Þjóðviljinn - 09.01.1955, Side 7

Sunnudagur 9. janúar 1955 — ÞJÓÐVILJINN — (7
Haraldur Björnsson og Herdís Þorvaldsdóttir,
sem Steinþór prestur og Þóra.
um leik og höfundinum vart
láandi þótt honum stökkvi
ekki bros eða hafi ekki fyndni
á reiðum höndum; feigð og
dauði svífa yfir vötnunum.
Er /.gnar hefur sýnt að hann
býr yfir góðri kímnigáfu, og
vafalaus gróði myndi það
harmleik þessum ef gaman-
sömum atvikum og grátbros-
legum persónum væri inn í
hann fléttað á stöku stað, en
skoplegt fólk hefur alltaf og
alstaðar verið til og getur á
sinn hátt brugðið skýru ljósi
yfir hin flóknustu vandamál.
„Þeir koma í haust" er
fyrsta leikrit Agnars Þórðar-
sonar og gallar þess eðlilegir
og auðskildir, en kostirnir
bæði fleiri og stærri. Það er
áhrifamikið og hugtækt verk
þrátt fyrir allt og þrungið
sannfæringarkrafti og hjarta-
hlýju, unnið af listrænni kost-
gæfni, skilningi og þekkingu
og ber mjög af frumsmíðum
íslenzkra leikskálda á síðari
árum.
Þjóðleikhúsið hefur gert
leikritið vel úr garði. Sýning-
in ber vott um árvekni og ná-
kvæmni leikstjórans, Haralds
Bjömssonar, föst í sniðum og
hefðbundin eins og efni standa
til, og áherzla lögð á hin
dramatísku átök í leiknum.
Haraldur fer um leið með eitt
hinna mestu hlutverka,
krypplinginn og varmennið
séra Steinþór, en hræðileg
líkamslýti hafa eitrað sál
hans og líf allt frá bernsku.
Ætla mætti að óreyndu að
leikur Haralds minnti eigi
lítið á Klenow prófessor í
„Þeim sterkasta“, svo eðlis-
skyldir og líkir eru þeir Stein-
þór og áþekk saga beggja;
en því fer fjarri. Séra Stein-
þór er í öllu sjálfstæður ein-
staklingur í meðförum Har-
alds og leikurinn heilsteypt-
ur sem bezt má verða, áhrifa-
mikill en mjög látlaus og hóf-
samur. — Varmenni af gerð
Klenows eða Steinþórs hafa
orðið eins konar sérgrein Har-
alds Björnssonar; og er það
ekki íslenzkri leiklist ærinn
skaði að hann skuli aldrei
hafa átt þess kost að leika
Ríkarð konung þriðja?
Viðskipti Steinþórs presta
og Þóru, hinnar ungu og
fögru höfðingjadóttur, eru
veigamikill þáttur í leiknum.
Herdís Þorvaldsdóttir leikur
Þóru og vinnur ótvíræðan sig-
ur. Það sópar að vísu ekki
verulega að henni í hinum
fyrri þáttum, en leikurinn er
jafnan fágaður og traustur;
og verulega átakanleg og til-
þrifamikil er túlkun hennar í
lokin, þá er Þóra er nýstigin
iipp úr þungri legu, sýniíega
hálfsturluð en þó með réttu
ráði er á reynir, hún talar í
tómum líkingum og gátum og
kemur loks fram langþráðum
hefndum. I leik Herdísar birt-
ist öll lyndiseinkunn og saga
hinnar hart leiknu stúlku, hún
er þóttafull kona og gáfuð,
orðhvöss, ástríðumikil, tiífinn-
inganæm og ráðrík, og lætur
ekki hlut sinn fyrir neinum.
Helgi Skúlason er kormng-
ur leikari sem vakið hefur
eftirtekt í örsmáum hiutverk-
um, og fær nú mildð við-
fangsefni í hendur í fyr'ta
sinn, hann er hetjan Ko1be;nn,
talsmaður höfundarins siálfs.
