Þjóðviljinn - 07.05.1949, Blaðsíða 3

Laugardagur 7. maí 1949.
ÞJÓÐVIUINN
Öskar B- Bjarnason
efnaverkf ræðingur:
'r\
Hafið tekur yfir sjö tíundu
hluta af yfirborði jarðar eða
361 millj. ferkílómetra. Rúm-
mál þess er nálægt 1370 milljón
um rúmkílómetra. En það er
til lítils að nefna slikar tölur.
Víðátta liafsins og' rúmmál er
svo mikið, að erfitt er að gera
sér grein fyrir því.
Á umliðnum árum jarðsög-
unnar hafa stöðugt borizt föst
og uppleyst efni af yfirborði
jarðar með framburði ánna til
sjávar.
Aldur sjávarins og
efnasamseining
Menn hafa reynt að reikna
út, hve langt væri síðan sjórinn
varð til, eftir magni uppleystra
efna í hönum og fengið útkom-
una 100 , milljónir ára eða þar
um bil. Þetta var um aldamótin
síðustu. Ekki veit ég hvort
þessir útreikningar hafa verið
endurskoðaðir, en mér virðist
aðferðin ærið vafasöm..
Meira en 30 frumefni hafa
fundizt í sjónum með efna-
greiningu, og að líkindum finnst
þar vottur af flestum, ef ekki
öllum frumefnum.
Eitt efnasamband yfirgnæfir
þó, eins og kunnugt er, nefni-
lega natríumklórið eða venju-
legt salt. Seltan í úthöfunum
hefur reynzt nálægt 35%, nokk-
uð breytileg á ýmsu dýpi og
ýmsum svæðum.
I sjónum finnast semsé hin
margvíslegustu efni en hann
er einnig auðugur að lífi, eink-
um þó í tempruðu beltunum
yfir landgrunninum út frá
ströndunum og annarsstaðar,
þar sem grunnsævi- er.
JuKtagEÓSux er eiimig
þar undintaða lífsins
Ef við skoðum sýnishorn af
sjó undir smásjánni, sést að
sjórinn er morandi af örsmáum
lífverum, svokölluðu svifi. Svif-
ið heyrir sumt til jurtaríkinu
og sumt dýraríkim/ og kallast
samkvæmt því jurtasvif og
dýrasvif. Svifið er mestmegnis
einselluverur, sem eru háðar
straumum og hreyfingum sjáv-
arins og berast með honum
algerlega ósjálfbjarga. Svifinu
-tilheyra einnig hrogn fiskanna
-'og nýklaktar lirfur fiska og
skeldýra.
I I sjónum eins og á landi er
jurtagróðurinn eða jurtasvifið
undirstaða dýralífsins.
Sumir hafa ætlað að saman-
lagt magn jurtagróðurs sjáv-
arins væri engu minna en gróð-
ur þurlendisins.
Jurtasvifinu tilheyra ýmis-
konar þörungar, svo sem græn-
jþörungar,, brúnþörungar, rauð-
VlSINDI OG TÆKNI
Irl
"»*r-
!>J
I SJONUM
þörungar og kísilþörungar,
einnig svokallaðir flagellatar.
Kísilþörungarnir eru mikil-
vægasti flokkur svifjurtanna
og getur stundum verið svo
mikið af þeim að þeir gruggi
sjóinn.
Svifþörungarnir nota hin
ýmsu ólífrænu sölt, sem upp-
leyst eru í sjónum til næringar
og mynda af þeim, ásamt kol-
sýru sjávarins, hin lífrænu efni,
sem þörungarnir eru gerðir af.
Þessi starfsemi fer fram með
sólarljósið sem orkugjafa, eins
og hjá jurtimum á þurrlendinu
og er þannig fótósíntesa.
Af þessu leiðir, að jurtagróð-
ur er mestur í efstu lögum sjáv-
arins, þar sem birta nær til.
Bakteríustarfsemi
mikilvæg
Auk hins eiginlega svifs, lifa
ýmsar bakteríur í sjónum og
er bakteríugróður sjávarins
ekki síður mikilvægur en
bakteríugróður jarðvegsins, t.
d. köfnunarefnisbakteríur,
brennisteinsbakteríur og rotn-
unarbakteríur.
Ýmsir telja að mikið kveði
að starfsemi baktería, sem
breyta köfnunarefni því, sem
uppleyst er í sjónum, í leysan-
leg köfnunarefnasambönd þ. e.
nJtröt, sem ásamt fosfötumj,
ganga fyrst til þurðar í yfir-
borðslögum sjávarins, þar sem
birta er nægileg til að svif-
þörungarnir geti vaxið. Nitröt
og fosföt eru því takmarkandi
næringarefni fyrir sjávargróð-
urinn eins og gróður landsins.
