Þjóðviljinn - 18.05.1949, Blaðsíða 5

MiSvikudagur 18.' inai 1949.
ÞJ<5ÐVIUINN
r
Gunnar Gunnarssori er frægð- ! geta rætt sín á milli innan
arhugsjón Islendinga holdi
klædd, eftirmynd forníslendings
ins, höfðingjasonur er tekur sér
ungur fari með óþekktum kaup-
manni, stígur á land á ókunnri
strönd, lendir í ýmsum hrakn-
ingum þar k, uann stendur einn
dag í mikilli höll frammi fyrir
hásæti konungs, leggur honum
höfuð sitt í skaut, gerist kon-
ungi handgenginn, vinnur með
honum óendanleg afrek, * er
mest hetja ér sögur fara af allt
til Miklagarðs, stökkvir her-
sveitum óviria á flótta, gengur
í hauga eftir gulli, hleður skip
sín gersemum, er í kærleikum
við drottningu eða næstum
kvæntur systur konungs þegar
hann vetur einn, hirð allri til
undrunar, tekur ógleði mikla ér
ágerist unz kemur upp úr dúrn-
Um að hann þráir út til íslands
og halda honum engin bönd,
heitorð né kóngsríki, og leysir
konungur hann þá út með
miklu fé og fríðu föruneyti og
drottningin dregur gullhring á
hönd hans, og íslendingurinn,
hinn frækrii hirðmaður konungs
sezt að búi heima í sveit sinni.
Sjóli sá er Gunnar gekk á
hönd er konungur listarinnar.
Honum hefur hann unnið öll sín
afrek og hlotið frægð að laun-
um. Hann sigldi utan 1906 og
gerðist rithöfundur á danska
tungu. Fyrsta skáldsaga hans
er út var gefin er Saga Borgar-
ættarinnar og kom fyrsta bindi
hennar 1912 og gaf honum
strax skáldnafn. Síðan kemur
hver skáldsagan af annarri,
Sælir eru einfaldir, Ströndin,
Vargur í véum, unz hann á ár-
unum 1922—1928 ritar Kirkj-
una á f jallinu, eitt unaðslegasta
skáldverk sem samið hefur ver-
ið af íslenzkum höfundi. Með
því verki hefur hann fundið
sjálfan sig bæði sem Islending
og listamann. Eftir það er hon-
um vegur skáldfrægðarinnar
greiður, bæði hafði listgáfa
hans og stíll náð háum þroska
og hann hafði fundið lífi sínu og
verkum tilgang. Hann stóð með!
íslenzka arfleifð sem bakhjarl
sinn erlendis og fann styrk sinn
vaxa, og ræðst í að semja stór-
an bálk skáldsagna úr sögu
íslands. Það liggur eftir hann
fjöldi skáldsagna þó hér verði
ekki nefndar, en meðal fremstu
listaverka hans eru Svartfugl,
Jörð og Frá Blindhúsum. Hér
verður ekki reynt að lýsa bók-
um hans né listeinkennum
þeirra. Eg geri það lítilsháttar
á öðrum stað. Máttug skynjun
og frásagnarhæfileiki fylgist að
í verkum hans, heillandi stíll og
þrungið andrúmsloft. Með ein-
beittri þjálíun og hörku við
sjálfan sig hefur Gunnari tekizt
að verða frábær listamaður.
En mér finnst allt í éinu smá-
munalegt að fara að tala um
skáldverk Gunnars sem bækur
er ritaðar séu svo og svo vel.
Listvinna á bókum er í raun-
luktra dyra, helzt fyrir ung
skáld að deila um. Okkur les-
endum eru sögur allt annað,
heimur, örlög, hamfarir mann-
lífs og náttúru.
Mér er sagt að Gunnar Gunn-
arsson sé í dag sextugur. Má
vel vera, frá þröngu. sjónarmiði.
En skáld hafa ekki aldur, og
Gunnar skálda sízt. Þegar líða
fyrir augu mér þær persónur er
Jiann liefur sett á svið, og mér
finnst allar vera hann sjálf-
ur, fæ ég þá hugmynd a,ð hann
sé ekki sextugur heldur æva-
aldrei gert sér neinn greinar-
mun ímyndunar og veruleika og
lifir í heimi sem er fullorðnum
skáldskapur og fim. ....
Halldór Kiljan segir einhvers
staðar að skáld séu þeir er rati
í meiri raunir en aðrir menn.
