Þjóðviljinn - 15.09.1953, Blaðsíða 6

6) — ÞJÓÐVILJINN — Þriðjudagur 15. september 1953
þjéiyiuÍNN
Útgefandi: Samelningarf 1 okkur alþýðu — Sósíalistaflokkurinn.
Ritstjórar: Magnús Kjartansson (áb.), Sigurður Guðmundsson.
Fréttastjóri: Jón Bjarnason.
Blaðamenn: Ásmundur Sigurjónsson, Bjarni Benediktsson, Guð-
mundur Vigfússon, Magnús Torfi Ólafsson.
Auglýsingastjóri: Jónsteinn Haraldsson.
Kitst.jórn, afgreiðsla, auglýsingar. prentsmiðja: Skólavörðustíg.
19. — Simi 7500 (3 línur).
Áskriftarverð kr. 20 á mánuði í Reykjavík og nágrenni; kr. 17
annars staðar á landinu. — Lausasöluverð 1 kr. eintakið.
Prentsmiðja Þjóðviljans h.f.
V._____________________________________-— ------------
ðbreyti afsfaða
Þegar fullnaöarvirkjun Sogsins var til umræöu í bæjar-
stjóm Reykjavíkur fyrir skömmu lýsti Gunnar Thorodd-
sen borgarstjóri yf:ir iþví, að 1 stjórnarsamningunum viö
Framsókn yröi sii krafa gerð aö tryggt yrði lánsfé til
þessara mjög .svo nauösynlegu framkvæmda. En eins og
leidd hafa verið rök aö fullnægir sú virkjun sem nú er
verið að ljúka við ekki rafmagnsþörfinni í Reykjavík og
á Suöurlandi nema næstu 3 ár. Aö þeiim liðnuim verður
kominn skortur á rafmagni að nýju, nema því aðeins að
strax sé ráðizt í virkjun Efri fossanna.
Meö nýja stjórnarsamningnum milli Sjálfstæðisflokks-
ins og Fra.msóknar er komið á daginn hver alvara hér
hefur fylgt máli. Samkvæmt honum á útvegun lánsfjár
t'I raforkuframkvæmda í draifbýli að ganga fyrir öllum
lánsútvegunum nema til sdmentsverksmiðjunnar. Sérstök
áherzla er lögð á að koma þurfi upp smáum einkastöðv-
um og leggja línur frá orkustöðvum sem fyrir eru. Er í
þessu skyni heitið 25 millj. kr. framlagi á ári að meðal-
tali næstu ár og ákveðið að tryggja rafmagnsveitum
ríkisihs og raforkusjóöi 100 milljón krónur aö láni til þess-
ara fraimkvæmda.
En þegar kemur að Sogsvirkjuninni í stjómarsamningn-
um er orðalag allt loðnara og óákveðnara. Lýkur kafl-
anum um sveitarafveiturnar með þessum crðum: „Auk
pp.ss séu gerðar ráðstafanir til að hraða áframhaldandi
virkjun Sogs:cns“. Ekki meira um það, og skyldi nokkur
sem þekkir vinnubrögð stjórnarflokkanna efast um að við
þessa lítiilfjörlegu og loönu yfirlýsingu. veröi látið sitja.
Það eir a.m.k. augljóst að fullnáðarvirkjun Sogsins skip-
ar annan og óvegleigri eers hjá hinni nýju ríkisstjórn en
önnur loforð hennar 1 raforkumálum.
Það er greinilegt að hafi sú krafa verið sett fram þegar
verið var að berja saman ríkisstjórnina og starfssáttmála
hennar, að tryggt yrði nauðsynlegt fjármagn til Sogs-
virkjunarinnar, þá hefur þeirri krcfu verið linlega eftir
fylgt. Er sýnt að enn ©r afstaöa Sjálfstæðisflokks'ns og
Framsóknar til þessa mikla hag-munamáls Rvíkinga og
Sunnlendinga óbreytt frá því sem var á síðasta Alþingi,
er þeir hindruðu samþykkt lánsheimildar til virkjunar-
innar.