Leikur Helga er eftirminni-
legur og verður allrar athygli,
hann gerir Ko’bemn að víg-
reifum æsingamanni, orðhvöt-
um, fljóthuga og nokkuð ó-
styrkum á taugum, og verður
að ætla að sú túlkun só í sam-
ræmi við skilning höfundar og
le’kstjóra; en aðra leið b^ði
mátt fara að mínum dcni.
Gerfi Helga er ágætt. og mál-
sniall er hann og a’lur hinn
knn'egasti þótt framsögnin
sé ekki alltaf nógu hnitmið-
uð og örugg, og hreyfin^ar
hans ekki n.lltaf viðfeldncr;
en svo mikið lætur hinn ungi
leikari að sér kveða a* á-
nægia er á að horfa, þrótt og
dirfsku skortir hann sízt af
öllu. Það er óhætt að spá
Helga Skú'asvni góðrar fram-
tíðar á sviðinu.
Sýnu minna kveður að Jóni
Aðils í gervi Eiríks bónda, en
Framhald á 8. síðu.
eftir Agnar Þórðarson
Leikstjóri; Haraldur Björnsson
★ ★ ★
Fyrir fimm öldum háði lítil
og fátæk þjóð af íslenzkum
stofni helstríð sitt norður í
höfum, saga hennar er að
mestu hulin myrkri. Hörmu-
leg örlög Grænlendinga hinna
fornu hafa að vonum orðið
mörgum íslendingi hugleikin,
en harla fáum að yrkisefni;
þó hefur eitt stórskáldanna
fjallað um fjörbrot Grænlend-
inga í frægri sléttubandarímu,
Einar Benediktsson. Djúprar
fyrirlitningar á Skræiingjum
gætir í Ólafsrímu Einars, það
verður helzt ráðið af orðum
hans að Islendingar hinir
grænlenzku hafi hnigið í val-
inn vegna þess að kristnin
hafi gert þá of milda, lin-
gerða og óvana vígi, þeir
hefðu átt að ganga á milli
bols og höfuðs á Skrælingj-
um og halda svo löndum og
lífi. Agnar Þórðarson gengur
í öllu í berhögg við skoðun
hins mikla skálds, að hans
dómi eyddust byggðirnar ís-
lenzku vegna þess öðru frem-
ur að landslýðnum auðnaðist
ekki að skilja og meta hina
þeldökku nágranna sína,
Skrælingjana, halda frið við
þá, eiga við þá vinsamleg
skipti, nema hið nýtilegasta úr
frumstæðri en merkilegri
menningu þeirra og læra að
lifa í hinu óblíða og hrjóstr-
uga landi. I sjónleik Agnars
er frá því skýrt er kirkja og
stórbændur féfletta og kúga
alla alþýðu og ala á hjátrú
hennar og ótta við fordæðu-
skap Skrælingja, höfðingjarn-
ir senda hvern leiðangurinn af
öðrum í opinn dauðann til
manndrápa og rána og fórna
þannig hraustustu sonum
landsins; þeir gæta þess ekki
að afla nægra heyja og ann-
ast um bú sín, „láta vopn
gilda í stað arnboða". Loks
verður ungur maður og vask-
ur, Kolbeinn að nafni, til
þess að rísa gegn öfugþróun
þessari og boða frið og sátt
við Skrælingja, en hann er
tafarlaust sakaður um upp-
reisn og galdra og tekinn af
lífi, stórbændur og kirkja ótt-
ast um auð sinn og völd. En
höfðingjarnir falla á eigin
bragði og ógæfan dynur yfir
áður en varir: fjöldi manns
deyr úr hungri eftir harðan
vetur, aðrir flýja upp í jökla
eða á haf út af ótta við Skræl-
ingja, sjálfur yfirboðari kirkj-
unnar fremur sjálfsmorð, en
unnusta Kolbeins gengur hin-
um friðsömu Skrælingjum á
hönd. Leiknum er lokið —
lokið lífi ög stríði Grænlend-
inga hinna fornu, smárrar
þrautpíndrar þjóðar.
