Þjóðviljinn - 03.04.1949, Blaðsíða 5

Sunnudagur 3. apríl 1949.
ÞJÓÐVILJINN
Fríða Einars:
0 0
ONNU
Hver ei það, sem lítur til min1
með ljós í auga þvert yfir sal-
inn? Er ég færi mig nær, þekki
ég hann og sýnist hann þekkja
mig, og hefði nú átt að verða
fagnaðarfundur. En hvorugt
okkar, myndin á veggnum né
ég, hefur líkama til að fagna
þessa stundina. Og svo undar-
lega bregður við, að hinar mynd
irnar verða að hégóma frammi
fyrir þessum fátæklega gamla
manni, slíkt vald ber persóna
hans, svo að jafnvel hinar lif-
andi verur í salnum, sem eru
að ráfa þar og góna upp á vegg
ina, svo veglegt fólk sem það
annars er nú, tapa merkingu
sinni, breytast í hjörð. Hann dó
gleymdur, fátækur og fyrirlit-
inn, og átti víst varla fyrir út
Framhald frá-
sókninni i
rikisins i
Kaupm.höfn
Tvö tímant
orðið fyrir slysi, svo að þeir
eru brotnir og flakandi
sárum, og er slys þetta
alkunnugt og skeði á 17. öld.
Hefur slíkur kynþáttur nokk-
urntíma lifað á jörðinni eða eru
þetta ídeur? Eg held að hið síð
för sinni, en lét þó eftir sig ara s® sönnu nær. Og þó eru
slíka auðlegð, að hún má helzt Þessar höfuðlausu, útlimalausu
aldrei týnast. Og þó liðu víst
tvær aldir frá dauða hans og
þangað til nokkrum varð það
ljóst, að þessi auðlegð var til.
Jafnvel Ruskin, hinn frægi
enski listdómari, fyrirleit Rem-
brandt. Að þessu leyti var likt
á komið með hinum langfremsta
allra hollenzkra málara eftir
daga Rembrandts, Vincent van
Gogh, að hann naut svo lítils á-
lits í lifanda lífi, aðfyrirsæt-
urnar tolldu ekki í stólnum
frammi fyrir „vitlausa málar-
anum,“ svo að hann varð að
gera sér að góðu að mála auð-
an stólinn. En þessi auði stóll
hefur fengið slíka merkingu, að
hin óheppna fyrirsæta, sem nú
er löngu grafin og gleymd, hefði
mátt þykjast sæl og heppin, ef
hún hefði verið stóllinn.
Að lokum er mannsöfnuður-
lemstruðu myndir ímynd hins
ósæranlega, eða þess sem svo
viðurhlutamikið væri að særa
að yfir það yrði aldrei bætt.
Þar næst kemur safn manna-
mynda, rómverskra og grískra,
sýnilega hauðalíkar fyrirmynd-
unum eins og góðar ljósmyndir.
og heldur sýnist mér hinar róm-
versku keisaraættir laklegar
manntegundir, hnöttóttir harð-
jaxlar, hjá hinum eldri er of-
fita svallarans orðin að kvapi,
svipurinn vel markaður löstum
og glæpum, og hefðarkonurn-
ar sem hafa haft slíkar mætur
á svo afkáralega íburðarmikilli
hárskreytingu, að það minnir
á hárkollu Lúðvíks 14., skortir
mikið á við hinar grísku að fyr-
irmennsku, svo sem von er, því
hinar grísku eru gyðjur, gerðar
að elska sálina um alla hluti
fram, nema þann sem boðið er
í skýringargreininni við 1. boð-
orð Mósesar að svo skuli elska.
Hinar helgu meyjar bera sig
ólíkt því sem gyðjurnar gera,
þær eru langar í mittið og of-
boð lítið framsettar, bringan
innfallin og slöpp. Konur þess-
ar virðist mér verið hafa inni-
luktar í húsum ævilangt,
klaustrum, kirkjum, kastalaborg
um. Brosið á andliti þeirra á
að tákna hina æðstu sælu. Sum
ar hafa vængi út úr bakinu,
1 þær eru sambland af manni og
fugli, líffræðileg fjarstæða.
Aftur er eins og sprota sé
veifað, og þessi kyrrstæða inni-
byrgða mystik (sem nálgast
hvergi að ágæti hina búddist-
isku eins og hún birtist í austur
lenzkum myndum af hinum alls
vitandi), er horfin eins og dag-
að hafi. Og dögun þessi nær
hámarki í hinum dýrlegu högg
myndum Michelangelos af hinni
syrgjandi Guðsmóður, unglingn
um Bacchos og Eyktunum:
Morgni, Kvöldi, Degi og Nótt.
