Þjóðviljinn - 16.03.1958, Blaðsíða 6

6) — ÞJÓÐVILJINN — Sunnudagur 16. marz 1958
Þióðviuinn
V.
ÚtKefandi: Sameiningarflokkur alþýðu — Sósíalistaflokkurinn. — Ritstjórar
Magnús Kjartansson, Sigurður Guðmundsson (áb.). — Fréttaritstjóri: Jón
Biarnason. — Blaðamenn: Ásmundur Siguriónsson, Guðmundur Vigfússon,
ívar H. Jónsson, Magnús Torfi Ólafsson. Sigurjón Jóhannsson. — Auglýs-
ingastjóri: Guðgeir Magnússon. — Ritstjóm, afgreiðsla, auglýsingar, prent-
smiðja: Skólavörðustíg 19. - Sími: 17-500 (5 línur). - Áskriftarverð kr. 25 á
man. í Reykjavík og nágrenni; kr. 22 annarsst. — Lausasöluverð kr. 1.50.
Prentsmiðja ÞJóðviljans.

Hvers vegna er hér ekki atvinnuleysi?
að var ekki almennt fyrir
nokkrum áratugum að ís-
ienzkir verkamenn ættu íbúð,
ættu hús, ef það átti þá skikð
að nefnast íbúð eða hús. Það
er enn ekki hin almenna regla
í grannlöndum okkar að verka-
menn eigi íbúð sína. Þetta get-
ur tæpast þýtt annað en að
verkalýðshreyfipgin hér á
landi hafi sótt svo hratt fram,
tek'zt að búa íslenzkri alþýðu
stórbætt kjör og í ýmsu kom-
izt fram úr alþýðuhreyfingum
grarmlandanna á þessu sviði.
¥7nda mun sú raunin á. það
fer fjarri að íslenzka verka-
lýðshreyfingin hafi einblínt á
krónutölu kaupsins. Þegar al-
þýðusamtökin náðu í stríðslok
verulegm áhr fum á stefnu ís-
ienzkrar ríkisstjórnar, knúðu
þau fram stórfelldustu nýsköp-
un atvinnulífsins sem nokkru
sinni hefur gerzt á fslandi og
meiri hlutdeild alþýðunnar í
þjóðartekjunum en nokkru
sinni. Og verkalýðshreyfing-
unni hefur í megindráttum
tekizt, að vísu oft með harðri
baráttu, að varðveita þau lífs-
kjör og sækja fram á nýjum
sviðum, eins og t.d. er atvinnu-
leysistrygg'ngarnar voru knún-
ar fram með verkfallinu
mikla 1955 og önnu/r bar)
áttumál og nýjan nýsköpun-
arkafla með samvinnu við nú-
verandi ríkisstjórn.
17n undirstaða þess að verka-
menn geti lagt í stórfyrir-
tæki eins og það að eignast
íbúð, er að sjálfsögðu traust
þeirra og annarra á að hér
haldist óslitin atvinna, að al-
mennt atvinnuleysi herji ekki
íslenzku verkamannastéttina.
Komi slík óáran, er vonlaust
að standa undir afborgunum
Deilan uin
¥7ins og Þjóðviljinn skýrði frá
á föstudag.nn hafa fulltrú-
ar fulltrúar íhaldsins, Fram-
sóknar og Alþýðuflokksins í
stjórn Innflutningsskrifstof-
unnar samþykkt að verða við
kröfu olíufélaganna um hækk-
<un á gjaldi sem félögin reikna
sér fyrir útkeyrslu á olíu.
Nemur hækkun þessi 2 aurura
á lítra. Samkvæmt upplýsing-
um olíufélaganna sjálfra nem-
ur selt magn af útkeyrðri olíu
12.3 af heildarsölunni, og mið-
,iað við sölu ársins 1957 um
10.0 þúsund smálestum. Þýðir
því. , umrædd hækkun nálega
2.3 millj. kr. tekjuaukningu á
ári til handa olíufélögunum.