„Þeir koma í haust“ er
sögulegur harmleikur, en þó
öllu fremur táknrænt verk og
skírskotar beint til nútímans;
söguhetjurnar, barátta þeirra
og skoðanir eiga sér auð-
þekktar hliðstæður í lífi okk-
ar daga. Höfundurinn er ekki
myrkur í máii, að áliti hans
verður alger friður að ríkja
þjóða í milli og gagnkvæmur
skilningur og bræðralag, að
öðrum kosti er menningin
dauðadæmd og öllu mannkyni
bráður voði búinn. Þessi meg-
inhugsun gengur sem rauður
þráður um leikritið allt og er
þess mesta prýði, gefur því
hita og líf. Bygging leiksins
er gerð af sýnilegri kunnáttu,
þótt galla megi á finna, enda
um frumsmíð að ræða; og
þegar þess er minnzt að Þjóð-
leikhúsið hefur sýnt mörg ný
leikrit íslenzk sem heita mega
óskapnaður að formi og næsta
óljós í hugsun mega bæði höf-
undur og áheyrendur vel una
sínum hlut.
Frumhugsun eða uppistaða
verksins er skáldinu efst í
huga, og fer þá sem oftar að
persónusköpunin verður að
nokkru að sitja á hakanum.
ur skáldið lagt við umbóta-
manninn Kolbein, það er að
sumu leyti torvelt að trúa á
forustuhæfileika hans og písl-
arvætti. Það er mælt um
Eirík, hinn auðuga höfðingja,
að hann sé maður hleypi-
dómalaus og réttsýnn og
mildur í aðra röndina, honum
er ætlað að vera fulltrúi
þeirra sem reyna að sætta og
miðla málum er í odda skerst;
en hann hugsar í raun og veru
aðeins um eigin hag og er
algert handbendi séra Stein-
þórs er á reynir, og þannig
lítilmótlegri og svipminni en
efni standa til. Sumar af
aukapersónunum eru furðu-
lega lifandi fólk þótt lýst sé
með örfáum dráttum.
Það er ljósara en frá þurfi
að segja að Agnar Þórðarson
hefur glöggt auga fvrir
dramatískum átökum og því
sem vel má fara á sviði, og
óþarft að benda á einstök at-
riði hugstæð og minnisverð,
þau eru mörg í leiknum. Fjör-
lítil samtöl og atvik eru á
stöku stað, einkum þá er
tveir ræðast við, og stafa af
því einu að orðsvörin eru ekki
nógu mergjuð, veita ekki
næga innsýn í skavihöfn mæl-
endanna og hugarstríð. Þriðji
þáttur leiksins er einna sízt-
ur að mínum dómi, uppreist-
artilraun leiguliðanna sann-
færir mig ekki né fyrri hluti
réttarhaldanna, en þar rífast
ákærandi og ákærði um lands-
ins gagn og nauðsynjar eins
og frambjóðendur á þing-
málafundi.
Það er sár harmsaga og
stórbrotin sem sögð er í þess-
Herdís Þorvaldsdóttir og Helgi Skúlason í hlutverkum
sinum í leikriti Agnars Þórðarsonar, Þeir koma í haust.
Þjóðlelkhúslð
Þeir koma í haust
Þó eru sumar söguhetjurnar
ágæta vel gerðar og bera sál-
fræðilegri þekkihgu höfundar-
ins gott vitni, eigi sízt Þóra,
hin stolta og skapmikla höfð-
ingjadóttir, unnusta Kolbeins.
Kroppinbakurinn og kirkju-
höfðinginn séra Steinþór er
líka heilsteyptur, lifandi og
sjálfum sér samkvæmur frá
upphafi til loka, en ekki ný-
stárleg persóna í leikrænum
bókmenntum. Minni rækt hef-