Þjóðviljinn - 26.06.1949, Blaðsíða 5

JSvutmuöagur 26. júní 1949.
í> J ÓÐVU-JTNN
MARTIN ANDERSEN NEXO
Sveiúbfarnar EgiÍHsmmr
Þegar ég lá á spítalanum áj segja um verk hans, svo sem
Seyðisfirði, 12 ára gamall,, vænta má. Þó hefði engu spillt
\rl
ATTRÆÐUR
um, til að mótmæla hlutskipti
mínu í lííinu og öðlast dálítið
olnbogarúm. Þræil, sem mót-
mælir hlekkjum sínum, er að-
eins hlekkjaður að hálfu leyti.
Og nú, eftir rússnesku bylting-
una, skrifa ég tii að boða hinn
nýja dag þeim, sem lifa í hin-
um dimmu dölum. — Og á 75
ára afmælisdegi sínum kvað
an hann lifir.

Viðar en margan grunar
xnun í dag þessa merka
öldungs, mannvinar og skálds
verða minnzt, og ekki einungis
á blaðagreinum víðsvegar um
hinn bókmenntaða heim og
ræðtim fyrir minni afmælis-
barnsins síunga, heldur líka í
huga og Jijörtum milljóna
•þakklátra lesenda, sem oft á
hljóðum einverustundum yfir
bókum hans hafa fundið yl frá
manngöfgi höfundarins, hrifizt
af sannleiksást hans og litið
djarfari augum upp úr basli
sínu við þjartsýni hans. Því
þótt hér sé um höfund að ræða,
sem borinn er með lítilli þjóð
og skrifað hefur bækur sínar á
tungu sem fáir kunna utan
heimalands hans, er hann samt
þekktur um víða veröld, bæk-
ur.hans hafa sem .sé verið þýdd
ar á flest evrópsk tungumál,
kínversku og.japönsku og esp-
ei'anto og gefnar út í stórum
upplögum.
Verkalýður allra landa á því
mikinn og góðan formælanda
þar sem Nexö er, því hans
skáld hefur hann alltaf verið,
það hefur aldrei hvarflað að
lionum að nota frægð sína til
að fjarlægjast uppruna sinn,
setjast upp í fílabeinsturninh
og mæla af hofmóði: Þarna sjá
ið þið hvað orðið er úr mér,
öreigastráknum. Þess konar
ævintýri éru hlægileg í augum
hins raunsæja skálds sem öðl-l
azt hefur þroska sinn í harðril hann £VO að orði’ að hvert það skáldið að óttast að ^rgara-
baráttu fyrir bættum kjöru'm
gerðum við guð eitt sinn samn-
ing með okkur að mínu frum-
kvæði. Eg þurfti að fá lítils-
háttar aðstoð við framkvæmd
smáverks, og treysti ekki öðr-
um betur en Hinum Eina að
láta hana í té. 1 staðinn skyldi
ég lesa tiltekna bók er ég hafði
spurnir af — þar sem nafn
hans var vegsamað. Þetta var
gagnkvæmur samningur. Eg
skyldi lesa bókina áður en guð
ynni verkið. Hún hét Tákn tím
anna :— ef einhver skyldi kann-
ast við plaggið — og hef ég
ékki öðru sinni lent í álíka
hörmungum með að ljúka lestri
bókar. En maður gerfgur ekki
á samninga. Síðan hóf ég ver-
isafmæli hans, fer því f jarri að j aldlegri lesningu. Það voru
það muni taka hann í sátt með-l Ferðaminningar Sveinbjarnar
Egilssonar. Það var eins og að
fara í kalda steypu eftir alltof
danskt íhald Nexö ekki hýru
auga. Hann hefur orðið að
hrekjast úr landi vegna póli-
tískra ofsókna, og bækur hans
hafa verið brenndar opinber-
lega i föðurlandi hans. Og þótt
það muni sitja á sér á áttræð-
að hafa efnisyfirlit aftan við
annað lesmál, þar eð hver kaflii
heitir sínu nafni. Vafasöm spar
semi virðist hafa ráðið því að
kaflarnir byrja jafnt neðarlega
á síðu sem efst á henni. Á bls.
