Þjóðviljinn - 26.06.1951, Blaðsíða 5

— Þriðjudagur 26. júní 1951
ÞJÓÐVILJINN — (5
Megi okkar nýja þjóð5relsisbarátia heij-
ast af fullum þunga á þessum degi
Kæru hátíðargestir.
Fjrrir.sjö öldum siðan gerðust
þeir atburðir hér á landi er
leiddu til þess að þjóðin glataði
sjálfstæði hins forna lýðveldis
síns. Fyrir sjö árum síðan endur
reisti hún lýðveldið einum liuga
hé.r á þessum sögufræga stað.
Fyrir sjö vikum síðan var glöt-
un hins nýrja lýðveldis full-
komnuð með kvaðningu erlends
hers til ótímabundinnar setu
í landinu.
Allt eru þetta jafnöruggar
■sögulegar staðreyndir. En svo
kynlega bregður nú við að hver
sá er dirfist að nefna síðustu
staðreyndina, hann er ekki leng-
ur íslendingur á máli núverandi
valdhafa hérlendra, heldur
kommúnisti eða fimmtuherdeild
armaður sem þar táknar eitt og
hið sama. Hingað er þá komið
virðingunni fyrir ísienzkri si'Vgu
og tungu þar á hinum æðstu
bekkjunum. Atburðir og hugtök
•er snerta hin félagslegu viðhorf
umhverfast æ meir á vörum
auðborgarans. Það heitir nú
frelsi á lians máli að varðveita
aðstöðuna til að sópa saman of
fjár á kostnað almennings, sjálf
stæði heitir það að lifa á fram-
færi erlendra auðdrottna, lýð-
ræði heitir það að innlima þjóð-
ina. í hverja heimsvaldastofn-
unina á fætur annari án þess
hún sé að spurð, friður heitir
það að gera landið að fram-
andi herstöð og stofna þar með
tilveru þjóðarinnar í voða.
Svona fer ævinlega þegar
verið er að reyna að stöðva
sjálfa þróunina. Þá snúast
yaldhafarnir gegn öllu því sem
áður þótti dýrast og heilagast:
gæðum síns eigin lands, aðli
sinnar eigin þjóðar, merkingu
sinnar eigin tungu — lífi sinnar
eigin menningar. Öllu er fórnað
fyrir viðhald hins úrelta skipu-
lags, fyrir forréttindin, sem þar
hafa mjmdazt — fyrir sérhags-
munina. En um slíka liluti þýð-
ir ekki að tala við auðborgar-
ann lengur: hann er ekki til
skynsamlegrar viðræðu fremur
en steinninn, ástand hans er
hrein forherðing, rök hans
dollari eða atómsprengja. Hann
er með öðrum orðum flúinn yfir
í hreinan fasisma og stefnir
hvarvetna hröðum skrefum frá
menningu til morðs — beina
leið út í siálfsmorðið.
Á slíkan umskipting þýðir
ekki að eyða orðum öðruvísi en
til varnaðar. Það er alþýðan:
bændurnir, verkamennirnir,
millistéttirnar, sem nú verður
að kalla til viðtals og heiðar-
legra ályktana. Þetta fólk var á
sínum tíma spurt um það, hvort
það vildi slíta að fullu hin
fornu dönsku áþjánartengsl og
stofna sitt eigið lýðveldi. Það
sagði einum rómi já. Hins vegar
hefur það aldrei verið spurt
um hið margendurtekna afsal
landsréttinda sinna, aldrei um
afstöðu sína til marsjallhjálpar,
atlanzhafsbandalags, evrópu-
ráðs, aldrei um hug sinn til
erlendrar hersetu. Enginn þarf
að efa það að hefði jafnræki-
lega verið upplýst og eggjað og
spurt um alla þessa hluti og
um sambandsslitin þá hefðj það
jafneinróma sagt. nei. Annað er
rógur og nið um íslenzka al-
þýðu, því engin skal því að
manni. ljúga að það sé ,,þjóðin
á Þórsgötu 1“ ein sem skilur
hvað hefur verið að gerast og
livert stefnir, að það séum við
sósíalistar einir sem enn kunna
að meta gæði íslands, eðli Is-
lendingsins, merkingu íálenzk-
unnar — íslenzka menningu.