Fyrir nokkru var reykvísk kona dæmd i þriggja mánaða
fangelsi fyrir að gera sér lauslætji annarra að féþúfu, eins
og komizt er áð orði í lögunum. Er þetta fyrsti dómur
sem upp er kveðinn hér á landi samkvæmt þessari laga-
grein, þannig að þetta er næsta sögulegur viðburður. Að-
ilar aö málinu voru — auövitað — bandarískir hermenn
sem fengiö lröfðu herberg', hjá konunni nótt og nótt á-
samt ungum í.slenzkum fylgikonum sínum.
Enda þótt dómur þessi sé kveðinn upp yfir íslenzkri
konu hittir hann s'ðferðilega þá 43 alþingismenn sem köll-
uðu bandaríska herinn inn í landið vorið 1951 að þjóð-
inni fornspurðri og án þess áð hlíta ákvæðum stjórnar-
skrárinnar. Það em þsir ssm eru hinir raunverulegu sak-
borningar og bera óskerta ábyrgð á því öœurlega ástandi
sem í dómnuim birtist. Og það er á allra vitorði að mál
það sem dómurinn tekur til er aðeins eiít af mörgum,
víða í bænum hirða menn tekjur af skipulögðum hórdómi.
Á síðasta ári fluttu tveir þi'ngmenn sósíalista, Jónas
Árnason og Magmh Kiartansson, tillögu á þingi uim að
hefta þc.-sa ósfeommtilegu starfsemi með' því að einangra
dvöl hins erlenda liðs við herstöðvarnar sjálfar. Enginn
þingmaöur hernámsflokkanna þriggja treystist til að and-
mæla tillögunni, viöbrögðin við henni voru hugleysið ein-
bert, hún var svæfö í nefnd. En með þeirri afgreiðslu
voru þingmenn hernámsflokkanna enn að leggja blessun
sína yfir siðspillingu hernámsins, þeir voru í rauninni að
samþykkja heimild til þeirrar nýju atvinnugreinar að
gera sér lauslæti annarra aö féþúfu, — aðeins ef það
kæmist ekki upp.
Það em þessir þingmenn sem dæmdir voru hjá saka-
dómara í síöustu v.iku ásamt konunni sem dró sínar öm-
urlegu ályktanir af hernámi landsins og framferði þing-
manna hernámsflokkanna sl. vetur.
Þættir frá Rámeimi
Frjálsar þfóðlr s stýju Icisidi
Rúmenska lýðveldið mun
byggja fólk af fleiri lítt
blönduðum þjó'ðemum en
nokkurt annað land í Evrópu.
Sjálfir eru Rúmenar um 86
prósent af íbúatölunni. Af
öðrum þjóðum eru Ungverj-
ar langflestir, hálf önnur
milljón. Þjóðverjar eru um
350 þúsund; Slavar um 200
þúsund, þeirra á meðal Serb-
ar og Búlgarar; Gyðingar 150
þúsund; Sígaunar 100 þús-
und; þar að auki Albanir,
Armeníumenn, Grikkir, Tyrk-
ir — og enn fleiri þijóðir.
Fyr:r þjóðlausnina 1944
voru þessir þjóðernisminni-
hlutar ekkert vandamál rúm-
enskum stjórnarvöldum. Að-
ferð þeirra var kúgun, mark-
mið þeirra undirokun. Auð-
veldast er að skýra þessa
stefnu eins og hún kom fram
gagnvart menntun og tungum
þjóðernanna. í öllu land;nu
var enginn skóli þar sem
kennt væri á máli þjóðernis-
minnihluta. Með þessari að-
ferð var heilum þjóðbrotum
raunverulega meinað um alla
menntun. Enda var það svo
að af þe:m 4 milljónum manna
er fundust ólæsir eftir þjóð-
lausnina voru hlutfallslega
iangflestir af minnihlutunum.
