Þjóðviljinn - 05.01.1952, Blaðsíða 3
Laugardagur 5. janúar 1952 — ÞJÓÐVILJINN — (3
EINAR BRAGI SIGURÐSSON:
— Frá norræna íriðarþinginu í Stokkhólmi —
II
Þegar maður kemur í hóp
eins margra og áhugasamra
fri'ðarvina og þeirra, sem sátu
norræna friðarþingið, vakna
eðlilega margar spurningar um,
hvað við getum gert fyrir frið-
inn. Ég hefi vikið að fáeinum
atriSum áður, en mig langar
til að drepa á nokkur til við-
bótar.
Ég veit, að tugir íslenzkra
rithöfunda, mvndlistarmanna,
leikara og annarra listamam
eru fusir til ao undirrita áskor-
un til íslenzku þjóðarinnar um
að styðja kröfuna um friðar-
sáttmála milli stórveldanna.
% veit, að þeir hafa ekki
minni skilning en stéttarbræð-
ur þeirra í öðrum löndum á
því, hve mikið gagn þeir geta
unnið heimsfriðnum. Þeim er
áreiðanlega fullljóst, að stríð
er höfuðóvinur allra lista, allr-
ar menningar, að í nýrri heims-
styrjöld munu óbætanleg lista-
verk og menningarver'ðmæti
verða eyðilögð. Hvers vegna
fer þá svo fáum sögum af
störfum þeirra fyrir friðinn ?
Svarið er áreiðanlega jafn nær-
tækt og það' er fráleitt: Fram-
taksleysi. Ég er sannfærður
um, að ef einhver riður á vað-
ið, mun fjöldi íslenzkra lista-
manna leggja friðarmálunum
iið meö mestu gleði.
Þegar ég sat og hiýddi á
yfirlækninn við stærsta sjúkra-
hús Svía, dr. Varenius, flytja
ræðu á friðarþinginu, varð mér
hugsað til bréfs, sem mér hafði
nýlega borizt frá sjúkri ís-
lenzkri konu. I bréfinu bar hún
hið mesta lof á lækna sina —
hún tilbað þá, væri kannski
réttara sagt. Ég veit, að lofs-
yrði hennar um lækna og
hjúkrunarlið sjúkrahússins, þar
sem hún hafíi dvalið, voru fuil-
komlega ver'ðug. Tugir og
hundruð íslenzkra lækna og
hjúkrunarkvenna vinna daga
og nætur við að bjarga manns-
iífum og lina þjáningar sjúkra.
Það er ekki af skilningsleysi
né skorti á vilja sem flest'
þeirra standa utan við þá bar-
áttu, sem háð er um heim all-
an til að hindra dauða og þján-
ingar tugmilljóna í brjálæðis-
legri styrjöld. Það stafar á-
reiðanlega ekki heldur af póli-
tískum fordómum. Ég lenti í
fyrra í orðákasti við lækni,
sem stendur eins fjarri mér í
stjómmálum og yfirleitt er
hægt. Orðaskiptum okkar lauk
með því, að hann sagði: Ef
þú þarft að vitja læknis annað
hvort sjálfur eða til einhvers
úr fjölskyldu þinni, þá máttu
treysta því, að ég skal gera
það sem ég get — fyrir ekkj
neitt“. Það var drengilegt nið-
urlag á pólitískum þrætum —
og læknislegt. Ég gæti trúað
því, að mikiil meiri hluti ís-
lenzkra lækna og hjúkrunar-
kvenna bíði aðeins eftir því,
að heitið sé á þau til leiðveizlu
viö friðinn.
Ég á marga trúaða kunn-
ingja og vini, utan þjóðkirkju
og innan'. Margir þeirra 'eru
svo göfúgar sálir, að manni
líður alltaþ vel í návist þeirra.
