Þjóðviljinn - 12.02.1949, Blaðsíða 3
Laugardagnr 12. febrúar 1949.
ÞJÓÐVILJINN
SJÖTUGUR:
jóhann öm öddson
stórritari
Fyrir tuttugu og sjö árum
varð mér litið inn í búð eina
inni á Laugav. Innan við borð-
5ð var þrekiegur maður önnum
kafinn við að afhenda vöru; eitt
hvað var við manninn, sem
vakti athygli, hann var ekki
einn hinna óteljandi búðar-
manna, sem í huga viðskipta-
mannsins eru aðeins þægilegt
svipleiftur, svipleiftur sem
gleymist þegar baki er snúið
við búardyrum.
Þrem árum seinna sá ég verzl
unarmannirm af Laugaveginum.
Það var á stúkufundi. Mér varð
ljóst að þar skipaði hann virðu
legan sess, hann naut virðingar
og trausts Reglusystkinanna.
Þetta var Jóhann Ögm. Odds
son stórritari.
Siðan hefur leið okkar legið
saman innan Góðtemplararegl
unnar, og ekkert nafn er í mín-
um hug eins nátengt Reglunni
eins og nafn Jóhanns.
Jóhann gekk í stúkuna Víking
árið 1912. Hann varð ritari Stór
stúkunnar 1917, og hefur gegnt
þvi starfi síðan, utan árin 1924
—27, er framkvæmdanefnd Stór
stúkunnar var á Akureyri, en
einnig þau ár annaðist hann
ýmis störf fyrir stórritara, sem
hentara var að vinna hér syðra.
(?uöiii3iiiditr Jéhannesson:
Árið 1928 gekk Jóhann að fullu
og öllu í þjónustu Stórstúkunn-
ar. Auk -ritarastarfsins, sem er
einskonar framkvæmdastjóra-
starf, tók hann nú að sér af-
greiðslu barnablaðsins Æskan,
hann stjórnaði einnig bókaút-
gáfu blaðsins og hefur verið
forstjóri bókabúðar þess síðan
hún var stofnuð árið 1942.
Það verður því með sanni
sagt að megin þunginn af fram
kvæmdum Stórstúku íslands
hafi hvílt á herðum Jóhanns í 32
Framh. á 7. síðu
Gaðmondur Jónsson á
Mmitiiigarorð
VIB SEGiUM NEI
Ræða fluff á aðalfundi Veikalýðsfélagsins í Vík í
Verkalýðsfélagið Víkingur samþykkti 30. jan. s.l. svohljóð-
andi tillögu:
„Fundur haldinn í Verkalýðsfélaginu Víkingur í Vík, sunnu-
daginn 30. jartúar 1949, kemur sér saman um að ekki komi til
mála að Island Caki þátt í neinskonar hernaðarbandalagi.
Ennfremur skorar fundurinn á ríkisstjórn og Alþingi, að
taka enga ákvörðun um þátttöku íslands í Norður-Atlanzhafs-
bandalagi án þjóðaratkvæðagreiðslu.“
Framsögu hafði Guðmundur Jóhannesson og fer hún hér
á eftir:
Það mál, sem efst er í hug-(
um flestra. íslendinga nú mun
vafalaust vera hvort við eig-
um að ganga í hernaðarbanda-
lag með stórþjóðum eða í þetta
Atlanzhafsbandalag svokall-
aða, sem mest er nú um tal-
að. En ég tek það fram að ég
innleiði þetta mál, sem allir
hljóta að láta sig miklu várða
hér á fundinum og tel það rétt-
an vettvang þar sem við erum
hér samankomnir á fundi félags
ins. Og það er skylda allrar
félagseiningar að taka ákveðna
afstöðu til þessa mikilsverða
máls, sem tilvera, sjálfstæði og
þróun þjóðarinnar byggist á um
ófyrirsjáanlega framtíð. Og af-
stöðu til þessa verður hver og
einn að kryfja frá eigin brjósti
og sjálfs sín sjón, en ekki gegn
um dökkar brillur, sem pólitísk
sora gegnum hljððnema hins
hlutlausa ríkisútvarps á lýðinn.
Ég verð að segja að síðastlið-
inn fyrsta maí var hlutleysi og
háttprýði ríkisútvarpsins meira
í hávegum haft, þegar full-
trúum alþýðunnar var bægt frá
hljóðnemanum.
En Stefán Jóhann var ekki
einn með áramótahergöngulag-
ið. Skoðanabróðir hans, Ólafur
Thors trommaði undir í sinni
áramótagrein, var hæstvirtum
forsætisráðh. alveg sammála,
Mýidal 30. janúai: 1949
ur, það á að vera hættan við
hina blóðþyrstu Rússa eða það
er það, sem alltaf klingir í eyr-
um okkar. En á meðan þeir hafa
ekkert gert til að klófesta okk-
ur, höfum við þá ástæðu til acS
ærast ?