283 segir að nú hafi nafni Pét~
ursborgar verið breytt i Petro-
grad, og fæ ég ekki skilið þá
fræði. Prentvillur eru nokkrar.
En þetta teljast ekki stórvægi-
leg atriði. Hitt er örðugra að'
láta sér yfirsjást að málið á
bókinni er víða slæmt, og verð-
ur ekki við því gert. Hin eilífu
svigaorð og -setningar eru
einnig fram úr hófi irriterandi.
Hlægilegu hámarki ná þessar
svigaskýringar neðst á bls. 317.
En að öðru leyti hefur þessarí
bók ekki þokað mjög um set £
vitund minni eftir nýjan lestur.
•— Það verður ekki sagt að stílí
heita kerlaug. Ef til vill er það1 inn sé yfirleitt með ríkum list
að einhverju leyti Táknum tím-
anna og hörmungum þeirra að
| þakka að þá minnist ég löngum
Ferðaminninga Sveinbjarnar er'að megineinkenni verksins. Þvi
ég heyri góðra bóka getið. I það er fyrst og fremst heimilcT
blæ, og frásagnirnar eru sjald-
an byggðar upp eftir dramatisk
um lögmálum. En þar er komið
hartnær 15 ár hafa þær í vit-
und minni átt sæti á næsta
bekk aftan við Þúsund og eina
nótt, Sögur herlæknisins
Grettissögu.
Nú hefur ísafoldarprent-
smiðja hafið nýja útgáfu þessa
verks, og er fyrra bindið þegar
komið út. Gils Guðmundsson rit
ar formála og mun hafa annazt
útgáfuna. Er fátt nema gott að
hins stritandi fólks.
Hann, sem er fæddur meðal ör-
eiga, lýsir örlögum fólksins út
frá eigin reynslu. Og þegar
snobbaður ritdómari tók svo til
oroa, að þrátt fyrir mikla hæ'fi-
leika höf.undarins og bók-
menntalegt gildi skáldsagna
hans. liafi hönum aldrei tekizt
að „þvo af sér öreigann“, svar-
aði Nexö því, að það gleðji sig
innilega ef rödd öreigans
hljómi ósvikin í verkuni sínum.
Það er auðvitað ekki nein
tilviljun að Nexö verður bar-
áttuskáld alþýðunnar, hann
kynntist snemma sósíalisman-
um og varð ötull talsmaður
hans. Þekking hans á þeim mál
um hlaut að sjálfsögðu að leiða
til trúar á manngildið, hvar
sem það birtist, og bjartsýni
urn framþróunina, einkum eftir
hina. . miklu alþýðubyltingu í
Sovétríkjunum. — Eg byrjaði
að skrifa, segir hann á einum
lútað, itil að létta af huga min-
skáld sem vinna vildi framþró-
uninni, yrði að nota list sina í
j þágu verkalýðsins, vegna þess
legt afturhald reyni að stela
honum dauðum, eins og það
svo oftlega hefur gert við rót-
að verkalýður heimsins bærij tæka höfunda, sem það ofsótti
framtíðina í skauti sér.