Nokkrir vinir mínir úr fíladelf-
íuhreyfingunni heimsóttu mig
•hér L fyrra, og við sátum
og röbbuðum saman i bróðemi
eina kvöldstund. Þeim þótti
leiíinlegt, að ég hafði skömmu
áður ritað hvassa ádeilugrein
gegn manni sem mér virtist
gera sér það að leik að blekkja
sjúk trúsystkini þeirra. Þau
trúðu því, að þessi maður hefði
gert kraftaverk með guðs
hjálp, og mér datt ekki í hug
að álasa þeim fyrir það. Mér
var hins vegar ekki gefin sú
trú, og þau tóku afstöðu minni
með fyllsta skilningi og um-
burðarlyndi. Einn ympraði á
því lauslega, a'ð ég ætti að
snúast til liðs við þau og
hjálpa þeim við að útbreiða
guðsríki á jörðinni. Af því gat
ekki orðið m. a. vegna, þess,
að ég trúi þvi ekki, að guð
sé til. Þau urðu ekki vitund
undrandi, höfðu árei'ðanlega
kynnzt mörgum þess háttar
mönnum áður, og ég varð þess
ekki var, að þau hefðu neina
andúð á mér af þessum sökum.
Við höfðum sem sagt gjöróiíka
afstöðu ti] ýmissa mikilvægra
mála. En samt fundum við öll
ti] þess, að þótt við nálguðumst
viðfangsefnin sitt frá hverri
hli'ð, þá vakti sami tilgangur
fyrir okkur: að fegra og auðga
líf okkar og annarra.
Ég minnist eins vinar mfns
í klerkastétt. Okkur þótti báð-
um góður mysuostur og kaffi,
og við heimsóttum stundum
hvor annan og þágum góðgerð-
ir. Við vorum báíir erperant-
istar að hugsjón og sáum í
draumsýn þá sælu tíð, þegar
allir menn gætu ræðzt við á ai-
þjóðamálinu, fræðzt hver af
öðrum, eytt tortryggni og mis-
skilningi, sagt hver öðrum, að
allt fjas um eríðaíjendur og
annað slíkt væri ósannindi.
Hann glæddi til muna nývak-
inn áhuga minn á yoga. Við
vorum báðir sannfæríir um, að
með því að anda me'ð réttri nös
á réttum tíma, skola á sér nef-
ið með saltvatni á morgnana,
sitja með krossiagða fætur og
horfa milli augnanna á sér cg
fara að öðrum ráíum hinna
austrænu spekinga gætu menn-
irnir losnað við öfund, ágimd,
illvilja, metorðahneigð og marg
an annan hégómaskap, sem
gerir líf þeirra fátækt, leiðin-
legt og ljótt.
Ég nefni a'ðeins í gamni
þessi dæmi um, hve ágætlega
getur fallið á með heiðnum
mönnum og trúuðum í dagleg-
um skiptum. Þau nægja einnig
til að afsanna þá firru, að trú-
aéir menn og trúlausir geti
ekki unnið saman að varðveiziu
friðar. Ég er sannfærður um,
að guðhrædda fólki'ð þráir
ekkert eins heitt og frið. Og
það mætti segja mér að mörg-
um trúuðum manni hafi orðið
það vonbrigði, þegar séra Sig-
urbjörn Einarsson lét strika
nafn sitt út af Stokkhólmsá-
varpinu í fyrra vegna ágrein-
ings um ómerkileg aukaatriði.
Því það er sjálfgert mál, að
frumskilyrði fyrir samstarfi
allra sannra fri'ðarvina er það,
að höfúðmálið, friðurinn, sé
hafið yfir öll hversdagsleg á-
greiningsatriði.
Allir vita, að mikill hluti
stúdenta og kennara við Há-
skóla Islands — kannski yfir-
gnæfandi meiri hluti þeirra —
er andvígur hernámi Islands og
á samleið með fri'ðarsamvinnu.