Hver einasti óspilltur alþýðu-
maður væri fyrir löngu snúinn
til varnar öllu þessu ef hann
hefði átt kost á að skyggnast
inn i hið raunsanna eðli og
innihald þessara mála.
Hitt er svo sönnu nær að
hver sá er leyfir sér þann mun-
að að ganga til liðs við málstað
lýðveldisins, hann verði elöki
einungis stimplaður kommúnisti
af öfugmælgi auðborgarans,
heldur gangi hann og hugsjón
sósíalismans sjálfkrafa á hönd
Stefán Einarsson, sem nú dvel-
ur hér heima eftir átján ára
dvöl vestanhafs, sagði nýlega í
viðtali við tímaritið Líf og list:
„Orkneyingar og Hjaltlendingar
voru fljótir að glata tungu sinni
og þjóðerni undir yfirráðum
engilsaxa". Og ályktarorð pró-
fessorsins voru: „Menn verða
að gjalda góðan varhug við, því
að hætt er við að bandarísk
menning, þrátt fyrir sína góðu
kosti, verði fljót að gleypa það
sem okkur er dýrast og heil-
agast“. I útvarpinu lýsti svo
.stríðs sæi þar í rúst eina sem
nú stendur borgin — jafnvel
þó þeir sigruðu sem eiga sömu
„hugsjónirnar" og hann.
Það er þess vegna ekki út í
bláinn þegár ég fullyrði að til-
vera okkar Islendinga sem sér-
stakrar og sjálfstæðrar menn-
ingarþjóðar sé hér eftir órjúfan-
lega bundin sigri sósíalismans
í heiminum. Engar falsspár
mútuþægra sérgæðinga fá
haggað þeim augljósu rökum að
svo h’or sem annarstaðar í hin-
um vestræna heimi fær ekkert
annað borgið tungu og menn-
ingu smáþjóða en valdataka
alþýðunnar sjálfrar — og eina
vonin er að hún verði ekki um
seinan.
Öllum hugsandi mönnum er
ljcst að það er löngu kominn
tími til að hagkerfi þjóðanna
verði breytt í eina allsherjar
viðskiptaheild, að réttum lög-
um tækniþróuharinnar, og því
snúio til þjónustu við það mann-
kyn sem enn lifir að tveim
þriðju hluturn á liungurstigi,
samkvæmt vitnisburðf auðborg-
aranna sjálfra. Þetta hefur
þegar verið gert í hinum sósíal-
íska heimi og ailir sem sanni
unna vita að þar ha.fa fornar
menningarerfðir hafizt hvar-
vetna til nýrrar vegsemdar,
langkúguð tungumál blómstrað
af nýju á bók og vör — það
sem dýrast er og heilagast öðl-
azt öryggi og vaxtarmátt. Og
að okkur heilum og lifandi höf-
um við ekki þraukað á þessari
ey í þúsund ár með norræna
fornmenningu sem sérmenningu
okkar, að okkur heilum og lif-
andi endurreistum við ekki lýð-
veldið á grunni þeirrar menn-
Rœ8a Jóhannesar úr Kötlum á Jóns-
messumótinu i fyrradag
k................................._...x
strax og hann sannreynir að
með öðru móti verður engu
bjargað.
I þjóðhátíðarræðu sinni um
síðustu helgi mæltist borgar-
stjóranum í Rcykjavík næsta
skörulega að vanda og vitnaði
einu sinni enn í hina „blóðugu
og rauðu hönd“ Tómasar skálds
Guðmundssonar. Ennfremur lct
hann meðal annárs svo um
mælt: „Ef komizt verður hjá
nýrri styrjöld höldum við full-
velai okkar.. Ef til styrjaldar
kemur veltur sjálfstæði Islands
á því, hvort þeir sigra sem eiga
sömu hugsjónir og við um
frelsi, frið og lýðræði — eða
hinir“. Ég var áðan að útskýra
hvern skilning borgarstjórinn
og hans menn leggja í frelsið,
friðinn og lýðræðið. Að svo
mæltu dró hann upp mynd af
sinni ástkæru borg eins og hún
mundi vcrða eftir fimmtíu ár?