Og sannleikurinn er, að það
er ekki hættan af Rússum, sem
kemur vissum stjórnmálamönn-
um til að eggja þjóðina á af-
sal íslenzkra landsréttinda,
heldur þjónslund við stórveldi
auð og orður, samanher þjóns-
lund þeirra Þorgils skarða og
Gissurar Þorvaldssonar við
Hákon gamla Noregskonung,
þegar þeir á 13. öld ráku sem
trúast hans erindi hér heima 4
Islandi og þjóðveldið forna þá
í andarslitrunum.
En lýðveldið okkar er enn
í dag ungt og enn þá í reifum,
og ef það á að eiga. einhverja
framtíð, ber að sýna því meiri
umhyggju en orðin er. Og með
því að kalla yfir her og her-
sagði að Bandaríkin settu það stöðvar, fórnum við á striðs-
skilyrði fyrir sinni þátttöku í
bandalaginu að Island væri með.
Já, „miklir menn erum við
Hrólfur minn“. Ekki get ég
samt ímyndað mér að Ó1 Thors
reikni með að allir, sem í Mogg-
ann kunna að líta, séu svo auð-
trúa og sljóir fyrir því sem
ir valdamenn reyna að smeygja er að gerast, að þeir trúi svona
á fólkið. Pólitískir valdhafar þvælu.
. 27. des s.l. andaðist Guðmund
ur Jónsson, sem kenndur var1
við Hól í Borgarfirði eystra.
Guðmundur var fæddur í Brúna
vík í Borgarfirði, 24. ágúst
1865. Foreldrar hans voru Jón
Sveinsson og Anna Árnadóttir,
sem þá bjuggu þar.
Börnin voru sjö, en bústofn-
inn ekki í sama hlutfalli, svo
oft mun hafa verið fremur
þröngt í búi, en þó munu þau
ekki hafa búið við beinan skort.
Ár voru þá oft hörð og þjóðin
lítt farin að réttast úr kútnum.
Plinar svo nefndu Víkur sunnan
Borgarfjarðar eru annálaðar
fyrir þokur á sumrum og snjó-
þyngsli á vetrum, svo lítt mun
sólin hafa leikið um bernsku
Guðmuhdar.
ir til Litluvíkur og hófu þar
búskap með móður sinni. Sveinn
bróðir hans fórst þar í snjó-
flóði og flutti þá Guðmundur
aftur með móður sinni til Brúna
víkur. Þar trúlofaðist hann Þór
'höllu Steinsdóttur, Sigurðsson-
ar frá Njarðvík og fluttist Guð
mundur bá aftur til Litluvíkur
og hóf búskap þar á ný. Þar
bjuggu þau Þórhalla í 5 ár og
höfðu sæmilegt bú.
Úr víkunum fluttu þau svo
j.til Borgarfjarðar og byggðu
i upp þar sem heitir á Hól, i þprp
j inu. Eftir að Guðmundur flutti
til Borgarf jarðar stundaði hann
mest sjóinn ■ og það hafði hann
náttúrlega gert í og með frá
barnæsku: einnig hafði hann kú
og fáeinar’ kindur til heimilis-
I riota. Guðmundur yar sjálfur
formaður á bát sínum og allra
manna kappsamastur við sjó
sókn. Þó var honum ekki létt-
ara um sjósókn en það, að hann
var’sjóveikur alla tíð.
Oft sagðist hann finna. til
hennar strax og hann vaknaði
til róðra, én það er til marks um
elju Guðmundar, að aldrei lét
hann slíkt á sig fá.
Guðmundur var lítill maður
vexti, kvikur í hreyfingum og
bar sig'vel, fríður sýnum, með
falleg augu, sem alltaf loguðu
af kátínu og lífsfjöri, allra
manna glaðlyndastur og sífellt
, Gufimundur var heima hjá
fprdcfeiin sínum þar til faðir
hans ácr Ta þá var faann kominn
og málgögn þeirra hafa túlkað
þetta mál mjög einhliða og af
miklu ofstæki. Því til dæmis má
nefna að fyrir skömmu kallaði
Alþýðublaðið alla þá mætu
menn sem um þetta bandalag
hafa f jallað, og ekki töldu sæm
andi að þjóðin fengi ekkert
að vita hvað gerðist í herbúð-
um fulltrúa sinna fyrr en eftir
á, „ginningarfífl og fáráðlinga"
ásamt fleiri fallegum lýsingar-
orðum,,- sem ég hirði ekki að
nefna.