Köfnunarefnisbakteríur eru
einkum á dýpri sjávarlögum
og verður því sjórinn í djúp-
unum tiltölulega auðugur að
nítrötum. Einnig myndast mikil
næringarefni í botnleðjunni, þar
kostlegur, sjórinn getur t. d.
gruggast af kísilþörungum og
litast grænn af grænþörungum
eða litazt rauður af flagellötum.
I Ishafinu getur gróðurinn t. d.
orðið svo mikill á vorin að ísinn
litast grænn þar sem öldurnar
skola gróðrinum upp á hann.
Einnig er það þekkt, að sjór-
inn litast af dýrasvifi, t. d. er
stundum svo mikið af rauðátu
á síldarmiðum, að sjórinn litast
rauður á stórum svæðum.
Svifplöntur sjávarins eru
fæða fyrir svifdýrin og aftur
fæða fyrir fiska og stærri dýr.
T. d. er aðalfæða síldarinnar
ýmiskonar krabbadýr, einkum
kalanus finmarkikus eða rauð-
átan, sem áðan var nefnd.
Sum botndýr, t. d. ostrur og
önnur skeldýr, lifa nær ein-
göngu á kísliþörungum, bæði
sem lirfur og fullorðin dýr.
Stærstu skepnur jarðarinnar,
skíðishvalirnir, sem sumir geta
orðið allt að 150 tonn að þyngd,
lifa að mestu leyti á svifdýrum.
Takið eftir að nytjafiskar og
og dýr sjávarins, lifa á öðrum
fiskum og minni dýrum, en dýr
þau á þurlendinu, sem maður-
inn hagnýtir sér til matar, eru
grasbítir.
Undirstaða alls lífs í sjónum
verður þó jurtalífið, á sama
hátt og jurtagróðurinn er und-
irstaða lífsins á þurlendinu.
Bláminn er eyðimerk-
urlitur hafsins
Hitabeltishöfin eru fátæk að
lífi og litur hafsins á þeim
svæðum er djúpblár. Bláminn
er eyðimerkurlitur hafsins.
ars gætu orðið næring fyrir Ibúið sér til góða súpu úr svif-
svifdýr. dýrum ekki -ólíka rækjum á
bragðið.
Gerðar. hafa verið tilraunir
með ræktun svifþörunga í gróð-
urhúsum ef svo má segja, þ. e.
ræktun þörunganna fer fram á
landi í glertönkum fylltum sjó
og næringarsöltum bætt út í
sem áburði.
Ef þannig er séð fyrir öllum
hauðsynlegum lífsskilyrðum
þörunganna vaxa þeir og marg-
faldast mjög ört. (Frá tilraun
um þessum með ræktun svif-
þörunga er sagt í síðasta hefti
tímaritsins ,,Urval“.)
Hér ber þó að athuga að kol-
vetni- og prótein- þöryngar
hafa yfirleitt lágan meltanleika-
faktor fyrir menn og eru þess
vegna lélegt fóður.
Það sem efnagreining
leiðir í ljós
Ef við rannsökum með efna-
greiningu hve mikið er af nær-
ingarsöltum í yfirborði sjávar-
ins i heitu höfunum, kemur í
ljós, að mjög lítið e: af hinum
takmarkandi efnum, nítrötum
og f-osfötum samanborin við
það, sem er í kaldari höfum.
1 samræmi við þessar niður-
stöður er svo auðvitað það, að
mjög lítið veiðist af nytjafisk-
um í hitabeltinu.
Einu svæðin þar, sem skil-
yrði eru fyrir auðugan þör-
ungagróður og þar með fisk-
veiðar, eru við vesturströnd
Afríku og vesturströnd Suður-
Ameríku, en þar við strendurn-
ar er. stöðugur straumur af
sjó úr djúpum hafsins upp til
yfirborðsins.
Hinn sami munur á gróður-
beltum hafsins kemur í ljós ef
athugaðar eru skýrslur um
veiði frá mismunandi svæðum.
Raimar er það svo að lang-
mestur hluti sjávarafurða fæst
á norðurhveli jarðar, 30° nbr.
í tölum verður samanburður-
inn eitthvað á þessa leið:
Heildarmagn fiskveiða og
hvalveiða á norðurhveli jarðar,
norðan 30° nbr., nemur árlega
nálægt 10 milljónum tonna.
Á öllu miðbiki jarðar, frá
30° nbr. til 30° sbr. nemur
veiðin árlega 0,44 millj. tonna.
Fiskveiðarnar áíram
hin aðgengilegasta
aóferð
En við getum gert ráð fyrir
að fiskveiðarnar verði áfram-
haldandi hin aðgengilegasta og
eðlilegasta aðferð til að afla sér
fæðu úr sjónum.
Þá vaknar spurningin um það
hvaða áhrif veiðarnar hafa á
fiskstofnana. Um þetta var
rætt í síðustu grein í þessum
flokiki. •
Það er sem sé alkunna að
flestir botnfiskar voru ofveiddir
fyrir stríð svo að við eyðingu
lá.