Heilir þjóðflokkar höfðu aldr-
ei séð bók.
Á sama hátt var öll trú-
ræksla eitur í be:num stjórn-
arvaldanna, önnur en sú er
fram fór í nafni hinnar opin-
beru rúmensku kirkju — enda
var kirkjan í Rúmeníu alla
daga mikil hjálparhella góss-
herramna og annarra þeirra
er sátu yfir hlut fólks'ns.
Efnahagslega var minnihlut-
unum haldið niðri á örbirgð-
arstigi, við hungurmark':ð,
þótt nokkrum einstaklingum
af sumum þjóðernunum tæk-
ist að komast yfir mikla fjár-
muni. En þá urðu þeir flest-
ir um leið stulffningsmenn
stjórnarvaldan.na, af því auð-
ur er sterkari en þjóðerni.
Sumir þjóðflokkarnir lifðu í
nær algerri einangrun frá
öðrum mönnum, og er fræg-
ast um það dæmi Þjóðverj-
anna í aorðvesturhluta Jands-
ins. Rúmenar ein:r höfðu
kosningarétt í landinu, og svo
mætti lengur telja. Nú er að
lokum runnin önnur tíð yfir
þetta fólk.
í þeirri stjórnarskrá sem
nú er gildandi í Rúmenska
lýðveldinu er öllum borgur-
um ríkisins tryggt fullt jafn-
rétti í fjárhagslegum, póli-
tískum og menningarlegum
efnum, óháð þjóðerni, kyn-
ferði og trúarbrögðum. Þar
er einnig tekið fram að öll
bein eða óbein mismunun
borgaranna vegna þjóðernis
eða kynferðis sé refsivert at-
hæfi, sömuleiðis þjóðremb-
ingsáróður og kynþáttahat-
ur. í Rúmenska lýðveldinu
er þjóðernisminnihlutunum
tryggð frjáls notkun tungu
sinnar. Allt skólanám fer
fram á tungu viðkomandi
þjóðernisminnihluta, honum
eru sömuleiðis tryggðar bæk-
ur og blöð á tungu sinni. I
héruðum sem þjóðernisminói-
hlutar byggja ásamt Rúmen-
um skulu allar stofnanir nota
jöfnum höndum tungu þeirra;
opinberir starfsmenn skulu
skipaðir úr flokki þeirra, eða
menn sem tala tungu þeirra.
Það var gífurlegt verk sem
beið alþýðustjór.narinnar í
sambandi við þjóðernismálin.
Mun það líklega skýrast bezt
af einni tölu. 1 Rúmenska lýð-
veldinu eru nú um 3400 skól-
ar: barmaskólar, gagnfræða-
skólar, iðnskólar og mennta-
skólar, þar sem öll kennsla
fer fram á tungu hinna ýmsu
þjóðerna. Menn verða sjálfir
að beita ímyndunaraflinu til
að gera sér í hugarlund hví-
líkt átak stofnun þessara
skóla hefur kostað. Þá hafa
minnihlutar.nir um 40 dagblöð
um nema utanríkismálum,
þótt höfuðatriðin í stjórnar-
skrá Rúmenska lýðveldisins
gildi þar að sjálfsögðu. Ung-
verjar í Transsylvaníu eru
mjög ötult fólk, og blómg-
ast nú fá héruð landsins bet-
ur en Ungverska sjálfstjórn-
arlýðveldið Veldur þar'vita-
skuld miklu hið nýheimta
frelsi, tilfinning þess’að vera
talinn til manna.