Eftir sögum Gunnars að dæma
mætti ætla að slíkt sannaðist á
honum. Og Kirkjan á fjallinu
sem menn líta á sem ævisögu
hans staðfestir slíkt. Uggi á í
gegndarlausu basli, er alltaf
með storminn í fangið. En mér
kemur nú skyndilega í hug, eft-
ir að hafa trúað þeirri bók eins
forn, að minnsta kosti þúsund og saklaus Islendingur fornsög-
ára, hafi átt hlut í öllum raun-
um íslendinga frá upphafi, ver-
ið úti í öllum hríðum, einn,
fjarri mannabyggð, inni á öræf
úm, kafað allan snjó íslands,
byggt Feiknstaði alla, lifað í
Drangey með Gretti, þó spyrja
megi með skáldinu, „hvernig
má binda slík firn í orð.“ Og
mun hann þó eldri Islandsbyggð
og líkt sem hann hafi snemma
á öldum drýgt óskiljanlega
synd sem hann hefur verið að
friðþægja fyrir alla ævi, gengið
eineygður, eilífa, göngu og
þunga, þreifað fyrir sér blindur
fálmandi höndum í órjúfanlegu
myrkri þar til hann kemur loks
ins að bænum sínum gamla og
játar afbrot sín fyrir barni utan
við túngarð. Þannig eru sögur
Gunnars ekki bækur 'heldur þús-
und vetra ganga með allan hinn
átormasama heim í fangið ,saga
riddarans eilífa er berst við
vindmyllur, lambsins er tekur
á sig synd heimsins, hins gang-
andi gyðings; allt nema hvers-
dagsleiki, eitthvað fjarri öllum
veruleika, — sltáldskapur, firn
gerningahríð.
Þó er ef til vill nær sanni um
Gunnar að hann sé ungur að ár-
um, hafi jafnvel aldrei komizt
af barnsaldri og allt sem manni
finnst hamfarir, aldir og gern-
ingahríð í sögum hans sé hug-
unum, a,ð hún sé reyndar upp-
diktur eins og Gunnar sjálfur
hefur alltaf verið að troða inn
í hausinn á mönnum. Líklega
hafa í rauninrii fáir menn á öld
vorri ratað í færri raunir en
Gunnar Gunnarsson. Að réttu
lagi hefur hann lifað í samfelld-
um veizlufagnaði allt sitt líf,
aldrei verið raunamaður nema
í ímyndun sjálfs sín og sögum
sínum. Meðan Uggi svalt í Ár-
ósum, hefur Gunnar sennilega
setið þar að krásum!
En hver sem Gunnar er,
hvort hann er sextugur, þúsund
vetra eða tólf hve mikil ímynd-
unarfóstur sem sögur hans
kunna að vera, hefur hann með
list sinni skapað okkur heim,
stórbrotinp, töfrandi, heim með
eigin landslagi, mannlífi og veðr
áttu, ekki éinatt gerningahríð
eins og ýkt er hér að framan
heldur einnig með tærum himni
og glitrandi skini.
Eftir þrjátíu og fjögurra ára
útivist kom G.unnar heim til Is-
lands árið 1939 og reisti bú í
Skriðuklaustri, á æskustöðvum
sínum fyrir austan. I augúm
venjulegra Islendinga hefur
stórskáldið þar og stórbóndinn
verið öfundsverðastur flestra
roanna, skáldið er ritar snilld-
arverk sín á daginn, bóndinn
sem hefur sér til augnayndis að
myndaflug barns sem hefur I kvöldi lagðprúðar ær á grund
eða garða. En hvað mundi, ef
Gunnar (eða Uggi) færi að
segja söguna? Svo mikið er
víst að Gunnar hefur brugðið
búi, og hefur sýnt nærgætni i
því og höfðingslund að gefa
jörðina þeim sem öllum getur
komið saman um að sé bágast
staddur á landi hér, íslenzka
ríkinu, enda hefur það ekki séð
sér fært að launa honum svo
miklu í staðinn sem íbúð í höf-
uðstaðnum.
Gunnar hefur nú flutzt til
Reykjavíkur. Við bjóðum hann
velkominn hingað, vonum
hann festi hér yndi, finni hér
jarðveg og skjól, finni að hér
sé hann heima, ímyndun hans
komist aftur á flug, en honum
mætti þó gjarnan auðnast að
sjá heiminn í raunsærra ljósi.
Við þökkum honum á þessum
degi hið mikla afrek hans í
list og óskum honum langra og
heillaríkra daga.
Kr. E. A.
I tilefni sextngsafmælis Gunn
ars Gunnarssonar sendir Helga-
fell í dag frá sér afmælisút-
gáfu af bók hans „Lék ég mér
þá að stráum“ í þýðingu Hall-
dórs Kiljans Laxness og fylgir
afmæliskveðja frá þýðanda.
