Þjóðviljinn - 08.03.1958, Blaðsíða 6

Þjóðviljinn - 08.03.1958, Blaðsíða 6
6) ÞJÓÐVILJINN Laugardagur 8. marz 1958: PIÓÐVIUINN Útprefandi: Sameiningarflokbur alþýðu — Sóslallstaflokkurlnn. — Rltstjórar Magnús Kjartansson (áb.)> Sigurður Ouðmundsson. — Fréttaritstjóri: Jón Bjarnason. — Biaðamenn: Ásmundur Sigurjónsson, Ouðmundur Vigfússon, ívar H. Jónsson, Magnús Torfi Ólafsson. Sígurjón Jóhannsson. - Auglýs- lngastjóri: Guðgeir Magnússon. — Ritstjórn, afgreiðsla. auglýsingar, prent- smiðáa: Skólavörðustíg 19. — Sími: 17-500 (5 iínur). - Áskriftarverð kr. 25 ó món. í Reykjavík os nógrenni: kr. 22 annarsst. - Lausasöluverð kr. 1.50 Prentsmiðja Þjóðviljans Gengislækkunarároðuriim Svo virðist sem sú bábilja sitji ótrúlega fast í kollin- um á nokkrum mönnum seni teija sig sérfræðinga í fjár- málum og efnahagsmálum að gengislækkun sé ráð til bjarg- ar þegar erfiðleika ber að höndum. JÞetta er því furðu- legra þegar þess er gætt að ekki er langur tími liðinn síðsm þessi leið var farin og með þeim afleiðingum að allt verð- lag rauk upp úr öllu valdi og dýrtíðin jókst óðfluga. Mun hagur framieiðslunnar sjaldan hafa orðið bágbornari en þeg- ar raunverulegar afleiðingar gengislækkunarinnar voru komnar fram. Enda varð þá að grípa til nýrra ráða til þess að halda alvinnuvegunum gang- andi. ¥-jrátt fyrir þessa reynslu * dreymir ýmsa enn um geng- islækkun sem h.ð ákjósanleg- asta úri-æði. Og það er engu likara en þessi draumur um skerðingu krónunnar sé bein- línis orðinn að trúaratriði sumra manna og það jafnvel þeirra sem sizt skyldi. Er í því efni skemmst að minnast ræðu Vilhjálms Þórs er reikn- ingar Seðlabankans voru lagð- ir fram. Engum fer það þó verr en einmitt aðalbanka- stjóra Seðlabankans að gerast talsmaður þess að ráðist sé á gengj peninganna. Hann hef- ur þvert á móti því hlutverki að gegna að standa á verði um gjaldmiðilinn og gæta hags- muna sparifjáreigenda. Aðal- bankastjóri Seðlabankans er því að bregðast hrapalega skyldu s.nni og hlutverki þeg- ar hann gerist sérstakur tals- maður þess að gripið verði tíl gengisfeilingar. En þótt sök Vilhjálms Þórs sé mikil og atferli hans ó- verjandi eiga hér fle.ri hlut að máli. Þótt það sé yfirlýst stefna núverandi Tíki’sstjórnar að efla framleiðsluna og vernda lífs- kjör verkalýðsins og annars vinnandi fólks hefur það ekki farið dult að ýmsir forustu- menn tveggja stjórnarflokk- anna, Framsóknar og Alþýðu- flokks, hafa einblínt í vaxandi mæli á gengislækkun sem allra meina bót í efnahagsmálum. Þetta hefur komið fram hvað eft.r annað og orðið íhaldinu tilefni vaxandi og endurtek- ins áróðurs gegn ríkisstjórn- inni. Er það næsta grátbros- legt að þlokkur þeirra þjóðfé- lagsafla, sem þrá geng slækk- un vegna einsýnna brasksjón- armiða og gróðalöngunar, skuli á þennan hátt geta hagnýtt sér til íramdráttar óttann við gengislækkun, sem núverandi rikisstjóm var þó mynduð til að hndra. En þetta hefur í- haldinu tekizt aðeins vegna þess að tveir stjórnarflokkarma hafa tvístigið í málinu og í vax- andi mæli gef.