Hér er sem aftur gefi að líta
kynþátt þann hinn grískættaða,
Framh. á 7. sið"1.
af bjartara málmi en vér mold-
inn orðinn svo þáttur, að ég arbörnin hin_
hrökklast út í forsalinn og það-
an niður í koparstungusafnið.' I næsta sal birtist mynd Verroc
Dimmt er þar og dapurlegt og ci°s málaliðsforingjanum, II
óskemmtilegt um að litast. Einn I Condottiese, og eru bæði maður
meiriháttar listfræðingur hefur
sagt, að raderingar Rembrandts
inn og hesturinn, færðir í auk-
ana fram úr öllu valdi, ósigr-
Á þessum fyrsta hvíldardegi
eftir eina þungbærustu viku
íslenzkrar sögu vil ég ekki láta
hjá líða að minna lesendur
Þjóðviljans á tvö tímarlt, sem
bæði eru þannig úr garði gerð
að hér væri hver vika sæluvika,
ef anda þeirra og hugsjón væri
framfylgt í lífi þjóðarinnar og
raunveruleík hennar. Þessi tvö
rit eru Réttur og Tímarit Máls
og menningar, en af hvoru
þeirra er eitt hefti nýkomið.
Hið síðarnefnda er eingöngu
helgað andmælum og röksemd
um nokkurra þjóðkunnra
mennta- og gáfumanna gegn
Atlanzhafsbandalaginu. Hér
þarf hvorki að benda á né
rekja einstakar greinar þessa
heftis, enda komu þær fyrir
lítið — um sinn. Hitt má vera
að þegar hafin verður stórsókn
fyrir frelsi Islands á nýjan leik,
væntanlega áður langt um líð-
ur, þá komi þessar greinar að
góðu haldi. En það er aðferðin
við útgáfu þessa heftis, sem ég
ætlaði að vekja athýgli á. Það
er gefið út í sérstöku tilefni.
Mál og menning gerir ráð fyrir
því að gefa út þrjú tímarits-
hefti árlega. Útgáfa umrædds
heftis ervekki fyrst og fremst
þáttur í framkvæmd þeirrar
ráðagerðar, heldur var því ætl-
að að hafa sérstök áhrif á af-
drif ákveðins máls, eiga þátt í
veroandi sögunnar. Þótt þau
og Goya séu að fáum undantekn andi, óstöðvandi, skriðdreki frá
ingum undanskildum hið eina
sem afsakað fái þessa stirðlegu
aðferð við myndgerð, enda
forðaði ég mér hið bráðasta það
an og inn í afsteypusalinn, en
þar er til sýnis safn af afsteyp-
um höggmynda frá fornöld
Grikkja og allar götur fram
yfir barokk.
„Hinar líkamsfræðilegu mynd
ir Attiku,“ virðast mér raunar
vera ein hin fegursta prýði þess
arar jarðar, „fullkomnari og
fegri menn, frumborið ljóssins
kyn,“ og virðast svífa þótt þær
hvíli, hvílast þótt þær þreyti
aflraunir, óháðar sjúkdómum,
hrörnun og slysum. Hvað sagði^ ar ekki fyrir líkama. Það er
ég ? Líkamir þessir úr mamara j eins og öld þessi sé farin að
(en hér úr gifsi) hafa einmitt skammast sín fyrir líkamann, og
15. öld, eldspúandi, frábærlega
harður og grimmilegur. Eða
öllu heldur atómsprengja þeirr
ar aldar, og nú úreltur orðinn
í öllum sínum grimmleik og
veldi eins og gamaldags byssu-
hólkur. Hainn or tímaskakkt
settur í sal þenna innanum langt
um eldri myndir.
Nú færist rökkur yfir aldirn-
ar, gótikin tekur við, mjóir lík-
amir langir innan síðara
klæða og víðra. Af líkamanum
má ekkert sjást annað en hend
ur og andlit, annað væri móðg-
un við þann er skapaði hann,
og gegnum klæðafeliingar vott-
MINNISBLAÐ
til landsölimiðmgaima
Sjálfstæði vort er virt og ódýrt fundið,
vegið og metið, létt er í því pundið.
Vei þeirri stjórn er stelur frelsi ungu,
stelur og selur land og þjóð og tungu.