Veiðin hefur aukizt aftur á
árunum eftir stríðið, bæði á
sbr. er veiðin ca. 4 milljónir
tonna, en langmestur hluti þess
er afrakstur hvalveiðanna.
Möguleikar um aukita
uppskeruaukningu
með filbúnum áhurði
Þar sem jurtirnar í sjónum
eru háðar sömu lífsskilyrðum
og sömu ólífrænu næringarefn-
unum og landjurtirnar, hafa
menn látið sér detta í hug að
„bera á“ sjóinn eins og jörðina,
Orsakir þess, hve heitu höfin auka uppslceruna af nj'tjafisk-
eru gróðurlítil samanborið við1 um með tilbúnum áburði. Hug-
Og á suðurhveli, sunnan 30 íslandsmiðum og öðrum miðum,
sem fengu einskonar friðun á
stríðsárunum.
Og nú er hin blinda tillits-
lausa sókn útlendinga á miðin
hingað byrjuð á nýjan leik og
hættir vafalaust ekki fyrr en
íslandsmið eru eydd.
Öllum Islendingum er ljóst
hversu örlagarík áhrif slíkt
getur haft, því það eru fiski-
miðin sem gera o.kkur fært að
lifa menningarlífi í landinu.
tempruðu höfin og íshöfin, eru
margir. Aðalorsökin er að lík-
indum sú, að engin eða lítil
sem klofnun lífrænna efna fer (lóðrétt blöndun mim yfirborðs-
fram fyrir starfsemi rotnunar-
baktería.
Það er því mikilvægt skilyrði
fyrir lífið í sjónum, að djúp-
sjórinn blandist yfirborðssjón-
um og auki þannig næringar-
söltin í þeim lögum sjávarins,
sem sólarljósið nær til. Þetta
verður einkum þar sem straum-
ar ná að blanda sjóinn svo sem
á landgrunninu við Island, en
svæðið suður og vestur af Is-
landi er eitthvert hið auðugasta
að lífi, sem þekkist í öllum
heimshöfunum.
Við góð skilyrði verður
vöxtur svifa stórkost-
leuur
Þar sem næringarskilyrði eru
góð, getur vöxtur plöntusvifs-
ins orðið feikilega ör og stór-
ins og dýpri vatnslaga á sér
stað, gagnstætt því, sem verður
norðar og sunnar, þar sem
vetrarkuldinn kælir yfirborð
sjávarins svo v mi.kið, að yfir-
borðsvatnið sekkur og hið efna-
auðuga vatn úr djúpunum kem-
ur upp á yfirborðið og skapar
skilyrði fyrir mikinn gróður að
vorinu og framan af sumri.
2) má nefna að efnaskiptin
verða örari við hærra hitastig
og þess vegna eyðast næring-
arefnin fyrr í heitum höfum.
3) minni forði af nítrötum
vegna starfsemi vissra baktería,
sem breyta þessum efnum alla
leið yfir í köfnunarefni, öfugt
við starfsemi köfnunarefnis-
bakteríanna, sem áður voru
nefndar. 4) örari rotnun og þar
af leiðandi .eyðast fljótt ýxnis
!lífræn efni í sjónum, sem. ann,-
myndin er í sjálfu sér góð, en
virðist vera óframkvæmanleg.
Það þyrfti þvílík firn af áburði
til þess að nokkru munaðj í
hinu víðáttumikla hafi. Þetta
er þó ekki tómur hégómi. Ég
minnist þess að tilraunir voru
gerðar í þessa átt í skozkum
veiðivötnum fyrir nokkrum ár-
um og báru greinilegan árang-
ur. Þarna var um svo takmark-
að vatnsmagn að ræða að
mögulegt reyndist að auka
jurtagróður og þá um leið dýra-
líf þess, með tilbúnum áburði.
Nú væri hugsanlegt að hag-
nýta gróður sjávarins beint, án
milligöngu fiskanna, veiða svif-
plöntur og svifdýr til mann-
eldis. Á þessu eru þó ýmsir
erfiðleikar, sérstaklega gerir
smæð svifsins veiðina erfiða.
Svifþörungarnir eru auk þess
sagðir heldur slæmir á bragðið
— og kísilþörungar innihalda
mikið af, kísþsýru. ,
Aftur á móti getur maður
iiiiililiiiilllliiliiiililllliilliiiilrilllllM
Sófasett
Stofuskápar,
Klæðaskápar,
Armstólar,
Borðstofustólar,
Borð, margar stærðir,
Kommóður,
Bókahillur,
Sængurfataskápar,
Dívanar, 3 breiddir,
Vegghillur, útskornar.
VERZLUNIN BÚSLÓÐ,
Njálsgötu 86,
sími 81520.
IIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIHlllllllil
kvöldborðið
Niðurskomar steikur.
Niðurskorið hangikjöt.
Salöt.
MATARBtíÐIN,
Ingólfsstræti 3,
sími 1569.