Þjóðviljinn - 08.03.1958, Blaðsíða 6
6)
ÞJÓÐVILJINN
Laugardagur 8. marz 1958:
PIÓÐVIUINN
Útprefandi: Sameiningarflokbur alþýðu — Sóslallstaflokkurlnn. — Rltstjórar
Magnús Kjartansson (áb.)> Sigurður Ouðmundsson. — Fréttaritstjóri: Jón
Bjarnason. — Biaðamenn: Ásmundur Sigurjónsson, Ouðmundur Vigfússon,
ívar H. Jónsson, Magnús Torfi Ólafsson. Sígurjón Jóhannsson. - Auglýs-
lngastjóri: Guðgeir Magnússon. — Ritstjórn, afgreiðsla. auglýsingar, prent-
smiðáa: Skólavörðustíg 19. — Sími: 17-500 (5 iínur). - Áskriftarverð kr. 25 ó
món. í Reykjavík os nógrenni: kr. 22 annarsst. - Lausasöluverð kr. 1.50
Prentsmiðja Þjóðviljans
Gengislækkunarároðuriim
Svo virðist sem sú bábilja
sitji ótrúlega fast í kollin-
um á nokkrum mönnum seni
teija sig sérfræðinga í fjár-
málum og efnahagsmálum að
gengislækkun sé ráð til bjarg-
ar þegar erfiðleika ber að
höndum. JÞetta er því furðu-
legra þegar þess er gætt að
ekki er langur tími liðinn síðsm
þessi leið var farin og með
þeim afleiðingum að allt verð-
lag rauk upp úr öllu valdi og
dýrtíðin jókst óðfluga. Mun
hagur framieiðslunnar sjaldan
hafa orðið bágbornari en þeg-
ar raunverulegar afleiðingar
gengislækkunarinnar voru
komnar fram. Enda varð þá
að grípa til nýrra ráða til þess
að halda alvinnuvegunum gang-
andi.
¥-jrátt fyrir þessa reynslu
* dreymir ýmsa enn um geng-
islækkun sem h.ð ákjósanleg-
asta úri-æði. Og það er engu
likara en þessi draumur um
skerðingu krónunnar sé bein-
línis orðinn að trúaratriði
sumra manna og það jafnvel
þeirra sem sizt skyldi. Er í
því efni skemmst að minnast
ræðu Vilhjálms Þórs er reikn-
ingar Seðlabankans voru lagð-
ir fram. Engum fer það þó
verr en einmitt aðalbanka-
stjóra Seðlabankans að gerast
talsmaður þess að ráðist sé
á gengj peninganna. Hann hef-
ur þvert á móti því hlutverki
að gegna að standa á verði um
gjaldmiðilinn og gæta hags-
muna sparifjáreigenda. Aðal-
bankastjóri Seðlabankans er
því að bregðast hrapalega
skyldu s.nni og hlutverki þeg-
ar hann gerist sérstakur tals-
maður þess að gripið verði
tíl gengisfeilingar.
En þótt sök Vilhjálms Þórs
sé mikil og atferli hans ó-
verjandi eiga hér fle.ri hlut að
máli. Þótt það sé yfirlýst stefna
núverandi Tíki’sstjórnar að efla
framleiðsluna og vernda lífs-
kjör verkalýðsins og annars
vinnandi fólks hefur það ekki
farið dult að ýmsir forustu-
menn tveggja stjórnarflokk-
anna, Framsóknar og Alþýðu-
flokks, hafa einblínt í vaxandi
mæli á gengislækkun sem allra
meina bót í efnahagsmálum.
Þetta hefur komið fram hvað
eft.r annað og orðið íhaldinu
tilefni vaxandi og endurtek-
ins áróðurs gegn ríkisstjórn-
inni. Er það næsta grátbros-
legt að þlokkur þeirra þjóðfé-
lagsafla, sem þrá geng slækk-
un vegna einsýnna brasksjón-
armiða og gróðalöngunar, skuli
á þennan hátt geta hagnýtt
sér til íramdráttar óttann við
gengislækkun, sem núverandi
rikisstjóm var þó mynduð til
að hndra. En þetta hefur í-
haldinu tekizt aðeins vegna
þess að tveir stjórnarflokkarma
hafa tvístigið í málinu og í vax-
andi mæli gef.ð þeim öflum
innan þeirra lausan tauminn,
sem hafa í þessu efni sömu
sjónarmið og íhaldið.