Þó að hún grogg með vvhiskýdónum drekki,
drekkt sinni liáðung, það getur liún ekki.
Hljóðni sú rödd, er hrópar að oss voðann,
hrökklist það vald, er reisir feigðarboðann.
Visni sú hönd, er skrifar undir skjalið,
skjalið, sem landráð er og verður talið.
Brjálist sú önd, er fórnar föðurlandi,
fyrir þann glæp að beita vígagandi
yfir vor bú og börn og menn og konur.
Bölvaður veri hver einn Loka-sonur.
Brjálist hver sá, er fórnar fósturlandi,
furturinn heimski gerist óalandi.
Brjálist liver sá, er bölvaninni veldur,
brenni liver taug, sem óslökkvandi eldur.
Friðlaus sé sá, sem fósturlandi stelur,
fordæmdur sá, er ættjörðina selur.
Niðliöggur andans nagi hvern sem svíkur,
nætur og daga, þar til yfir lýkur.
ÍSLENDINGUR.
áhrif hafi víst í þessu tilfelli
reynzt minni en æskilegt hefði
verið, er með útgáfu heftisins
fullnægt óskum margra góðra
manna um aktúalítet (raun-
gildi?) Tímaritsins. Vissulega
er mikilvægara að eiga þátt í
sköpun sögu en dæma hana eft-
ir á, og skiptir þó hvort tveggja
nokkru. Mun þetta vera í ann-
að sinn sem sérstöku lreíti
Tímaritsins er ætluð áhrif á
úrslit ákveðins máls. Heilir þsir
er að því standa.
I Rétti vil cg minnast á
kvæði vors nýjasta skálds,
Þorsteins Valdimarssonar, Her cr
nefnist það, og liefur birzt hár
í blaðinu. Er gott að lesa. það
oftar en einu sinni. List þess
leynir á sér, þótt kraftur þess
og hiti liggi hverjum manni í
augum uppi þegar í stað. En
fyrsta og síðastá tilefni þess-
ara fáu )ína er hin mikla greia
Einars Olgeirssonar, Islenak
stóriðja í þjónustu þjóðarinnar.
Hér birtist síðari hluti þess-
arar greinar, tæpar 80 bls., en.
fyrri hlutinn var í næsta liefti
á undan. Það er ekki ta’ið
smekklegt að vitna í sjálfan
sig, en í sumar eitt sinn lét ég
ummælt eitthvað á þá leið að
svokallaðir stjórnmálamenn
borgaraflckkanna þriggýa
gætu ekki skrifað röksemdalega
þjóðmálaritgerð þótt líf þeirra
lægi við. Glamrið væri þeirra
höfuðskepna. Vafalaust liggja
mörg rök til þess, að Sósíalista-
flokkurinn hér er hlutfalls’ega
öflugri en tilsvarandi flokkar
í nágrannalöndunum. En ein
þeirra ástæðna er tvímæla-
laust sú að forustumenn ckkar
hafa meiri persónulega yfir-
burði yfir andstæðinga sína en
félagar okkar á Norðurlöndum.
Vona ég að enginn nefni smjað-
ur þótt slíkt sé leitt í tal, enda
gæti sá mismunur yfirburð-
anna einfaldlega falizt í þvi að
borgaralegir pólitíkusar hér-
lendir væru lakari menn bræðr-
um sínum í nágrenninu. En ura.
þessa yfirburði alla vitnar
grein Einars. Eg get ekki rakið
hana hér, en þess vildi ég
óska að hver einasti maður í
landinu veitti scr þann munað
og unað að lesa hana. Væri ekki
hægt að gefa hana út í bókar-
formi? Spurnir.gin er a. m. k.
saklaus.
Þessi grein er vitnisburCur
um það hvernig bezt og cljarf-
legast er hugsað á íslancii'í
dag. Hér sýnist mér dýr hug-’.
sjón og miklir vitsmunir grlp-i
þéttu taki um kjarna íalenzkra
atvinnumála á liCandi árurn.
Þar að auki er greinin stjórn-
málasaga -— og mannlegt heira-
ildarrit. Skilji lesandinn ekki
þessi síðustu orð, er honura.
hollt að glíma við þá gátu á
þessum fyrsta hvíldardegi eft-
ir eina þungbærustu harmaviku
íslenzkrar sögu. B. 3-
■wM'mn’fiwfmfT’im
,, ,
!—Lækjargata kl 3 í dag!
I VI