ð þeim öflum innan þeirra lausan tauminn, sem hafa í þessu efni sömu sjónarmið og íhaldið. Sannleikurinn er sá, að áróður íhaldsins um áð ríkisstjóm- in ætlaðj að lækka gengið þurfti að mæta með skýrri og afdráttarlausri yfirlýsingu allra stjórnarflokjkanna um hið gagn- stæða. Þá hefðu vopnin verið sleg.n úr höndum íhaldsins og almenningur ekki verið í vafa um afstöðu ríkisstjórnai’innar og flokka hennar. í stað þess fékk íhaldið tækifæri í bæjar- stjórnarkosningunum t.l að ala á tortryggni í garð ríkisstjóm- ai'innar í sambandi við geng- ismálið, T^að er mikill og hættulegur * misskilningur ef því er haidið fram í fullri alvöru að það beri vott um sérstaka karlmennsku og dirfsku að ana út í lækkun ’á krónunni til lausnar efnahagslegum vanda- málum. Sú leið er þvert á móti leið undanhalds og uppgjafár, enda hefur hún gef zt illa þeg- ar á hana hefur reynt. Og það eru fleiri en þeir sem beint standa í framleiðslunni sem eru reynslunni ríkari. Öll al- þýða manna fékk að kynnast afleiðingum gengisiækkunarinn- ar 1950 í sívaxandi dýrtíð og versixandi iífskjörum. Verka- lýðurinn í iandinu varð nauð- ugur viljugur að í'étta hlut sinn með því að hækka kaup- ið lil þess að það hrykki fyrjr Hfsþörfunum. Fyrír efnahags- lífið þýddi þetta kollsteypu á kollsteypu ofan, nýjar tolla- hækkanir, hærri vísitölu og enn auk.nn tilkostnað fram- ieiðslunnar og einstaklinganna. Það var gegn þessari þróun sem þjóðin reis í síðustu Al- þingiskosningum og ve.tti nú- verandi stjórnarflokkum styrk til að stöðva óheillaþróunina. Verðstöðvunarstefnan og auk- in framleiðsla varð kjörorð rík- isstjómarinnar og á þeim grundvelli hefur verið starfað í náinni samvinnu við samtök alþýðustéttanna. ¥»essari stefnu þarf að fylgja * áfram og með aukinni festu. Þótt þjóðin hafj 'orðið fyrir tímabundnum erfiðleikum af vö’.dum aflabrests er engin á- stæða til svartsýni, síður en svo. Þjóðin á afkastamikil framleJðslutæki og verið er að auka þau stórlega með smíði nýrra vélbáta og togara og byggingu stórvirkra frystihúsa og verksmiðja. Vandinn er ekki heldur sá að losna við aflann sem að landi berst. M klu fremur má segja að okkur vanti fisk til að uppfylla gerða sölusamninga og hag- nýta þá markaðL sem bjóðast. ÍSLENZK TUNGA Ritstjóri: Árni Böðvarsson. 2. þáttur 8. marz 1958 Ekki verður hjá þvi kom- izt að nota stundum orð af erlendum uppruna í íslenzku máli, og er raunar ekkert við því að segja, ef þau ryðja ekki burt góðum og gildum orðe.m sem fyrir eru í málinu. Úr því að við höfum sam- skipti við aðrar þjóðir, hljót- um við að læra af þeim, og aukinni þekkingu fylgja ný hugtök sem svo heimta ný orð. Sú stefna hefur löngum ríkt með Islendingum að nota helzt ekki, í ritmáli að minnsta kosti, aðra orðstofna en ís- lenzka, en vitanlega verður þeirri stefnu ekki fylgt út í neinir æsar. Hér skulu nú at- huguð nokkur almenn skilyrði sem orð af útlendum rótum runnin verða að fullnægja til að þau megin teljast gjald- geng vara í góðri íslenzku. 1) Orðið verður að bæta úr einhverri þörf, það er að segja: það má ekki koma í staóinn fyrir orð af íslenzkum rótum sem er eins gott eða betra, heldur verður það að fylla eitthvert skarð sem ella yrði ófullt í málinu, tjá hugs- un sem ekki verður betur sögð með öðru orði. 2) Orðið verður að vera. þann veg úr garði gert að það íalli þvingunarlaust inn i hljóðkerfi og beygingarkerfi málsins. I því mega ekki vera önnur hljóð eða hljóðasam- bön.I en þau sem eru í inn- lendum orðum, og