Kæmi hækkun þessi. fram í 2
aurum hærra verði á lítra á
allri útkeyrðri olíu, en megnið
af henni fer til húsakyndingar.
essari samþykkt meirihlut-
ans um að verða við kröfu
oHufélaganna um verðhækkun
á olíu hefur nú verið skotið til
og vaxtagreiðslum, og fjöldi
manna á á hættu að missa það
sem farið hafði til að festa í-
búð eða íbúðarhús.
ITvers vegna treysta íslend-
■*■■*■ ingar bjargfast á að hér
takist að halda óslitinni at-
vinnu? Svo sannarlega er ís-
land engin sú undantekning
meðal þeirra landa 'sem búa við
auðvaldsskipulag að það sé
tryggt fyrir kreppum og því
fjöldaatvinnuleysi sem þeim
fylgir. Sk.lyrði þess að hér
haldi áfram að vera næg at-
vinna og lífskjörin fari batn-
andi, er að sjálfsögðu að þjóðin
hafi markaði fyrir h.'nn gífur-
lega mikla fiskútflutning, líkt
og verið hefur síðustu árin.
Og það ekki markaði sem
hrynja eíns og spilaborg í
fyrsta kreppugusti.
ví er það að margra ára
samningar um sölu afurða
okkar til landa sem búa
kreppulausum áætlunarbúskap
er og verður hornsteinn að
þeim lífskjörum sem íslenzka
þjóðin býr nú við. Ef þeim
mörkuðum væri hent burt,
eins og Sjálfstæðisflokkurinn
og nokkrir fávísir „fríverzlun-
unarpostular“ í öðrum flokk-
um vilja, væru markaðsmál
íslendinga og þar með undir-
staða lífskjara og atvinnu^
landsmanna gerð að leiksoppi
hins kreppuriðna efnahags-
sk;pulag? auðvaldslanda. Að-
sjálfsögðu nota íslendingar sér
markaði hvar í heimi sem þeir
fást, en þeir eru misöruggir, að
ekki sé me;ra sagt. Um það er
„efnahagssamvinna" brezku
togaraeigendanna og íþalds-
stjórnanna brezku á undan-
förnum árum nærtækt dæmí.
olíuverðið
ríkisstjómarinpar, . >af fulitrúa
Aiþýðubandalagsms . í , stjórn
Innflutningsskrifstofunnar, en
hann greiddi atkvaeði gegn
hækkuninni. Ákvörðunin um
hækkunina var einnig tekin
gegn ráðlegg.ngum og vilja
verðlagsstjóra, sem taldi engin
rök fyrir að verða við kröfu
olíufélaganna. Hefur verðlags-
stjóri einnig bent: á að núver-
andi vei'ðlagsgrundypllur iráuni
óþarflega hár að því er snertir
heildardreifingarkostnað og á-
lagninu til handa olíufélögun-
um. Það hefur einiiig komið
fram í umræðum um málið að
olíufélögin hafa ekki e;nu sinni
reikningum sinum fyrir árið
1957, en eðlilegt þefði verið að
hliðstjón hefði verið höfð af
útkomu ársins ef breyta ætti
verðlagsgrundveilinum.
■JT" röfur olíufélaganna um
hækkaða álagningu og
dreifingarkostnað hafá um
þriggja vikna skejð tafið af-
rm
Þannig lítur út hið fyrirhugaða starf sheimili Máls og menningar við Laugav.
Verður Laugavegur 18 heimili Máls
og menningar eða ekki?