Á þessu ári mun Landnáma
enn fremur halda áfram út-
gáfu sinni á verkum Gunnars
Gunnarssonar og eru væntan-
Iegar í ár „Svartfugl“ í þýðingu
Magnúsar Ásgeirssonar og
„Jörð“ í þýðingu Sigurðar Ein-
arssonar.
Þá mun Helgafell senda frá
sér fyrir jólin Fjallkirkju Gunn
ars I þýðingu Halldórs Kiljans
Laxness.
Ræða Ásmundar
Framh. af 3. síðu.
menningur, sem greiða verður
af þessum enn óskertu launa-
kjörum þær rúml. 41 millj.,
sem ríkissjóður verður að afla
sér á einn eða annan hátt við
að fara þessa stjórnarforustu-
■leið, fram jdir þær 33 millj.
sem þurft hefði ef leið fjár-
málaráðherra (gengislækkun)
hefði verið farin eða einhver
önnur hliðstæð.
Lakast er þó, að þessi leið
sem farin hefir verið og stjórn-
arforustan tileinkar sér gefur
engar minnstu vonir til að leysa
vandann nema síður sé, heldur
leiðir lengra og lengra út í ó-
vissuna og skapar rneiri erfið-
leika til viðreisnar, sem verður
að koma og þjóðin gerir kröfu
til að komi, og þá fyrst og
jnni einkamál höfunda sem þeir fremst fró þingi og stjórn.
Þessar lýsingar, úr munni eða
jpenna okkar sósíalista, mundu
náttúrlega fyrirfram dæmdar
áróður og lýgi af mörgum trú-l
um tflokksmönnum þessara
flokka. En hér hafa sjálfir
trúnaðarmenn þeirra . talað.
hvað þarf svo fleiri vitna við?
Eins og áður er sagt gsrði
frumvarpið' ráð fyrir 20 millj.
kr. hækkun á rekstrarútgjöld-
um ríkis og ríkisstofnana, frá
fjárlögum síðasta árs. Um þetta
sagði hv. formaður fjárveit-
inganefndar í ræðu þeirri sem
ég vitnaði í áðan. „Sú stjórn,
sem ætlaði sér a£ gera gildandi
festingu vísitölunnar, mátti sízt
af öllu hækka á einu ári rekstr-
arútgjöld ríkisins um 20 millj.
kr. eða 22% og þenja þannig
út takmarkalitið ýmsar stofn-
anir á kostnað þegnanna."
Stjéram á méti stjéte-
asmeiíihkta fjá'E-
¥eitÍIigallefFlágl.,
Samkvæmt tillögum þeim,
sem meirihluti nefndarinnar
lagði fram, þegar nefndin hafði
Iokið störfum, skyldu . tekjur
hækka um 18,6 millj. rúml.,
gjaldahækkun 52,553 millj.
rúml. Af þessari gjaldahækkun
eru um 42 millj. samkv. ákvæð-
um dýrtíðarlaganna, 2 millj.
oamkv. öðrum lögum eða leið-
réttingar, og 8,5 millj. hækkun
til verkiegra framkvæmda. Eru
bað ekki nema rúml. .% þeirrar
lækkunar sem áætluð var, og
kemur skerðingin aðallega nið-
ur á skólabyggingum. Um þæin
riiðurskurð var ágreiningur i
nefndinni, miili okkar sósíalista
og stjórnarmeirihmtans.
Fjárveitinganefnd iagði til
' nokkra lækkun á öðrum út-
gjaldaliðum, er samtals nam
tæpum 6 millj. kr. Um þær
tiilögur er til sparnaðar horfðu
í sjálfu embættiskeríinu var
euginn ágreiningur i nefndinni.
E:i þegar á hólminn kom þá
sýndi það sig greinilega að full-
trúar flokkanna í fjárveitinga-
nefnd höfðu alls ekki vísan
stuðning sinna flokka með sín-
um eigin sparnaðartillögum.
Fyrst Var atkvæðagreiðsla ann-
Jarrar umr. dregin nærri hálfan
mánuð, eftir að umræðunni var
lokið sem alveg er óvenjulegt,
vegna ósamkomulags innan rík-
iS'Stjórnariimar og hennar
stuðningsflokka. Og loksins
þegar hún fór fram var liver
Ihöndin upp á móti annari svo
I að stefnuleysið - hefði tæpast
iorðið meir áberandi þótt hlut-
■ kesti hefði verið látið ráða um
júrslit hiima einstöku mála.
j Sparnsðar tillögur st jórnar-
• Framhald á 6. síðu.