Þjóðviljinn - 22.03.1952, Blaðsíða 3

Laugardagur 22. marz 1952 — ÞJÓÐVILJINN — (3
mmmmmmmmm

twi ■ •t'ft Kv't .**&&*& ■ is*». ,1
BIHI®
SIGFUS
Rík var sú alþýðukynslóð,
sem ól upp Sigfús Sigurhjartar-
son og hæfileika hans á vor-
dögum aldarinnar. Stendur hún
nú fátækari yfir honum fölln-
um?
Hið verðmæta skiptir dauð-
ann engu, þegar hann rænir
,því. Okkur þýðir ekkert að
kvarta um það. Maður, sem hef-
ur hálfa öld verið að vaxa til
ihlutverks efri áranna, hverfur
okkur eins snöggt og algert
og hinn, sem lítið þroskaðist og
enginn salcnar frá hlutveriki.
Brostinn strengur heyrist ekki
framar .
Þá má ekki gleyma orðum,
sem Sigfús skrifaði fyrir 14
árum. Hann var að taka að sér
mikilvægt stjórnmálahlutverk,
sem aðrir biluðu frá, og sagði:
,,... .um það skal ékki sakast,
heldur þakka þeim það, sem
þeir hafa vel gert, og óska þeim
góðrar hvíldar í fullu trausti
þess ,að maður kemur manns í
stað og gott málefni skortir
aldrei formælendur."
Björt eru þau orð. En stund-
um er tilveran svo svört, að
góðu málefnin skortir í bili for-
mælendur, alþýðan flest kefluð
og andlega snauð.
Sigfús Sigurhjartarson fædd-
ist 6. febrúar 1902 á Urðum í
Svarfaðardal, sjöunda og yngsta
bam föður síns, er þar bjó, Sig-
urhjartar Jóhannessonar, og
var það svarfdælskt ágætisfólk
og skynsemdarkyn. Móðir Sig-
fúsar, Friðrikka Sigurðardóttir
frá Draflastöðum í Fnjóskadal,
var móðursystir Sigurðar Sig-
urðssonar búnaðarmálastjóra,
Og margt manna með bráðan
áhuga og skerpu er þar í ætt.
1 foreldrahúsum naut Sigfús
jafnan ástríkis, og honum varð
eiginleg hlýjan ,sem hann bar
til alls og allra. Eftir að hann
hóf skólagöngu, var hann í
kaupavinnu á sumrin í ýmsum
stöðum til námskostnaðar sér,
og landinu vildi hann kynnast,
langaði mest til háskólanáms í
náttúruf ræði (grasaf ræði).
Verkmaður var hann ágætur og
gönguskarfur, svo orð fór af,
t. d. er hann gekk eitt haust
úr Svarfaðardal til Reykjavíkur
m. a. til að hafa þeim krónum
fleira, sem fargjaldi nam, til
að lifa af um veturinn.
Eftir að Sigfús lauk stúdents-
prófi 22 ára og innritaðist með
eitthvað 17 sambekkingum sín-
um í guðfræðideild háskólans,
lét hann ekki árið líða, áður en
hann kvongaðist og réð við sig
að gerast kennari, jafnframt
því sem hann las og lauk guð-
fræðiprófi, 1928. Kennsla í
gagnfræðaskólum var aðalstarf
lians lengstum til 1939 ,þegar
hann hvarf óskiptur til starfa
Sameiningarflokks alþýðu. Af
kennurum hafði hann þá um
áratug verið talinn meðal beztu
skólastjóraefna, sem hér væru
til.
Á stúdentsárum og næst eftir
þau var eitthvað að brjótast um
hið innra með Sigfúsi. Hann
hafði verið óframfærinn í skóla,
þjáður af feimni og í fáu notið
sín eftir hæfileikum. Skólabræð-
ur hans hefðu svarið fyrir, að
úr honum ætti eftir að verða
einn djarfasti og málsnjallasti
baráttumaður á landinu. Allir
vissu, að úr honum yrði ekki
nema gott, en hvað?