Samt sem áður hefur varla
örlað á nokkurri andlegri hrær-
ingu, sem athygli vekur, í
þessu musteri íslenzkrar menn-
ingar nú um skeið. Jafnvel
þegar sjálfstæði lýðveldisins
og íslenzkt þingræði voru af-
numin á raun á síðast liðnu
vori, brá svo óvanalega við.
að íslenzkir háskólaborgarar
þögðu og brugðust þannig
gjörsamlega þeirri stoltu hefð,
sem þeir eiga að verja í sjálf-
stæðisbaráttunni. Hvernig á að
skýra þessa þögn ? íslenzkur
stúdent, sem fylgir Sjálfstæð-
isflokknum að málum, fullyrti
í sumar leið, að 75 prósent
stúdenta við háskólann væru
a’gerlega sammála íslenzkum
stúdentum á Nor'ðurlöndum í
herstöðvarmálinu, en þyrðu
ekki aS láta það uppi af ótta
við atvinnuofsóknir. Það getur
verið, að þetta skýri þögn
sumra þeirra. En ég held þó
að annað ráði meiru’; Afnám
íslenzks sjálfstæðis og þingræð-
is var þeim allt of þungt áfall.
Menn verða oft slegnir eins
konar andlegri lömun, þegar
þeim er gert eitthváð ákaflega
iilt. Mönnum getur sortnað fyr-
ir augum, þegar þéir standa
við gröf þess, sem þeim er kær-
ast. Þeir hýsa harm sinn og
hafast ekki að. Þetta er mann-
legt og fyrirgefandi. En
menntamenn ættu þó að skilja
öðrum betur, að það er ekki
gæfulegt að leggja hendur í
skaut sér, þegar vanda ber að
höndum. Og þess er áreiðan-
lega mjög almennt vænzt, að
íslenzkir háskólaborgarar og
aðrir menntamenn vaki betur á
verði um íslenzkt sjálfstæði og
leggi göfugum málum, svo sem
baráttu fyrir friði, meira lið
en þeir hafa gert nú um sinn.
Ein alþýðukona, sem tók til
máls á norræna friðarþinginu,
er mér sérstaklega minnisstæð.
Hún var enginn ræðuskörung-
ur, hefur kannski aldrei flutt
ræðu áður. En hún og maður-
inn hennar höfðu safnað yfir
þrjú þúsund nöfnum undir
kröfuna um friðarsáttmála
milli stórveldanna, og hún vildi
fræða okkur um margvíslega
reynslu, sem hún hafði öðlazt
við þetta hetjulega starf. Mér
var'ð hugsað til íslenzkrar móð-
ur, sem lá á spítala i fyrra,
þegar verið var að safna nöfn-
um undir stokkhólmsávarpið.
Henni gafst ekki kostur á að
skrifa á listann á spítalanum,
en hún klippti ávarpið úr blaði
og sendi það undirritað í pósti
til framkvæmdanefndarinnar
— sagðist hafa orðið að gera
það vegna samvizku sinnar.
Það eru manneskjur me'ð svona
hug og dug,. sem eru líftrygg-
ing friðarhreyfingarinnar. Og
ég vil trúa því, að flestar, ef
ekki allar mæður á Islandi séu
sama sinnis og þessar tvær og
myndu glaðar skrifa undir frið-
arávarpið og safna undirskriit-
um, aðeins ef þess væri óskað.
íslenzk alþýða er þekkt að
stéttvísi, víðsýni og góðn
greind. Hún er svo glögg-
skyggn á óvini sína, að stéttar-
andstæ'ðingar hennar hafa átt
erfitt með að skýra fyrirbrigð-
ið. Sumir þeirra hafa helzt
hallazt að því, að þrjózk and-
spyrna hennar gegn kjara-
skerðingum og trúnaður við
sjálfstæði Islands stafaði af
skynsemiskorti. Hitt vilja þeir
ekki skilja, að heiðarleg mann-
eskja hugsar ekki eins og
stríðsgró'ðamaður. Heiðarlegur
maður hefur enga ágirnd á
auðlindum annarra þjóða, vill
ekki hagnast á blóði þeirra og
tárum. Hann vill una við frið-
söm störf og batnandi afkomu
í því landi, sem han'n er bor-
inn til, og gefur fjandann í
hervæðingarstörf hinna stríðs-
óðu. Og hann veit, að almenn-
ingur í öðrum löndum elur ná-
kvæmlega sömu þrá í brjósti.