í Rúmenska lýðveldinu er
fullt trúfrelsi. Hverjum er
frjálst að tigna það goð sem
honum þóknast, og á hvern
hátt sem almennt velsæmi
leyfir. Hið nýheimta trúfrelsi
hefur kom ð Gyðinginn ekki
síður en öðrum mjög til
góða. Þeir hafa nú í landinu
400 sýnagógur, og ber að
FJÓRAR | milijónir fullorðinna karia og kvenna í
Rúmeníu voru gjörsamlega ólæsar og óskrifandi
fyrir þjóðlausnina, og voru hlutfallslega langflestir
af þjóðernisbrotum. Nú á þessu ári er verið að út-
rýma síðustu leifum ólæsisins. Hér sjást nokkrar
konur af búlgörsku þjóðerni draga til fyrsta stafs.
á málum sínum auk vikublaða
og tímarita. 1 landinu eru 4
ungversk leikhús, 1 þýzkt og
2 sem a'ðeins flytja verk á
jiddísku, tungu Gyðinga, Ung-
verjar hafa einn'g 2 háskóla,
báða stofnaða eftir þjóðlausn-
ina. I rúmenska þinginu eiga
nú sæti 77 fulltrúar þjóðem-
isminnihlutanna, og er það
heldur liærra hlutfall af þ'ng-
mönnum en svarar til íbúa-
fjölda minnihlutanna af heild-
artölu landsmanna. Ekki þarf
að taka fram að í sveita-
stjórnum og héraðaráðum
eiga minnililutarnir þúsund:r
fulltrúa, á sama hútt og þjó'ð-
in er nú að eignast fjölda
ungra mermtamanna úr þeirra
hópi. Nokkrir menn af Síg-
aunaættum eru til dæm:s ný-
orðnir prófessorar í hljóm-
listarfræðum. Foreldrar þeirm
gengu betlandi og fyrirlitnir
urrt landið.
Stof.nun TJngverska siálf-
stjórnariýðveldisms inni í
miðri Transsylvaníu er eitt
höfuðverkið sem unnið hef-
ur verið í þjóðernismálum Rú-
meníu. t borginni Targumur-
es og á allstóru landssvæði
umhverfis hana var fólk af
ungverskum ættum, svonefnd-
iv Seldar, fjö’mennara en
fólk af öðrum þjóðernum sam-
anlagt. Þetta hérað, inni í
miðju landi, hefur nú fengið
sína eigin stjórn í öllum mál-
hrekja þau ósaanindi sem
dreift var út í fyrra eða
hittiðfyrra að nú væri í óða-
önn verið að loka samkundu-
húsum Gýðinga í Rúrnenska
lýðveldinu. Gyðingar í Rúm-
eníu hafa með sér víðtækt
menningarsamband, Ikuf, cr
hefur á vegum sínum um-
ferðaleikflokka, kóra, bóka-
söfe og svo framvegis. Ut-
varpið í Búkarest sendir út
dagsltrár lá jiddísku, eins og
málum fleiri þjóðerna,.
Það er haft vakandi'auga
með því að h:n ýmsu þjó'ð-
erni landsins fái að þroska
sérkenni sín og lifa að hátí-
um sínum óhindrað. I Rúm-
enska lýðve’dinu eru t:l dæm-
is aðeiíis 7 þúsu.ud Armeníu-
menn. Það er mjög Tstrænt
fólk, og hefur ríkisstjórnin
ekki látið neitt til sparað að
þe'r gætu komið upp kórum
sínum, leikflokkum, hljcm-
sveitum. danshópum og öðrum
fyr'rtækjum er ti'heyra menn-
iigarlífi. Eru á fjárlögum
landsin.s árleg^ veittar stórar
urmhæðir ti’ styrktar marg-
víslegu me.nningarframtaki
þjóðernisminnhlutanna.
Fátt hefur fegurra t'erið
gert í nýiu Rúmemu en veita
hinum ucidirokuðu h.ióðum þar
í landi frelsi, setia þam á
bekk með manneskjum. Nu er
varanleg hamingja horf þeirra
fyrir stafni. — B. B.