Þjóðviljinn - 19.09.1954, Qupperneq 7

-Sunnudagur 10. september 1954 — ÞJÖÐVILJINN — (7
HALLDÓR á Ásbjarnar-
stöðum er löngu þjóft-
kunnur maður. Áratug-
um saman hafa biöð og tíma-
rit landsins flutt lesendum
kvæði hans, margvísleg að
efni, stór og smá, auk þess
sem út hefur kornið eftir hann
ljóðabókin Uppsprettur, 1925.
Á Ásbjarnarstöðum í Rorgar-
firði er hann fæddur 19. sept.
1874, þar lifði hann æsku
sína, þar óx hann til mann-
dóms og þroska, þar eyddi
hann kröftum sínum, langa
slitsama bóndamannsævi og
þangað sækir nú elli hann
heim. Við, sem búið höfum í
næsta nágrenni við hann, það
sem af er ævi okkar, erum
þessu öllu kunnug, sem og
því að hann hefur lifað lífi
sínu öðruvísi en almennt ger-
ist — utan þess sem aðrir
sjá og heyra. — Við vitum
og að hann hefur ekki gert
víðreist um dagana til skoð-
nnar á undrum veraldar,
fremur en við grannarnir. En
bann hefur sjálfur sagt:
I*ó spölkorn sé yfir fjöll að fara
á förull hugurinn vængi nóga
og jafnvel úti á yzta hjara
-er aldred vonlaust um græna
skóga ----
— það er margvíslegt hvernig
maðurinn lifir lífi sínu, utan
þess sem aðrir sjá og heyra.
Þó er ekki svo að skilja að
hann hafi í viðkynningunni
borið sér á herðum skikkju
stoltsins vegna sinnar íþrótt-
ar, þeim til angurs og
hneykslunar sem voru búnir
henni lítt eða ekki og þegar
hann kveður:
I*ó moldugur sproti í ætt minnl
s.umstaðar sé
-er sagt aS liann kunni því illa að
falla á kné,
en þrái sem vönduðust vébönd
um allan sinn rétt
Eitt af góðskáldum Islands,
Halldór bóndi Helgason á Ás-
bjarnarfetöðum í Stafholtstung-
um, er áttatíu ára í dag.
Þjóðviljinn óskar honum til
hamingju með afmælisdaginn
og tekur sér bessaleyfi að birta
greinarkafla um hann eftir Guð-
mund skáld Böðvarsson og eitt
af kvæðum Halldórs, hvort
tveggja úr bók hansr „Stolnar
stundir“, sem kom út fyrir fjór-
um árum.
og vilji ekki láta negla sig upp
á tré;
því uppruni lians var stórbrotin
jarðbundin stétt
sem storkaði kóngum — og tók
sér það harla létt.
þá er auðskilið að þar mælir
hann fyrir munn bóndans en
ekki skáldsins, enda sannast
mála að liófsemi Halldórs
gagnvart öðrum, fyrir sjálfs
sín hönd, sem sltálds, hefur
ekki mátt meiri vera. Áð sjálf-
sögðu hefur umhverfi hans og
atvinnubræftur metið hann
meira fyrir vikið, afstaðan til
skálds í íslenzkri sveit er nú
einu sinni þannig. — En samt
sem áður: hefði Halldór ekki
vitað um verðleika sína hið
innra með sjálfum sér, þá
hefði hann aldrei lagt slíka
rækt, sem raun ber vitni,
við þann þátt ævistarfsins sem
lengst mun firra hann
gleymsku. Og sá sem les
með meiru en augum einum
kvæði hans: Gömul kona á
Haildór Helgason
förum, getur sjálfur séð
hversu mikils virði hann telur
að sér hafi verið ástundun
hinnar fornu, goðbornu list-
ar, jafnvel þó að snældan yrði
aldrei full — að hans dómi.
Það væri eftlilegt að ímynda
sér að órannsökuðu máli að
íslenzkt sveitaskáld fætt á
þriðja ársfjórðungi síðastlið-
innar aldar hefði að nokkru
kveTið Ijóð sín í anda Stein-
gríms eða Matthíasar. Svo
hefur þó ekki orðið um Hall-
dór Helgason, og athyglisvert
er það, svo mjög sem þessi
tvö höfuðskáld voru dáð og
elskuð af þjóft sinni, að þau
, skuli ekki hafa sett sterkari
svip sinna höfundareinkenna
á ung skáld sinnar kynslóðar
og þeirrar næstu en raun er á.