Ég þekki persónulega þúsundir
íslenzkra verkamanna, sjó-
manna og bænda í öllum lands-
fjórðungum. Sumir þeirra eru
sósíalistar eins og ég — aðr-
ir eru þáð ekki. Við suma
hinna síðarnefndu hefi ég sagt,
að mér sárnaði, að þeir skyldu
kjósa til þingsetu menn, sem
taka meira af þeim með einni
nettri handlyftingu en þeir
hafa áunnið sér með árastarli
— og seldu síðan landið okkar
í þokkabót. Margir þeirra hafa
ekki trúað mér, og pólitískar
leiðir okkar liggja enn í ýmsar
áttir. En samt get ég ekki
komið fyrir mig nafni eins ein-
asta, sem væri líklegur til að
neita að undirrita kröfu um,
a'ð stórveldin geri með sér frið-
arsáttmála. Ef þeim væri sagt,
að það væri glæpsamlegt að
Framhald á 6. síðu.
Ný athugasemd
írá Þjóðleikhússtjóra
Herra ritstjóri!
Út af grein sem birtist í
blaði yðar eftir Kristínu Jó-
hanns um skipulagsbreytingu í
rekstri veitinga Þjóðleikhúss-
ins, vildi ég biðja yður fyrir
eftirfarandi athugasemd og
leiðréttingu:
Það sem sagt er um nettó-
hagnað af veitingarekstri Leik-
húskjallarans í ofannefndri
grein er vægast sagt mjög
villandí:' Það er sagt að nettó-
hagnaður hafi orðið krónur
166.945.84 frá því að leikhúsið
hóf starf sitt þar til starfið
hófst á ný í haust. Þess ber
að gæta að þá er eftir að draga
frá hagnað af sælgætissöl-
unni, sem varð yfir allan tím-
ann, sem frú Kristín stjórnaði
veitingasölunni 93 þús. kr. Þá
eru ekki eftir nema tæplega
74 þús. kr. hagnaður, sem ekki
er heldur raunverulegur hagn-
aður, því þá er eftir að draga
frá fyrningu áhalda og allra
tækja, hreingerningu veitinga-
salanna og vexti af því fé,
sem bundið er öllum tækjum
sem tilheyra veitingasölunum.
Auk þess vy húsaleiga. raf-
magn og hiti mjög lágt áætlað
sem útgjaldaliðúr veitingasal-
anna. Þegar búið er að draga
þessa kostnaðarliði frá þessum
74 þús. kr., hinum svokallaða
hagnaði, verður hinn raunveru-
legi hagnaður ekki mikiil.
Með því að leigja Leikhús-
kjallarann fyrir 110 þús. kr. á
ári og leikhúsið hafi sælgætis-
söluna áfram svo sem gert er,
en hún gaf yfir ofangreint
tímabil 93 þús. kr. í nettó-
hagnað, er ekki annað sjáan-
legt en að það sé hagnaður
fyrir leikhúsið að leigja veit-
ingasalina út með þessum kjör-
um.
Veitingahúsrekstur með mat-
sölu er all áliættusamur og
krefst, auk þess mikils rekst-
ursfjár. Þjóðleikhúsið gat ekk-
ert rekstursfé fengið, enda
vafasamt fyrir það að leggja
í áhættufyrirtæki. Svo frá því
siónármiði var það hyggilegt
aff leigja veitingastaðinn manni
sem hafffi nægilegt fé og að-
stöðu til þess að koma af stað
og reka fullkomið veitingahús.
Leikhúskjallarinn er, fyrst
um sinn aðeins Igigður til eins
árs, og er því hægurinn hjá,
fyrir Þjóðleikhúsíð 1 að taka
reksturinn, í sinar hendur, méð
tiltölulega litlum fyrirvara, þeg
ar líkur benda til að eigin
rekstur verði gróðavænlegri.
Reykjavík, 3. jan. 1952. ^
Gaðl. Rósinkranz - t
Auk llóðanna miklu á Norður-ítalíu í vetur féjju ^ þeim slóðum skriður íuiklar há' sama ill-
viðrakafla. Hér hffur skriða fallið yfir vcginR um Simplonskarð mflli Italíu og Sviss. Mitt
á myndinni eru rústir af kirj{ju S€im sbnðan hefur brotið.