Það er að sjálfsögðu siður
flestra, að • minnsta kosti í
strjálbýlinu, sem ekki hafa
neina ástæðu til að föndra við
sprengjur né götuárásir á gaml
árskvöld, að hlusta á áramóta-
hugleiðingar forsætisráðherra,
og þeir sem það gerðu um
síðastliðin áramót liafa hlotið
að skilja textann í aftansöngn-
um, og að það var ekki' mál-
staður þjóðarinnar sem þar var
túlkaður, heldur Þorgils skarða,
málflutningur í þágu erlends
herveldis. Og það má teljast
furðulegt að á stórhátiðum
skuli einn af æðstu embæ.ttis-
mönnum þjóðarinnar telja sér
sæmandi að ausa öðrum eins
væri ekki meiri, var hann eðlis-
spaugsyrði á reiðum höndum. greindur og athugull svo af bar
Lítillar menntunar mun hann
hafa notið í æsku, en þá var
kennari í Brúnavík hjá Steini
pg munu börnin á binu búinu
líka faafa notið þess.
J>ó menntnn ’ Goðmnndar
Hann skrifaði góða rithönd og'
var vel fær í almennum reikn-
ingi, Vegna elju sinnar til
starfa gaf hann sér minni.tíma
til lestrar-lengi fram eftir. cn
-gnaanfaafaiá 7.-si6u.
Sami pólitíski leiðtogi sagði
enn fremur í sinni áramótagrein
sem að vísu var að miklu leyti
bergmál af ræðu forsætisráð-
herra, að nú væri ekki um ann-
að að ræða en nógu öflug morð
tæki til varnar. En þá getur
manni tæpast dottið annað i
hug en eitthvað af skömmtun-
armálaráðum ríkisstjórnarinn-
ar eigi að fara að miðla gjald-
eyri til innkaupa á vígvélum;
fyrst bandalagið byggist á þátt
töku okkar Islendinga, en þá
komum við að því hvað við. er-
um illa' að okkur í að fara með
slík tæki, eða hverjum er það .
ætlað?
Við getum nú hugsað okkur
að við séum staddii' í Reykja-
yík, og yrði'gengið niður að
höfri, og þar sæjum við.þá Ste-
fán Jóhanri og Ólaf Thórs vera
við sinn ■ kolakranann h'vorn og
skipa upp kolum. Ætli. við rækj-
um ekki upp stór augu ?- En
yrðurti við þó ekki meira hissa'
ef við einhvern góðan veðuraag
sæjum þá landsafsals-kumpána,'
' sitja óg dingla fótunum fram af
hafnargarðinum með loftvarn-
arbyssur?
Eri þrátt fyrir það þó þeir
hrópi mikið á vígvélar, þá trúi
ég því ekki að þeir þyrðu nokk-
uð við þær að sýsla.
En hver er tilgangurinn að
eggja þjóðina á að kálla hing-
að her og fullkomnustu dráps-
tæki óg það á friðartímum.
Jú, við yitum á hvaða forsend-
um þessi "boðskapur er boðað-
altari því sem öll þjóðin stóð
að, að yrði til, og fagnaði I
sameiningu 17. júní 1944.
Við höfum nú þegar reynslu
af hersetu í landinu, og svo-
kallaðri hervemd. Og þó sam-
búðin við setuliðið sem hér
dvaldi á stríðsárunum væri á
margan. hátt góð, og i mörgum
tilfellum of góð, þá mun sú
sambúð samt hafa skilið eftir
þau sp(or, sem seint munu út-
mást af. þjóðarlíkamanum.
En verndin var þó ekki meiri
en það að skip okkar með allri
áhöfn voru skotin í sjóinn í
landsteinunum, og það tvímæla
laust vegna hersetunnar í land-
inu. Svo að herseta í landinu
og hervernd mun á öllum tím-
um vera tvíeggjað vopn, og á
friðartímum vart koma til
greina. ■
Og við- sem erum smæstir
þeirra smáu getuip að sjálf-
sögðu ekki boðið öðrum birg-
inn og verðum því að stuðla að
vinsamlegum viðskiptum. við all’
ar þjóðir, en þó með fyllstu
einurð og einbeitni; En eitt er
það vopn, sem aldrei verður
af okkur tekið á. m'eðan yið
drögum andann, það er tung-
an í munni okkar, og han-a eig-
um við að nota til að segja nei
bg aftur nei, við allri ásælni í
landsréttindi, úr hvaða átt
sem er og án pólitískra skoð-
ana. Með -því einu geruní
við skyldu okkar, hæði gagn-.
vart sj'álfum okkur ■ og eftir-
komendum.
Og þegar ár og aldir líðal
verða þeir, sem nú í dag bera'
fyrir borð málstað íslenzks
þjóðernis og sjá-lfstæðis, metnir,
að verðleikum, en ekki blindrí
pólitískri flokkshlýðni'við ein-
staklinga.
Vik í Mýrdal 30.;:jari. 194ð
<<lrtni. Jéiwmacsson. j