Hjónaband hans var gæfu-
ríkt. Með Sigríði Stefánsdóttur
konu sinni eignaðist hann tvær
dætur, sem stunda að loknu
stúdentsprófi nám í Osló, og
son, sem er í skóla.
Heimilislíf og heimilisþarfir,
venjubundin skólakennsla,
þröngur fjárhagur, kreppuár,
þetta hefði gefið hverjum
meðalmanni nóg að annast- og
una við án baráttu við hið f jar-
skyldara mannlífsböl. Mundi eigi
hver, sem vissi bæði fallvelti
þjóðmálasigra og skammlífi sitt,
ur, því ekki veitti af deginum
og meiri tíma til kennarastarfs-
ins og hinna skylduverkanna.
Ritstjóri Nýs larids varð hann
1938 og síðar á ári Þjóðviljans.
Eftir það tóku þjóðmál og bæj-
armál hann heilan.
Hann er fallinn í blóma þrosk-
ans fyrir hjartabilun, sem rekja
mátti úr æsku, en háði honum
lítt fyrr en seinustu árin. Oí-
Sigfús Sigurhjartarson — stúdentsmynd 1924
vera ásáttur að koma aldrei
nærri almennum málum ? Og
það því fremur sem ásköpuð
friðsemd og nokkur ófram-
færni voru enn sterkar hömlur.
En hvorki er viturlegt né
stórmannlegt að hugsa þannig.
Hér vantar menn. Þess vegna
var það sem eldur byltist inni
fyrir með Sigfúsi og fyrir kom,
að hann, þessi fyrirferðarlitli
guðfræðistúdent, átti leiftur í
augum og logandi orð á vörum.
Á fáum árum breyttist hann i
glæsimenni og félagsmálafröm-
uð ,sém gekik með fágætri al-
vöru og einbeitni að hverju
máli og hlaut aðdáun bæði vina
og andstæðinga.
Þetta var örstutt ágrip af
þroskasögu Sigfúsar Sigurhjart-
arsonar. Með talning á störfum
hans milli 1930 og 1939 skal
mönnum hjálpað til að gera
hana eitthvað fyllri. Hann vann
að bindindismálum bæði seint
og snemma ævi ,og aðeins 29
ára gamall varð hann stór-
templar í stórstúku IOGT, en
var jafnan síðan í framkvæmda-
nefnd stórstúkunnar. 1 alþýðu-
tryggingamálum var margt að
gerast um þetta. leiti, og 1935
var Sigfús formaður nefndar,
sem undirbjó alþýðutrygginga-
lögin 1935, og sat síðan í trygg-
ingaráði til 1939. Hann var for-
maður útvarpsráðs 1935—39 og
vann þar ötullega að vanda.
Sæg blaðagreina ritaði hann
fyrir Alþýðublaðið 1934—37 og
vann þær helzt seinni part næt-
reynsla sifellt öðru hverju á
ævinni vann á lífsþrótti hans
sökum veilunnar. Eftir góðan
stundarbata hafði Sigfús nýtek-
ið við öllum störfum og hlífði
sér við fæstu erfiði. Ef ég þoli
ekki þetta, hugsaði hann, er mér
eins gott að falla snöggt. Far-
lama og veiklaður vil ég aldrei
lifa. „Enginn kemst fyrir enda-
dægur, æskusnar né gamalhæg-
ur,“
I fáorðri trúarjátning Sigfús-
ar voru máttugust þessi orð
Jóhannesarguðspjalls: •
,,Oss ber að vinna verk þess,
er sendi mig, meðan dagur er;
það kemur nótt, þegar enginn
getur unnið.“
Það, sem gerði hann að sósíal-
ista og byltingamanni í hugsun,
var framar öllu boðskapur
mannssonarins, sem kenndi, að
eini sálarfriðurinn á þessari jörð
fæst í baráttu fyrir réttlætinu
og engu nema því, og til þess
að réttlætið sigri kvaðst hann
kominn til að varpa eldi á jörð-
ina.
