefur slæðzt inn
Framh. á 7. síðu.
Hörð var ást þín, og harðlega varstu tyftur;
Iiljóður í fyrstu örlagamyrkrið vóðst.
Óþjáli stórviður, unga kvistinum sviftur
áttir í stríði að visna eklíi þar sem þú stóðst.
Nú varð ei sopin hefndin úr gullnu liorni
með liatursmanninn dauðan við fætur þér;
Ægir, vegandinn, æskuvinurinn forni
ókrenkjanlegur við ströndina bylti sér.
Nú var það í eigin hjarta, sem herja skyldi,
hefndin framin og bætt í víkingsins sál.
Sækja nú inn og sigla þar eins og þyldi,
sverðinu kasta og taka upp vopnið mál.
Fyr hafði skýlt þér í fangbrögðum örlaganótta,
féndurna villt og lieillað málskógur þinn,
dugað þér gáfan, sem dauðanum stökkti á flótta,
drápan og ykáldið, sem lofaði óvin sinn.
Virtist um stund sem væri málminum skíra,
viti þínu, horfinn metnaður sinn,
grimmlega lokuð gersemakistan dýra
geð þi3t. — En Ásgerður vissi um Jykilinn.
Þögull gæddirðu harm þinn í orðanna höllu
hefndum sælli en unnt var með spjóti að ná:
Margt var illt, en hið betra var yfir því Öllu.
Eilíf og stór var sú hugsun er þögninni brá.
Cx. H. E.
Burt hrekur frá mér bænir góðar
buslið í liaustrigningunni,
eins og fótatak feigrar þjóðar
á flófta undan skyldunni.
Dárlegast einn í dropatrampi
drullast um feigðarinnar veg
ókennilegu eymdarskvampi
yfirgefinn af hinum. — Eg?
Þegiðu skýjaþernan blauta,
þú heldur vöku fyrir mér.
Mikið þarftu við mig að tauta,
mætti ég sofna fyrir þér!
G. H. E.
prúíessors Guðbrands«
Ferðasögur hafa jafnan verið í gleymsku og dá, og stundum
vinsælt lestrarefni alþýðu |hafa þeir, sem til stafs drógu,
manna hérlendis. I þær sótti verið þeir, sem sízt skyldi.
hún nokkra bót fyrir einangr-
Á síðastliðnu hausti sendi
un og fásinni, auk þess, sem hinn veraldarvani prófessor
þær veittu tækifæri til að víkka ' Guðbrandur Jónsson, frá sér
sjóndeildarhringinn og bak- nt eitt Furður Frakklands.
grunn til að bera smæð sína i Bók þessi er hin veglegasta á-
saman við. Aukin samgöngu- j sýndum — prentuð á ágætan
tækni og breytt lífsskilyrði j pappír og prýdd fjölda mynda
hafa nú gefið fleirum tækifæri til skýringar og lífgunar efn-
til að gera þetta með eigin aug- |inn. Formála fyrir bók þessari
um en áður, cnda þykir þess nú j r;tar prófessor Jolivet, sem
vart getandi um mann, að I mörgum íslendingum er að góðu
inga varðar Um jarðfræði. Sjálft
hann sé víðreistur.
Þróun-ííslenzkrar ferðasagna-
ritunar hefur og að miklu leyti
mótast af þessu. Enda þótt við
eigum eflaust fjölda manna,
s^m kunna að ferðast og blása
greinum alþýðlegri í eðli. íslend- Hfsanda í það á pappírnum,
sem fyrir augu og eyru ber,
khnriur. Eykur þó formáli þessi
lítt á gildi bókarinnar, — til
þess ber of mikið á hóli um höf-
undinn, sem eftir lestur bókar-
innar virðist bæði meiningar-
laust og óverðskuldað.
Bókin Furður Frakklands ber
það með sér, að höfundur henn-
ar er fróðleikstrog hið mesta
eðlisfar iandsins og tengd þjóð- ( hafa flestir verið svo lítillátir
arsögunnar við Móðuharðindi að láta ferðaævintýri sín falla 1 0g gengur þess lítt dulinn sjálf-
ur. Liggur honum víða þungt
á hjarta, að koma því inn hjá
lesendunum, að flestar furðurn-
ar hafi hann skoðað áður, og
sumar margoft. Gæti manni
jafnvel sumstaðar dottið í hug,
að meginhluti bókarinnar gæti
verið saminn áður en ferð þessi
var farin. Annars er fróðleikur
sá, sem prófessorinn hrúgar
saman um það, sem fyrir augu
og eyru ber, alveg dæmalaus
að magni, og segja má að hann
viti lengd og hæð hvers garð-
brots með sentimeters ná-
kvæmni. Skal það sízt lastrð,
þótt stundum sé slíkt þunnt
lestrarefni. Megingildi bókarinn
ar er raunar hinn geysilegi fróð
leikur höfundar um einstaka
staði og sögu þá, sem við þa
er tengd. Hinsvegar er aug-
ljóst að lítt væri læsileg farða-
saga eftir Guðbrand Jónsson,
ef för hans lægi um sögusnauða
staöi, þar sem ferðin sjáli
væri uppistaða frásagnarinnar
Þá sjaldan hann tekst r
hendur að greina frá ferðaiag-
inii, fatast honum tÖlrin með
öllu. Ber þar að sama brunni.
hvort heldur hann þráttar við
afgreiðslumann á ferðaskrií-
stofu í Paris eða týnir konu
sinni í Pyreneaf jöllum. Frásögn,
in af slíkum atburðum er líkari
illkvittnislegri kæru til saka-
dómara en ferðasögu.
Ástæðan fyrir því, að ferða-
sagan sjálf fer í hund og kött,
er augljóslega sú, að kímni höf-
undar er samtvinnuð illkvittni,
sem sumstaðar virðist nálgast
sjúklega ástríðu. Skal ég hér
tilfæra smáklausu um danskan
kollcga, sem Guðbrandur raks1:
á í París: ,,... og þar hitti cg
fyrir eina þá fáránlegustu
^fuglahræðu, sem fyrir augu min
hefur borið. Var hann leiðtogi
faraBÍnnar, hét, að því er mig
minnir, Christensen og sagðist
vera prófessor við verkfræð-
ingaháskólann í Kaupmanna-
höfn. Hann virtist vera mcc
æðakölkun á hæsta stigi, var
að ytra útliti mergsoginn, og
tal hans var ruglingslegt, c-
skýrt og eins og hugur hans —
ef nokkur var — væri á annarri
stjörnu. Eg furðaði mig saþt að
segja á því, að slík forynjr.
gæti verið prófessor nokkurs
staðar, og jafnvel þótt gervú-
prófessor hefði verið. Eg
Framhald á 7. síðu.