ýfirstjórn hins vestræna fas-
isma, —- og það var engin
hryggðarmynd. Að vísu tók
hann fram að liér væri ekki
spámaður að tala. En hvílík
brjóstheilindi þarf ekki til að
stíga fram fyrir margblekktan
almenning á slíkri stund — eftir
allt sem á undan er gengið —
sem yfirlætisfullur sjtákaup-
maður úr natanogólsenshúsinu!
Nú vill svo til að fleiri hafa
skyggnzt aftur og fram í tím-
ann þessa síðustu og verstu
daga en borgarstjórinn 5
Reykjavík. Tveir hógværir
fræðimenn hafa látið orð falla
í öllu meiri áhyggjutón. Dr.
dr. Einar Ól. Sveinsson því nán-
ar í ferðaþáttum sínum hvernig
þessar fornnorrænu þjóðir hefðu
ekki einungis týnt menningar-
arfi sínum, heldur og eðlilegum
vaxtarskilyrðum á hinu efnis-
lega sviði: fækkandi og smækk-
andi yrði nú þetta fólk að horfa
upp á togara framandi auðfé-
laga fiytja björgina burt frá
heimaströndum sínum.
Hér er rifjuð upp reynsla
sem er ærið ósamhljóða spá-
kaupum borgarstjórans í
Reykjavík, enda mun sanni
næst að álý' .ta að væri gert ráð
fyrir þeirri fjarstæðu að hinn
engilsaxneski kapitalismi lifði af
næsta aldarhelmng a.llan þá
„frðarhættu" sem hann óttast
nú mest, þá mundi Reýkjavík
ekki lengur vera höfuðborg ís-
lendinga á því herrans ári 2000,
holdur verstöð amerískra auð-
kýfinga, þar sem slorensku-
mælandi nýlenduöreigar mændu
á eftir veiðiræíiingjunum vest-
ur yfir liaf, alls óminnugir á
nafn Snorra Sturlusonar, Jóns
Sigurðssonar — og jafnvel hins
mikla spákaupmanns Gunnars
Thoroddsen. Komi hins vegar
til styrjaldar, samkvæmt áætlun
stríðsgróðavaldsins, þá vita nú
nllir — og sjálfur borgarstjór-
inn manna feezt — að af rík-
dómi sinna^- náðar hefur lierra-
þjóðin ákvarðað að framvegis
skuli Reykjavík þökta í- éld-
línunni miIV tveggja meginher-
stöðva lofts og lagar, Kefla-
víkur og Hvalfjarðar, og því
öllu trúlegnst að í lok þess
ingar fyrir sjö árum síðan til að
verða síðan viljalaust korn í
púðurtunnu, fótaþurrkur er-
lendra spákaupmanna dauðans
— illgjarnir þeir sem betur
mega, hinir aiuningjar.
Þegar ríkisstjórnin tilkynnti
fyrir sjö vikum síðan að búið
væri að gera land okkar að
atómstöð „í þágu frðarins", þá
hljóðnaði mér enn einu sinni
hugur, þótt þau tíðindi væru
ekki annað en staðíesting þess
sem allir vissu að í vændum
vai’. Einu sinni enn spurði ég
sjálfan mig: getur þetta verið
— er mig ekki bara að dreyma ?
Svonti erfitt fannst mér að trúa
því að æðstu fulítrúar þjóðar-
innar — sem ég þekki marga
hverja að góðu einu pei’sónu-
lega eins og minn vörpulega
keppinaut úr Skagafirði, for-
sætisráðherrann — gætu steypt
henni út í þvílíkt glæfraspil að
yfirveguðu ráð-i og með kcídu
blóði. Hvernig geta menn sem
á eðlilegum tímum mundu reyix-
ast heiðai’legir þegnar, jafnvel
sómasamlegir leiðtogar —
hvernig geta þeir brugðizt svona
hrapallega á sérhverri örlaga-
stund? Hvernig geta þeir beygt
sig svona djúpt fyrir fáeinum
skítugum og blóðugum dollur-
um? Eða vita þeir ek’.ti hvað
þeir eru að gera? Hafa þeir
þá ekkert lært af þúsund ára
sögu okkar — af allri mánn-
kynssögunni ? Skynja þeir ekki
að tvær heimsstyrjaldir ,hafa
opnað augu vinnustéttanna og
nýlenduþjóðanna um gervallan
heim fyrir óþrjótandi gæðurn
jarðarinnar og ótæmandi mðgu-
leikum vísindanná? Skilja þeir
ekki að það er alveg óhugsandi
að þessi meirihluti mannkynsins
taki í mál að lifa við óbærileg
sultarkjör meðan örfáir geggj-
aðir milljöi’ðungar sölsa undir
sig megin þessara jai’ðargæða.
til þess að sóa þeim síðan í
kjarnorkumorð ? Hi’ingla þess-
um mönnum kvarnir einar í
höfði ? Býr þeim hálmvizka í
hjartastað ?