Þetta breytti feimnum grasa-
safnara úr afdal og gerði hann
eldlegan baráttumann, sem hjó
biturlega og vægði ekki and-
stæðing nema vopnlausum. Vel
er það, að nú harma hann óvinir
jafnt sem vinir, drengskapar-
manninn.
Fögnum þó enn meir öðru:
Aldrei stefndi Sigfús djarflegar
en síðasta sprettinn í gagnstæða
átt við afurhald þessa lands og
var í hugsun hvorki háður
austri né vestri, aðvörunum né
skammsýnum heilræðum. Yfir
mjallgröf systrungs hans úr
Fnjóskadal fyrir fjórum tugum
ára voru kveðin orð, sem nú
eiga við:
Þú fórst aleinn þinnar leiðar
þvera brekku jökulheiðar,
þar sem ömum væri vegur,
vængjastyrkum, hæfilegur.
Sá, sem aðeins vörðuvegi
vogar sér á björtum degi,
aldrei verður ofurhugi,
hndinn jafnan lár á flugi.
Þeir, sem vesalt hjarta hafa,
hugsun litía, í miklum vafa,
aðfero manns, sem á sér vilja,
aldrei þeir til hlitar skilja.
Björn Sigfússon.
I janúar 1940 munaði minnstu
að tekizt hefði að ganga af
dagblaðinu Þjóðviljanum dauðu.
Þjarmað var að blaðinu á allar
hliðar, öll útgjöld sem hugsan-
legt var að skera niður, voru
skorin niður, og virtist ekki
ætla að duga til. Aðeins þrír
blaðamenn voru orðnir eftir við
blaðið, en þeim hafði fjölgað
þegar blaðið varð málgagn Sam-
einingarflokks alþýðu — sósíal-
istaflokksins. Þessir þrír blaða
menn komu þá saman upp úr
hádeginu í Austurstræti 12 og
ræddu þau vandamál dag eftir
dag hvort nokkur tök yrðu að
halda blaðinu áfram sem dag-
blaði. Hvort sem um það var
rætt lengur eða skemur setti
einn þessara þriggja, Sigfús
Sigurhjartarson, hnefann í stóra
svarta skrifborðið og sagði nei,
setti úrslitakosti: Hann yrði
ekki við blaðið ef fækkað yrði
útgáfudögum, ef Þjóðviljinn
hætti að vera dagblað, til slíks
undanlialds mætti aldrei koma.
Mér er þetta minnisstætt því
ég heyrði Sigfús aldrei fyrr eða
síðar binda endi á umræður á
þennan hátt. En þarna var mik-
ið í húfi. Og það voru fundnar
enn nýjar leiðir til spamaðar,
sagt upp öllu ritstjórnarhús-
næði blaðsins, og barizt við að
borga prentunarkostnaðinn dag-
lega, annars hefði blaðið verið
stöðvað. Og Þjóðviljinn þrauk-
aði, kom á hverjum degi þar til
rofaði í gjörningaveður aftur-
haldsins. En sagan um það hvað
það kostaði Sigfús Sigurhjart-
arson, fjölskyldu hans og heim-
ili að fórna öllu fremur en segja
skilið við Þjóðviljann og Sósíal-
istaflokkinn verður sennilega
aldrei færð í letur. Fyrir þær
fórnir, eins og svo margt annað
sem alþýða Islands á Sigfúsi
að þakka, ber konunni hans
góðu, Sigríði Stefánsdóttur,
ekki síður virðing og þökk.
Rösku ári síðar var Þjóðvilj-
inn, fjögra síðna blaðið, blá-
fátæka, orðinn svo hljómmikil
rödd íslenzkrar alþýðu, íslenzkr-
ar sjálfstæðislundar, að brezka
hernámsstjórnin á Islandi taldi
nauðsyn að banna það og flytja
ritstjórn þess fanga til Eng-
lands.