Fyrir nokkru var byrjað að grafa fyrir grunni fyrir-
nugaðs starfsheimilis Máls og menningar að Laugavegi
18. Verður það mikil bygging er kostar mikö fé að byggja.
Mál og menning hefur lrinsvegar ekki fé annað en það
sem félagsmenn sjá sér fært að leggja af mörkum. í ný-
útkomnu Tímariti Máls og menningar ræðir ritstjórinn,
Kristinn E. Andrésson þetta vandamál. Þar segir hann
svo:
Við gleymum ekki úr sögu
Máls og menningar haustinu
1953, þegar búkabúð félagsins
hafði ver.'ð sagt upp leigustað
sínum á Laugavegi 19 og um 180
félagsmenn brugðust fljótt og
drengilega við kalli Máls og
menningar, lögðu fram á nokkr-
um vikum 650 þús. kr. og stofn-
uðu með okkur hlutafélagið
Vegamót sem festi kaup á
Laugavegi 18.
Síðan höfum v.ð alið þá von
greiðslu á tillögu verðlags-
stjóra um 4 aura lækkun á
lítra af gasolíu. Var sú tillaga
ýtarlega rökstudd með farm-
gjaldalækkun þeirrj er átt hef-
ur sér stað að undanförnu, svo
og vegna lækkunar á fobverði
olíunnar. Að öðru leyti voru
útreikningar verðlagsstjóra
byggðir á þeim grundvelli, er
Innflutningsskrifstofan sam-
þykkti í fyrra, að því er snerti
leyfðan dreifingarkostnað og á-
lagningu.
r
/L sókn olíufélaganna í aukinn
■^"■gróða og sú þjónusta sem
þeim er veitt af fulltrúum olíu-
flokkanna flettir rækilega ofan
af þeim skáldskap og blekk-
ingum íhaldsblaðanna að olíu-
félögin fái ekki að lækka sölu-
vöru sína fyrir yfirgangi ríkis-
stjórnarmnar og þá einkum
ráðherra Alþýðubandalagsins!
Olíufélögin eru engar góðgerð-
arstofnanir eins og íhaldið vill
vera láta, heldur þvert á móti
ýtin og gírug gróðafélög sem
vilja fá ,að mata krók'nn á
kostnað aimennings. í tíð nú-
verandi ríkisstjómar hafa þau
verið tekin öðrum tökum en
meðan íhaldið réði og orðið að
sætta s:'g við minni álagningu
og takmarkaðri gróða. En
lausnin er auðvitað sú að rík-
ið taki olíusöluna í sinar hend-
ur, eins og það annast nú
kaup hennar erlendis. En um
það efni l:ggur nú fyrir til-
laga frá þingmönnum Aiþýðu-
bandalagsins á Alþingi.
í brjósti, og látið hana óspart
uppi, að þar myndi rísa ný bygg-
ing sem yrði „hús Máls og menn-
ingaj/“,- pða , starfsheimiii féiags-
in; gott ef við létum ekki fljúga
fyrir að á tvítugsafmæli félags-
ins .pnundu félagsmpnn afhenda
það Máli og menningu að gjöf.
En .gfnjælið leið; án þess hægt
væri að leggja syo mikið sem
hornste'n að ,byggingurmi.
Nú loks er þari komið að byrj-
að ér að gtafa fýrir grunni húss-
ins og við birtum hér uppdrátt
að því eftjr Sigvalda Thordar-
son arkitekt. Verður byggingin
um 5700 rúmmetrar, 5 hæðir auk
kjallara, rúmlega 300 fermetr-
ar að flatarmáli, 10% metri með
Laugavegi og um 30 metrar með-
fram Vegamótastíg, en hann
breikkar um þrjá metra. Hún
kostar að sjálfsögðu ærið fé, allt
að sex millj. króna, og nær 2,5
millj. kr. að gera hana fokhelda.
Vegamót samþykktu í jan. s.l. að
auka hlutafé s;tt um 500 þús.
kr. til að korna byggingunni af
stað, og er komið loforð frá hlut-
höfum fyrir þeirri aukningu.