orðið verð- ur að beygjast eins og inn- lend orð. Með þessu skilyrði má það einnig telja að erlend orð sem þörf er að taka upp í Gott aflaár getur gjörbreytt hag okkar og aðstæðum öllum. rj’nn sem fyrr þarf að leggja ■*-^áherzlu á, að aukning fram- leiðslutækjanna og sem bezt nýting þeirra er höfuðatriðj. Aukin framleiðsla getur ein staðið undir iífskjörum þjóð- arinnar og gert mögulegt að bæta þau. En jafnframt þarf að halda verðbólgunni í skefj- um eins og stefnt hefur verið að síðan íhaldið hraktist úr valdasessi. Um þetta þurfa vinnustétt.rnar að standa fast saman og láta ekki á sig ganga. Verðstöðvunarstefnan hefur sannað yfirburði sína fram yfir kollsteypur og gengislækkanir íhaldsins. Um það verður ekki deilt þótt margt hefði mátt betur fara úr hendi. Ný gengis- lækkun mundi engan vanda leysa en hins vegar þýða stór- felida rýrnun lífskjaranna og færa bröskurum og spekúlönt- um nýja og aukna gróðamögu- leika. Og það er ástæðan tíl þess að íhald.ð ætlaði að iækka gehgið hefði það haft aðstöðu til eftir síðustu kosn- ingar og vill enn í dag um- fram allt að sú leið verði far- in þótt ekki sé það sagt opin- berlega af ástæðum sem aUir skilja. íslenzku, virðast sjálfsagt að rita eftir íslenzkum fram- buroi, en ekki hirða um hve~nig þau kunna að vera skrifuð í hinu eða þessu er- lenda máli. Ef slíkri stefnu væri fylgr. til hlítar, yrðu menn að hætta að rita alkóhól og skrifa heldur al kohl, til að komast sem næst hinum upphaflega (arabiska) rit- hætti orðsins. En slíkt dettur auðvitað engum í hug. Meðal þeirra nýju orða sem komið hafa fram á síðustu ár- um, eru heiti gerviefna alls konar, svo sem nælon, perlon. Ekki er nein ástæða til að rita nylon. Ef við viljum nota þetta orð — og ég sé ekkert á móti því —, er því sjálf- sagt að stafsetja það eftir ís- Ienzkum f-tafset.ningarreglum, en 'jkki onskum: nælou. I>að ér þá hvorugkynsorð, nælons í eignarfalli og næloni í þágu- falli: flíkia er úr næloni, og þetta er nælonbursti. Orðið er ekki nema tvíkvætt (tvö atkvæði) og þess vegna fer það ekki ilia í íslenzku máli, en þó er þess að geta, að sum- ir kjósa miklu fremur mynd- ina næl, tala um að hluturinn sé úr næii. En það er skrif- stofumynd orðsins og livergi notuð. Tvö miög algeng orð sem komið hafa inn í íslenzku á seinní árum eru kommúnismi og kapítalisini. Fyrst í stað var mjög haft á móti þeim, vegna þess að þau eru ekki ís- lenzks uppruna; menn þýddu þau með sameignarstefna og auðvaldsstefna, sem hvort tveggja eru raunar mjög lýs- andi orð, en óheppileg til af- leiðslu eða samsetninga. — Hér er rétt að skjóta því inn í að viðskeytið ismi fellur vel inn málið og orð með því beygjast eins og önnur veik karlkynsorð, svo sem tími, penni. — Menn sem kenndir eru við sh'fnur þessar ismana alla, eru þá kallaðist -istar, t.d. kommúnistar, kapitalistar, og það eru góð orð. En mál- ið vandast nokkuð þegar kem- ur að lýsingarorðum sem dregin eru af þessum stofn- um. Sumir hafa löngum ritað kapítalistiskur, kommúnistislt- ur, en þnð eru vandræðaleg slánaorð, því að þarna er við- skeyii (isk) skeytt að þarf- lausu aftan við annað við- skeyli (-ist). Stofnar orð- anna eru kommún (úr lat. communis = sameiginlegur) og kapítal (skylt lat. caput = höfuð). Sumir vilja