Næstu mánuði urðu kynni
okkar þremenninganna dýpri og
nánari en þau hefðu nokkurn
tíma annars orðið. Starfið við
Þjóðviljann, ekki sízt eftir að
við höfðum ekki aðra ritstjórnar
skrifstofu en gluggalausa próf-
arkakompu í Víkingsprenti, var
unnið á hlaupum, ritstjórarnir
tveir Einar og Sigfús skrifuðu
oftast greinar sínar heima. Nú
gafst tóm til að ræða fleiri
hugðarefni en blað næsta dags
og var það óspart notað. Við
tókum til við skák þegar á út-
leiðinni, höfðum enga hugmynd
um skákmennsku hver annars,
en áttum ekki einungis eftir að
stytta fangavistina dögum oftar
við tafl heldur tefldum við okk-
ur inn í kunningsskap við menn
flestra Evrópuþjóða í dvalar-
stöðvum okkar í London. Sigfús
hafði yndi af skák, tefldi rólega
og öruggt, undirbyggði sóknar-
tafl rækilega, af sívaxandi
þunga, og varð oftar en hitt
sigurs auðið. Hann tefldi ekki
ósvipað í stjórnmálum, einnig
þar var hann mikill stjórnandi
og skipuleggjari með afbrigð-
um, einnig þar undirbjó hann
sókn af- þolgæði og skarp-
skyggni, með þrotlausu starfi.
Ekkert var fjær honum í stírirfi,
en grunnfærni eða sýndar-
mennska starf hans var á öll-
um þeim sviðum sem hann vann
á drjúgum meirá en hann hirti
um. að sæist.
Klefinn hans í Brixton Prison
var ekki sömu megin og iklefar
okkar Einars, og þar naut betur
sólar. Hann var ekki lengi að
gefa þessum litla og leiða fanga-
klefa skínandi, íslenzkt nafn:
Hann skýrði vistarveruna í
gamm: Sólvang. Eða var það í
alvöru ? Fann hann að það birti
í hug okkar hvert sinn sem við
heyrðum þetta nafn á fanga-
klefanum hans Sigfúsar? Tím-
um saman þegar klefahurðin
var læst að baki honum stóð
hann á stólnum og horfði út
um litlu rúðurnar í rimlaglugg-
anum uppi við loft, horfði út
á iðandi stórborgina, og þegar
við hittumst næst fengum við að
skyggnast í nokkuð af því sem.
honum flaug í hug þessar ein-
verustundir. En skyldi ekki son-
ur norðlenzka dalsins hafa
hugsað mun fleira en hann
hafði orð á, einnig hann þekkti
óstýriláta íslendingsútþrá, hafði
ekki draumurinn um háskóla-
nám í náttúrufræði bliknað
vegna þess að námskostnaður
erlendis var ókleifur bláfátæk-
um stúdent? Nú var hann kom-
inn út í lönd fyrsta sinni, fangi
hins brezka heimsveldis, sök
hans sú ein að vinna því er
hann vissi sannast og réttast,
vinna málstað Islendinga. Því
fór fjarri að fangavistin yrði
honum ónýtur tími. Hann not-
aði hvert tækifæri til að auka
þekkingu sína á enskri tungui
og þjóðfélagsháttum Breta, af
blöðum og bókum, hann lærðí
og kynnti sér ný málefni með
þeirri ná'kvæmni og samvizku-
semi sem einkenndi öll hans
störf.
Enginn okkar naut eins veí
og hann frjálsu sumarvikunnar
í London að lokinni fangavist-
inni, en hugurinn var alltaf
heima, hjá ástvinunum, hjá ís-
lenzkri alþýðu, heima vissi hann
var hnípin þjóð í vanda, heim
þráði hann — til að gefa henni
allt sitt líf, yljað göfugri hug-
sjón, gætt óverijulegu þreki og
atorku.
•
Heima biðu tímar harðra á-
taka, skáktaflið var ekki fram-
ar snert, en teflt við afturhald
Islands stutt erlendu hernáms-
liði, teflt um velferð alþýðunn-
ar og lífskjör, teflt um allt það
sem til framfara horfði allan
þann áratug sem liðinn er síðan.
Það verður vart ofmetið hve
ríkan þátt Sigfús Sigurhjartar-*
’C'r •-< m Viol/I á 7