Vitaskuid hrekkur sú upphæð
skammt, en sá 180 manna hópur
sem stofnaði Vegamót hefur enn
sýnt hug s.'nn til þessa máls. En
þó að Vegamót hrindi þannig
byggingunni af stað, hvaða líkur
eru í raun réttri til þess að hér
rísi hús eða starfsheimili Máls
og menningar, þ. e. að félagið
geti að verulegu leyti haft um-
ráð yfir byggingunni eða næg
afnot af henn.'?
Hver var draumur okkar um
þessa byggingu? Að Mál og
menning hefði þar i fyrsta lagi
rúmgóðan stað fyrir bóka- og
ritfangaverzlun sína, ennfremur
skrifstofur, bókasafn, iesstofu
samkomusal o. fl. Og getur bygg-
ing, ef eitthvað af þessu vantar
og leigja yrði hana að rnestu
leyti öðrum fyrirtækjum, kallazt
„hús Máls og menningar“? Hvað
yrði þá um aukna, menningar-
starfsemi félagsins, sem þessari
byggingu var ætlað að skapa
sk'lyrði til? Og hver yrði hagn-
aður félagsmanna? Og til hvers
var þá yfirieitt af stað farið?
Og hver er fram að þessu hlut-
ur Máls og menningar? Hvað á
félagið í Vegamótum eða bygg-
ingarsjóði til að tryggja sér
nauðsynlegt húsnæði í byggjng-
unni með þeim kjörum sem fé-
iagsstarfsemjn er þar yrði rekin
rís undir?
Mál og menning á enga sjóði
og hefur aidrej átt. Árgjöld fé-
lagsmanna hafa aldrei gert meira
en hrökkva fyrir kostnaði frá
ári til árs, og ágóði af bókabúð-
inni hefur jafnharðan runnið til
útgáfunnar. Frá útgáfunni hefur
aldrei neitt verið tekið til ann-
arrar starfsemi, Þegar Mál og
menning á sínum tíma lagði 150
þús. kr. til hiutafjárkaupja í
prentsmiðjunni Hólum h.f.,fékk
félagið upphæðina að láni og
stofnaði til fyrstu skulda. Jafn-
vei þegar félagið réðst í aukna
og fjölbreyttari útgáfu með
bókaflokkunum varð það að
taka nýtt lánsfé. Mál og menn-
ing hefur ekki fremur nú, síð-
an Vegamót voru stofnuð, tekið
neitt frá útgáfunni eða dregið úr
henni á neinn hátt þejrra vegna.
Hins vegar hefur Hál og
menning farið tvær leiðir til að
geta eignazt sem stærstan hlut
í Vegamótum. Um leið og hluta-
félag'ð var stofnað gaf Mál og
menning út hlutdeildarskulda-
bréf að upphæð 300 þús. kr. og
skyldi andvirði þeirra eingöngu
varið til kaupa á hlutabréfum í
Vegamótum. Þessi skuldabréf
eru flestöll seld og á Mál og
menn'ng samsvarandi upphæð í
Vegamótum. Hin leiðin var út-
gáfa á Kvæðum og sögum Jónas-
ar Hallgrímssonar í hundrað og
fimmtíu ára minningu skálds-
ins. Útgáfan er seld á 300 kr. í
%
skinni, og er ágóða af henni ætl-
að að renna t.l hlutafjárkaupa í
Vegamótum, en hann er enginn
enn sem komið er.
Menn sjá af þessu að Mál og
menning stendur enn mjög
veikum fótum á Laugavegi 18.
Ætlun okkar var að félagið ætti
a. m. k. þriðjung hlutafjárins í
Vegamótum. En þó svo tækist er
það alltof lít'ð framlag til bygg-
ingarinnar. Þær 300 þús. kr. sena
Mál og menning hefur frapi að
þessu lagt fram er allt lánsfé til
skamms tima með 7% vöxtum.
Þetta lánsfé er að miklum hluta
lagt fram af mörgum hinna
sömu er standa að Vegamótum
Framhald á 8. siðu.