Sannleikurinn er sá, að áróður
íhaldsins um áð ríkisstjóm-
in ætlaðj að lækka gengið
þurfti að mæta með skýrri og
afdráttarlausri yfirlýsingu allra
stjórnarflokjkanna um hið gagn-
stæða. Þá hefðu vopnin verið
sleg.n úr höndum íhaldsins og
almenningur ekki verið í vafa
um afstöðu ríkisstjórnai’innar
og flokka hennar. í stað þess
fékk íhaldið tækifæri í bæjar-
stjórnarkosningunum t.l að ala
á tortryggni í garð ríkisstjóm-
ai'innar í sambandi við geng-
ismálið,
T^að er mikill og hættulegur
* misskilningur ef því er
haidið fram í fullri alvöru að
það beri vott um sérstaka
karlmennsku og dirfsku að ana
út í lækkun ’á krónunni til
lausnar efnahagslegum vanda-
málum. Sú leið er þvert á móti
leið undanhalds og uppgjafár,
enda hefur hún gef zt illa þeg-
ar á hana hefur reynt. Og það
eru fleiri en þeir sem beint
standa í framleiðslunni sem
eru reynslunni ríkari. Öll al-
þýða manna fékk að kynnast
afleiðingum gengisiækkunarinn-
ar 1950 í sívaxandi dýrtíð og
versixandi iífskjörum. Verka-
lýðurinn í iandinu varð nauð-
ugur viljugur að í'étta hlut
sinn með því að hækka kaup-
ið lil þess að það hrykki fyrjr
Hfsþörfunum. Fyrír efnahags-
lífið þýddi þetta kollsteypu á
kollsteypu ofan, nýjar tolla-
hækkanir, hærri vísitölu og
enn auk.nn tilkostnað fram-
ieiðslunnar og einstaklinganna.
Það var gegn þessari þróun
sem þjóðin reis í síðustu Al-
þingiskosningum og ve.tti nú-
verandi stjórnarflokkum styrk
til að stöðva óheillaþróunina.
Verðstöðvunarstefnan og auk-
in framleiðsla varð kjörorð rík-
isstjómarinnar og á þeim
grundvelli hefur verið starfað
í náinni samvinnu við samtök
alþýðustéttanna.
¥»essari stefnu þarf að fylgja
* áfram og með aukinni festu.
Þótt þjóðin hafj 'orðið fyrir
tímabundnum erfiðleikum af
vö’.dum aflabrests er engin á-
stæða til svartsýni, síður en
svo. Þjóðin á afkastamikil
framleJðslutæki og verið er að
auka þau stórlega með smíði
nýrra vélbáta og togara og
byggingu stórvirkra frystihúsa
og verksmiðja. Vandinn er
ekki heldur sá að losna við
aflann sem að landi berst.
M klu fremur má segja að
okkur vanti fisk til að uppfylla
gerða sölusamninga og hag-
nýta þá markaðL sem bjóðast.
ÍSLENZK TUNGA
Ritstjóri: Árni Böðvarsson.
2. þáttur 8. marz 1958
Ekki verður hjá þvi kom-
izt að nota stundum orð af
erlendum uppruna í íslenzku
máli, og er raunar ekkert við
því að segja, ef þau ryðja
ekki burt góðum og gildum
orðe.m sem fyrir eru í málinu.
Úr því að við höfum sam-
skipti við aðrar þjóðir, hljót-
um við að læra af þeim, og
aukinni þekkingu fylgja ný
hugtök sem svo heimta ný
orð. Sú stefna hefur löngum
ríkt með Islendingum að nota
helzt ekki, í ritmáli að minnsta
kosti, aðra orðstofna en ís-
lenzka, en vitanlega verður
þeirri stefnu ekki fylgt út í
neinir æsar. Hér skulu nú at-
huguð nokkur almenn skilyrði
sem orð af útlendum rótum
runnin verða að fullnægja til
að þau megin teljast gjald-
geng vara í góðri íslenzku.
1) Orðið verður að bæta úr
einhverri þörf, það er að
segja: það má ekki koma í
staóinn fyrir orð af íslenzkum
rótum sem er eins gott eða
betra, heldur verður það að
fylla eitthvert skarð sem ella
yrði ófullt í málinu, tjá hugs-
un sem ekki verður betur sögð
með öðru orði.
2) Orðið verður að vera.