þá skeyta lýs- ingarorðsendingunni -skur (ekki myndinni -iskur) aftan við stofnana og segja og rita komtnúnskur kapítalskur, sós- íalskur, en a.m.k. síðasta orð- ið mundi þá orka villandi á marga og vekja hugsanatengsl við útlenda orðið sosial (= félagslegur), þar sem sósíal- iskur bendir ákveðið til sós- íalisma. Ég held Gunnar Benediktsson hafi gerzt helzt- ur t.alsmaður þessarar stefnu. Hins vegar held ég flestir geti orðið sammála um að nota lýsingarorðsendinguna -iskur (þarflaust er að nota mynd- ina -ískur, því að þetta er á- herzlulaus ending orðs og þar verður í venjulega að i) Eftir þessu sjónarmiði eru lýsingar- orð eins og kommúniskur og kapítalisk’.fr mynduð, og í seinni tíð hafa a.m.k. sumir hlaðamenn. notað þær myndir fremur en tvöfalda halann -istiskur. Þetta gildir að sjálf- sögðu um öll önnur lýsingar- orð sem dregin eru af ismum. Einhvern tíma stakk mað- ur upp á því við mig að búa til alveg islenzkt orð um djass eða jass og vildi kalla hann skröltmúsik, en ekki er mæl- andi með þessu orði nema víð þá sem er illa við þessa teg- und tónlistar. Ekkert mælir móti því að taka útlenda orð- ið upp í íslenzku, setja á það íslenzkan svip og stafsetja það samkvæmt þvi. Sumir eru að burðast við að skrifa orð- ið jazz að enski fyrirmynd, en það er nóg af z í íslenzkri stafsetningu þó ekki sé bætt við útlendúm orðum með þess- um staf. Auðvitað er hið eina rétta að stafsetja jass, ef menn bera orðin þannig fram, en sumir vilja þó heldur segja og rita djass. Má frá sjónar- miði íslenzkrar tungu einu gilda hvor orðmyndin er frek- ar notuð. Eitt þeirra. orða sem mjög oft má heyra nú, ekki sízt í munni kvenna í Reykjavík, er skrípið lekker; þær tala um föt, mat, gripi, og segja að þetta og hitt sé lekkert. Ekki batnar, þegar orðið er stig- breytt lekkerara, lekkerast, því að þá ber enn meir á af- káraskap þess. Það getur aldrei fengið íslenzkan svip nema með miklum breyting- um, enda er þetta ekki með neinu móti nothæft í íslenzku máli. Sumir- geta ekki að sér gert að nota öll sterkustu orð málsins og eyða svo merk- ingu þeirra, ef svo mætti að orði kveða, svo að þau eru gagnslaus þegar raunverulega þarf á þeim að halda, og þá er gjarna gripið til tökuorða eða tilbúinna skrípa. Karlar er vanir að segja að helzt standi kvenfólk fyrir slíkum breytingum í máli. — Eitt slíkra þarfleysuorða er ein- mitt lekker. Inn í íslenzku mun þao vera komið úr dönsku, eu annars er það upp- runnið úr þýzku og náskylt þýzku sögninni lecken sem merkir að sleikja, og hefur lýsingaro' ðið verið notað upp- haflega u:n mat. Merkingar- breyting þess hefur sem sé orðið svipuð og orðsins sætur. — En sjálf merking orðsins lekker er þá upphaflega „verður þjss að vera sleiktur, sleikilegur, sleikjandi“. Og ekki er ieggjandi að líku hversu miklu skárra mál er að nota sætur, þótt oft sé það til leiðindy sökum ofnotkunar. í stað orðsins „lekker“ er um að ræða fjölda góðra orða, eins og snotur, glæstur, falíeg- ur, vandaður, sélegur, ásjá- legur, dýrlegur, inndæll, o.s. frv. Bréf frá öldnum Skagfirð- ingi bíður næsta þáttar.

x

Þjóðviljinn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Þjóðviljinn
https://timarit.is/publication/257

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.