Það virðist mjög fjarri því
að Halldór hafi orðið fyrir
varanlegum áhrifum af þeim,
aftur á móti má stundum
finna að Guðmundur á Sandi
og Stephan G. hafa ekki með
öllu látið hann ósnortinn, og
má þó segja að ekki séu meiri
brögð að en þess 'rétt verði
vart. Það mætti ennfremur
drepa á það í sambandi við
áhrif eins höfundar á annan
að það er hverjum höfundi til
tekna að hafa verift öðrum
til fyrirmyndar, og þarf þó
ekki að vera þiggjandanum til
minnkunar, en fari svo að al-
þjóð manna kjósi sér he!dur
verk lærisveinsins en meistar-
ans, tileinki sér það betur og
unni því meir, þá er það verk
lærisveinsins sem lifa skal og
verður meistarinn að lilíta
því. Svo miskunnarlaust er
lögmál allrar þróunar.
Þó að Halldór hafi af mörg-
um verið fyrst og fremst tal-
inn skáld síns héraðs, (og
það hefur hann líka verið í
þess orðs beztu merkingu) þá
má með réttu segja að þetta
„hérað“ hans hafi raunveru-
lega verið honum sem skáldi
aðeins staður til að standa á.
Fyrir utan þaft að hafa lagt
honum í hendur f jölmörg yrk-
isefni, þá stóð hann og föst-
um rótum ættar sinnar og
stéttar djúpt í jarðvegi þeea
þegar um hann blésu þefi^
svipvindar umheimsins sem-
orkuðu á hug hans. Ungaí
stefnur í list og þjóðfélags-
málum fóru ekki utangarðs
við hjarta hans. Samúð sína
óskipta hefur hann allt fram
á þennan dag gefið hverju því
máli sem honum þótti betur
fara og til heilla horfa, jafn-
vel þó það stangaðist við
álit þeirra „þjóðræknu“ mátt-
arstólpa sem ekki þola að
viðruð sé undirdýnan í flet-
inu.
Rokkurinn bíöur við rekkjustokkinn
rökkur-dökkur á lit,
hvorki í snúru, hjóli né trissu
heyrir dyn eða pyt,
— bak við leiksvið líðandi stundar
liggur þegjandi slit.
Snœldan er hálf af hárfínum prœði
úr hvítri sauðarull
— œtlast var til að einhverntíma
yröi liún snúðafull,
voðin úr præðinum vönduð og snyrtuð
virt sem myntað gull.
Gömid kona með kemdar liærur
koddanum mókir á,
miklum og djúpum minjarúnum
mörkuð er hennar brá;
leynist par ofin í línuskilin
lífsins fámála prá.
Um það, hve hafi hripazt pœr rúnir,
heyrist pó ekki spurt,
ekki fremur en um væri að rœða
úthagans skrœlnuðu jurt.
Hitt er á vitorði heimamanna:
liún er að tygja sig burt.
Auðsén má vera á ýmsum kenjum
ákveðin feigðarspá;
kötturinn forðast að koma í rúmið
konunni gömlu hjá.
Talað er um að tímabœrt mundi
að taka rokkinn frá.
Gömul kona
á förum
Fram yfir stokkinn fölleitar hendur
fálma í hnokkatré:
„Látið pið rokkinn — rokkinn vera,
rjúfið ei gömul vé,
snœldan er ófyllt eins og þið sjáið;
œtli mér gefist ei lilé?
Ligg ég um stund sem aldanna ambátt
ein — á fremstu pröm —
drúpi höfði við drykklangan bikar,
dreggin er nokkuð röm . . .
Krosstrén brugðust — í kjörviði
grœnum
kom fram brotalöm.
Dagar sem liðu með prældóm og
þreytu,
peir eru gengnir fjær,
viðkvœma sárið — sárið hið innra —
svíður, um leið og pað grcer:
ást sem var gefin einum —
í meinum —
óminnis jafnvœgi nœr.
Rokkurinn? við höfum vakað saman
vinnudœgur löng,
flotið samhliða að einum ósi
oft á klakaspöng,
hlustað í gegn um hríðarveður
hvort á annars söng.
Hann hefur verið mér einni í elli
eins konar barnagull.
Kannske ég fari fram á stokkinn,
föndri við mjúka ull,
hjólinu snúi og snyrti práðinn
svo snældan verði full.
Áður þarf ég aðeins að blunda,
ef það takast má.
Þetta er gömul pjáning hjartans
— pruma sem líður hjá.
Látið pið rokkinn við rúmstokkinn
vera;
rólegar hvílist ég pá“.
Helfróin breiðir blœvæng sinn yfir
brjóst, sem er ellimótt,
hendur, sem hreyfing um hnokka-
brögðin
hefur unaður pótt,
hjarta, sem hefur eldkveikjuefnið
aöeins í launkofa sótt.
Dauðinn bíður við dyraþrepið,
dregur sig par í hlé:
skotrar spyrjandi augum yfir
iðjukonunnar vé,
— athugar livort að' ævipráður
orðinn að blápræði sé.
Myrkrin hjaðna, er morgunskýin
mjallhvít sem vinnuull
bera á milli sín bjarma sólar
sem bráðið lýsigull.
— Rokkurinn bíður eftir sem áður.
— Aldrei varð snœldan full.