þann veg úr garði gert að
það íalli þvingunarlaust inn i
hljóðkerfi og beygingarkerfi
málsins. I því mega ekki vera
önnur hljóð eða hljóðasam-
bön.I en þau sem eru í inn-
lendum orðum, og orðið verð-
ur að beygjast eins og inn-
lend orð. Með þessu skilyrði
má það einnig telja að erlend
orð sem þörf er að taka upp í
Gott aflaár getur gjörbreytt
hag okkar og aðstæðum öllum.
rj’nn sem fyrr þarf að leggja
■*-^áherzlu á, að aukning fram-
leiðslutækjanna og sem bezt
nýting þeirra er höfuðatriðj.
Aukin framleiðsla getur ein
staðið undir iífskjörum þjóð-
arinnar og gert mögulegt að
bæta þau. En jafnframt þarf
að halda verðbólgunni í skefj-
um eins og stefnt hefur verið
að síðan íhaldið hraktist úr
valdasessi. Um þetta þurfa
vinnustétt.rnar að standa fast
saman og láta ekki á sig ganga.
Verðstöðvunarstefnan hefur
sannað yfirburði sína fram yfir
kollsteypur og gengislækkanir
íhaldsins. Um það verður ekki
deilt þótt margt hefði mátt
betur fara úr hendi. Ný gengis-
lækkun mundi engan vanda
leysa en hins vegar þýða stór-
felida rýrnun lífskjaranna og
færa bröskurum og spekúlönt-
um nýja og aukna gróðamögu-
leika. Og það er ástæðan tíl
þess að íhald.ð ætlaði að
iækka gehgið hefði það haft
aðstöðu til eftir síðustu kosn-
ingar og vill enn í dag um-
fram allt að sú leið verði far-
in þótt ekki sé það sagt opin-
berlega af ástæðum sem aUir
skilja.
íslenzku, virðast sjálfsagt að
rita eftir íslenzkum fram-
buroi, en ekki hirða um
hve~nig þau kunna að vera
skrifuð í hinu eða þessu er-
lenda máli. Ef slíkri stefnu
væri fylgr. til hlítar, yrðu
menn að hætta að rita alkóhól
og skrifa heldur al kohl, til
að komast sem næst hinum
upphaflega (arabiska) rit-
hætti orðsins. En slíkt dettur
auðvitað engum í hug.
Meðal þeirra nýju orða sem
komið hafa fram á síðustu ár-
um, eru heiti gerviefna alls
konar, svo sem nælon, perlon.
Ekki er nein ástæða til að
rita nylon. Ef við viljum nota
þetta orð — og ég sé ekkert
á móti því —, er því sjálf-
sagt að stafsetja það eftir ís-
Ienzkum f-tafset.ningarreglum,
en 'jkki onskum: nælou. I>að
ér þá hvorugkynsorð, nælons í
eignarfalli og næloni í þágu-
falli: flíkia er úr næloni, og
þetta er nælonbursti. Orðið
er ekki nema tvíkvætt (tvö
atkvæði) og þess vegna fer
það ekki ilia í íslenzku máli,
en þó er þess að geta, að sum-
ir kjósa miklu fremur mynd-
ina næl, tala um að hluturinn
sé úr næii. En það er skrif-
stofumynd orðsins og livergi
notuð.
Tvö miög algeng orð sem
komið hafa inn í íslenzku á
seinní árum eru kommúnismi
og kapítalisini. Fyrst í stað
var mjög haft á móti þeim,
vegna þess að þau eru ekki ís-
lenzks uppruna; menn þýddu
þau með sameignarstefna og
auðvaldsstefna, sem hvort
tveggja eru raunar mjög lýs-
andi orð, en óheppileg til af-
leiðslu eða samsetninga. —
Hér er rétt að skjóta því inn
í að viðskeytið ismi fellur vel
inn málið og orð með því
beygjast eins og önnur veik
karlkynsorð, svo sem tími,
penni. — Menn sem kenndir
eru við sh'fnur þessar ismana
alla, eru þá kallaðist -istar,
t.d. kommúnistar, kapitalistar,
og það eru góð orð. En mál-
ið vandast nokkuð þegar kem-
ur að lýsingarorðum sem
dregin eru af þessum stofn-
um. Sumir hafa löngum ritað
kapítalistiskur, kommúnistislt-
ur, en þnð eru vandræðaleg
slánaorð, því að þarna er við-
skeyii (isk) skeytt að þarf-
lausu aftan við annað við-
skeyli (-ist). Stofnar orð-
anna eru kommún (úr lat.
communis = sameiginlegur)
og kapítal (skylt lat. caput =
höfuð).