En það var ekki fyrst éftir
hina miklu sigra sósialismans
að Nexö tók að beita penna sín
og fyrirleit í lifahdi lífi, til þess
er of mikið djúp staðfest milli
hugsjónamannsins Martin And-
crsen Nexö og íhaldsins í hvaoa
mæla gegn því. í því hafa og
veiflestir starísbræður hans,
þeir er nokkurs eru metnir á
heimsmælikvarða, átt sammerkt
að þeir hafa barizt gegn aftur-
haldi og órétti, en fyrir frelsi
og framförum. Borgaralegt i-
hald hefur miþla raunasögu að
segja, hversu illa þvi hefur
gengið að skipa í raðir sínar al-
mennilegum hipfundum, hvort
sem það hefur beitt þá blíð-
mælgi eða kúgþn.
um til stuönings baráttu hinna! mýnd sem það birtist. — En
vinnandi stétta, hann gerði það; því meir mun hann lesinn og
frá öndverðu, þótt rit hansj dáður af alþýðunni, sem þó að
yrðu markvisari eftir því sem j'lokum tekur við völdum af hinu
tímar liðu. Skapgerð hans varj liruma og geggjaða auðvaldi.
þannig háttao að hann gat ekki | Nexö hefur verið mikilvirkur
liorft upp á ranglíeti án þess að rithöfundur, auk fjölda skáld-
sagna' hefur hann ritað mikið
af blaðagreinum og ferðasögu-
þáttum. Hann hefur ferðazt
mikið erlendis og dvalizt þar
langdvölum, haldið fyrirlestra
um ýms mál þar og heimafyrir.
1 verkum hans er hvergi að
finna tómleika eða tildur, hann
er höfundur sem er mikið niðri
fyrir og skýrir frá því vafn-
ingalaust, alltaf með hugann
við að ryðja veginn réttlæti og
fegurð lífsihs og berjasl gegn
Eins og nærij má geta leit Etriðioghvers kynsyfii'gah'gi.
I þessari stuttu minningargr
verður ekki farið út í að rekja
verk höfundarins eða lýsa þéim
áhrifum sem hann hefur haft
á aðra höfunda, þó má geta
þess að ameríski rithöfundur-
inn Sinclair Lewis telur sig
lærisvein hins danska skálds.
En gott er til þess að vita að
Mál og menning skuli hafa haf-
izt handa um útgáfu á nokkr-
um bókum hans. Mun margan
fýsa að lesa endurminningar
lians og kynnast honum á þann
hátt persónuléga.
Annars er Martin Andersenj
Nexö. íslendingum ekki með öllu
ókunnur. Árið 1909 kom hann j
hingað til lands, var þá foringi
leiðangurs sem blaðið „Politik-
en“ sendi hingað, og skrifaði
greinar um íslenzk mál er heim
kom. Þar komst hann svo að
orði, að Islendingar væru „það
sem dásamlegast er alls, þjóð,
sem er að lifa æsku sina.“ Og:
„Við leggjum af stað til að
koma að sögulegri gröf, og rek
um okkur i þess stað á þjóðar-
vöggu.“ — Auk þess ættum
við að vera minnugir þess
hversu drengilega hann tók
málstað okkar i skilnaðinum
við Dani 1944.
Margir góðir Islendingar, og
ekki hvað sízt verkalýðsstéttin,
munu hugsa hlýtt til hins hára
öldpngs á þessum merkisdegi
ævi hans.
.:;j:;' ý'Lí'vE; ; Hð. St.
um líf, og nýtur þess og geldur
eftir smekk lesandans. Þó hygg
ég því skili milli kynslóða.
og vegna þess hve ævintýr þess
eru mörg, líf þess magnað, safí
þess rammur, frásagnargleðí
höfundar rík, kímni hans auðug.
Listfengi bókarinnar s7:eikar
að sköpuðu eins og listft. rí lífs
ins.
Kannski má segjf að munur-
inn á. þessari bók og sumum
þeim sem kröfuharðastar eru
um list sína sé munurinn á
kind í fjalli og kjöti á borði.
Ferðaminningar Sveinbjarnar
eru vætt lifandi örlaga, sneið í
holdi lífsins. Gegnum þær
streymir heitt blóð.
B. B.
Sumarfríin
eru byrjuð
Skemmtileg
bók
er góður
íerðaíélagi
Hveif»sgötu 8—10.