Ég veit það ekki — ég skil
þá ekki. Þeir eru mér allteins
óskiljanlegir og lögfræðingur-
inn sem sagði í útvarpserindi
fyrir fáeinum dögum að af
mannúðarástæðum notaði ame-
riski herinn í Kóreu mikiö af
benzínsprengjum sem brenndu
upp allt dautt og lifandi á 200
metra hringsvæði. Ég veit ekk-
ei’t hvað á að kalla svona
menn: ég held að íslenzk tunga
eigi ekkert orð til yfir þá —
kannski er það til á ensku.
kanski eru þeir ókei á því máli.
Nei. Mig var ekki að dreyma:
þetta var allt ískaldur veru- -
leiki —- haiin Pýþeas sem skyrp-
ir hann var kominn. Og enn
einu sinni miniitist ég hins ó-
gleymanlega dags fyrir sjö ár-
um síðan, þegar ldukka lands-
ins luingdi hér út yfir þessa,
völlu, út yfir einhuga alþýðu
íslands sem fagnaði lausn sinni
udan sjö alda oki og gekk heil
og sæl inn í það framtíðarríki
sem hún var að stofiia. Ég
hugsaðj um öll þau heit sem
þá voru strengd í einlægum
brjóstum frammi fyrir helgi-
dómi staðarins og sögunnar. Og'
ég hugsaði til fyrstu tveggja.
áranua sem á eftir fóru, ný-,
sköpunartímabilsins, þessa1
stutta furðulega æfintýris, hins
fegursta á allri ævi þjóðarinn-
ar, þegar allt líf hennar sprakk
út eins og blóm á vori vegixa
þess að þjóðin á Þórsgötu 1.
hin sterka verkalýðshreyfing
landsins, hafði aðstöðu til að
bregða sprota sósíalískrar
hugsunar yfir stjórnarfarið.
gefa því jákvæðan tilgang.
beina stríðsgróðanum á braut
almenm-ar og a.lhliða þi’óunar.
Enn hugsaði ég til hinna myrku
haustdaga 1946, þegar upp-
gjafarferill valdhafanna hófst
fjn’ir alvöru og við vorum ailt
í einu svipt hinu gullna tæki-
fæi’i til að verða andleg for-
ustuþjóð í heiminum: halda á-
fram vinsamlegum skiptum við
allar þjóðir, freista mundangs
milli vestui-s og austux-s, stauda
óbifanleg á siðferoilegum rétti
hins veika, hvika aldi’ei frá
okkar aldagrónu friðarhefð. Og
loks hugsaði ég til hinna fimm
ömurlegu ára sem síðan voru
liðin: svartasta kaflans í allri
okkar sögu. Á þeim fimm ár-
um hafði tekizt að tortíma anda
og undirstöðu jafnt hinnar
löngu þjóðfi’elsisbai’áttu sem
hins stutta nýsköpunartímabils
— breyta okkur úr sjálfstæðri
þjóð í nýlenduþjóð, úr auðugri
þjóð í betliþjóð, úr friðsami’i
þjóð í stríðsþjóð. 9
En jafnframt því sem ég
hugleiddi þetta andstæðuríka
lífsdrama hins skammlífa lýð-
veldis okkar varð ég gripinn
þeirri fullvissu að einmitt á
þessari sömu stund mundu hef j-
ast straumhvörf í hugum þess
hluta þjóðarinnar sem allt þar
til hafði fylgt valdhöfunum að-
málum eða að minnsta kosti
leyft þeim að fara sínu fram.
Það er trúa mín að nú loks sé
þetta fólk í þann veginn að
vakna. Seint að vísu —- en þó
betra seint en aldrei. Því miðui
tekst stundum að blekkja fólk,
þar til búið er að ræna það
sínu dýrasta og heilagasta. Og
Framhald á 7. síðu.