Sumir vilja þá skeyta lýs-
ingarorðsendingunni -skur
(ekki myndinni -iskur) aftan
við stofnana og segja og rita
komtnúnskur kapítalskur, sós-
íalskur, en a.m.k. síðasta orð-
ið mundi þá orka villandi á
marga og vekja hugsanatengsl
við útlenda orðið sosial (=
félagslegur), þar sem sósíal-
iskur bendir ákveðið til sós-
íalisma. Ég held Gunnar
Benediktsson hafi gerzt helzt-
ur t.alsmaður þessarar stefnu.
Hins vegar held ég flestir geti
orðið sammála um að nota
lýsingarorðsendinguna -iskur
(þarflaust er að nota mynd-
ina -ískur, því að þetta er á-
herzlulaus ending orðs og þar
verður í venjulega að i) Eftir
þessu sjónarmiði eru lýsingar-
orð eins og kommúniskur og
kapítalisk’.fr mynduð, og í
seinni tíð hafa a.m.k. sumir
hlaðamenn. notað þær myndir
fremur en tvöfalda halann
-istiskur. Þetta gildir að sjálf-
sögðu um öll önnur lýsingar-
orð sem dregin eru af ismum.
Einhvern tíma stakk mað-
ur upp á því við mig að búa
til alveg islenzkt orð um djass
eða jass og vildi kalla hann
skröltmúsik, en ekki er mæl-
andi með þessu orði nema víð
þá sem er illa við þessa teg-
und tónlistar. Ekkert mælir
móti því að taka útlenda orð-
ið upp í íslenzku, setja á það
íslenzkan svip og stafsetja
það samkvæmt þvi. Sumir eru
að burðast við að skrifa orð-
ið jazz að enski fyrirmynd, en
það er nóg af z í íslenzkri
stafsetningu þó ekki sé bætt
við útlendúm orðum með þess-
um staf. Auðvitað er hið eina
rétta að stafsetja jass, ef
menn bera orðin þannig fram,
en sumir vilja þó heldur segja
og rita djass. Má frá sjónar-
miði íslenzkrar tungu einu
gilda hvor orðmyndin er frek-
ar notuð.
Eitt þeirra. orða sem mjög
oft má heyra nú, ekki sízt í
munni kvenna í Reykjavík, er
skrípið lekker; þær tala um
föt, mat, gripi, og segja að
þetta og hitt sé lekkert. Ekki
batnar, þegar orðið er stig-
breytt lekkerara, lekkerast,
því að þá ber enn meir á af-
káraskap þess. Það getur
aldrei fengið íslenzkan svip
nema með miklum breyting-
um, enda er þetta ekki með
neinu móti nothæft í íslenzku
máli. Sumir- geta ekki að sér
gert að nota öll sterkustu
orð málsins og eyða svo merk-
ingu þeirra, ef svo mætti að
orði kveða, svo að þau eru
gagnslaus þegar raunverulega
þarf á þeim að halda, og þá
er gjarna gripið til tökuorða
eða tilbúinna skrípa. Karlar
er vanir að segja að helzt
standi kvenfólk fyrir slíkum
breytingum í máli. — Eitt
slíkra þarfleysuorða er ein-
mitt lekker. Inn í íslenzku
mun þao vera komið úr
dönsku, eu annars er það upp-
runnið úr þýzku og náskylt
þýzku sögninni lecken sem
merkir að sleikja, og hefur
lýsingaro' ðið verið notað upp-
haflega u:n mat. Merkingar-
breyting þess hefur sem sé
orðið svipuð og orðsins sætur.
— En sjálf merking orðsins
lekker er þá upphaflega
„verður þjss að vera sleiktur,
sleikilegur, sleikjandi“. Og
ekki er ieggjandi að líku
hversu miklu skárra mál er
að nota sætur, þótt oft sé það
til leiðindy sökum ofnotkunar.
í stað orðsins „lekker“ er um
að ræða fjölda góðra orða,
eins og snotur, glæstur, falíeg-
ur, vandaður, sélegur, ásjá-
legur, dýrlegur, inndæll, o.s.
frv.
Bréf frá öldnum Skagfirð-
ingi bíður næsta þáttar.