Þjóðviljinn - 16.03.1958, Blaðsíða 7

Sunnudagur lö. jmarz 1&58 — ÞJÓDVII.JINN —r. (7
Á sumrin. er fagurt á Suð- im
ur-Grænlandi. Inni í fjörðun
nm er undirlendið líkt og §§|
veiTnireitir, umlukt fjöllum
alla vegu, er skýla fyrir haf- §i
vindunum. Og yfir sumar-
mánuðina maí, júní, júlí og
ágúst, sést sjaldan ský r
himni. Sólin skín í heiði lið
langan daginn og ísjakarnir
á. f jörðunum endurvarpa geisl
um hennar líkt og spegill.
Inni í fjörðunum á fegurstu
stöðum, völdu íslenzku land
nemamir sér bústaði. Á þeim
stað, sem mér þykir fegurst-
ur á Grænlandi, í skógarfirð:
við Júlianeháb, kaus Eiríkur
rauði sér bólstað.
SIICIVGSVEIÐAR
OG CTILÍF
Höfundur þessarar greinar
er ungur Græniendingur, Leif
Jensen frá Umanok, er nú dvel-
st hér á landi og nemur íslenzku
Er hann af íslenzkum, dönskum og
grænlenzkum ættum. Teikningarnar
sem greininni fylgja eru
einnig eftir Leif.
Fram til ársins 1955 hafði
ég ávallt gert mér Eirík í-auða
í hugarlund sem mikinn höfð-
ingja, mann, er orðið hefði
landflótta sakir ofstopa síns.
En eftir að hafa sjálfur séð
landið umhverfis húsarústir
hans held ég, að hann hafi
verið einhver mesti könnuður
Grænlands. Það getur ekki
hafa verið tilviljun, að Eirík-
ur rauði valdi þennan stað,
sem nú nefnist Kagsiagssúk,
sér til bólfestu. Þetta er eini
staðurinn á Grænlandi, þar
sem hægt er að reka arðvæn-
Jegan landbúnað. Sléttir
engjaflákar gefa af sér gnægð
af heyi til vetrarfóðurs bú-
peningnum, árnar eru margar
og fullar af silungi og í firð-
inum er gnótt fiskjar og sela.
Kostasamt land en erfitt að
komast til þess. Skriðjökull-
inn þrýstir ókjörum af is út
í fjörðimi, svo að hann er
mjög vandsigldur. Eiríkur
rauði myndi aldrej hafa kom-
izt til Kagsiagssúk, hefði hann
ekki tekið sér fyrir hendur
skipulega könnun fjarðarins
af miklu hyggjuviti.
Þama á húsarústum forn-
aldarinnar býr nú grænlenzk
fjölskylda. Fjölskyldufaðirinn,
Otto Frederiksen, fyrsti Græn-
lendintVirinn, er lagði stund
á sauðfjárrækt, dó árið 1957,
en hann átti syni, er hafa
numið land allt umhverfis
fjörðinn. Þetta er duglegt og
velstætt fólk, sem hefur sýnt
hvers Grænlendingar eru
megnugir, þegar þeir hafa
tileinkað sér verkmenningu
nútímans.
Arið 1955 gafst mér færi
á að heimsækja þennan stað
og kynnast hinum ýmsu að-
ferðum, er menn nota þar við
silungsveiðar, þar sem starf
mitt við grænlenzka bygginga-
eftirlitið krafðist þess, að ég
dveldist um hríð í Kagsiags-
súk, til þess að hafa umsjón
með f járhúsabyggingum þar.
Eg kom til Kagsiagssúk í
byrjun ágústmánaðar og voru
smiðimir þá byrjaðir á bygg-
ingunum. Eftir erfiða ferð
með vélbáti var indælt að
koma í þessa friðsælu sveit,
þar sem var fjöldi fjár á beit
og litlir, íslenzkir hestar. Hest-
arnir ganga sjálfala allt ár-
ið og em alætur, leggja sér
til munns/ pappír, tuskur og
fuglshami eins og það væri
Skjarngresi.
í þessum mánuði, eða nánar
tiltekið hinn 8. ágúst, stóð
fyrir dymm mikil hátið hjá
Frederíksensfjölskyldunni.
Það átti að skýra þrjú af
bamabömunum og ferma
önnur þrjú. Slik veizla myndi
standa í marga daga og kon-
urnar vom þegar önnum kafn-
ar við að bmgga öl, svokall-
að ímiak. Áætlað var að um
það bil 400 silunga mundi
una, og þar sem ég bjóst ekki
við að verða sóttur aftur fyrr
en eftir 10 daga, ákvað ég að
taka þátt í silungsveiðunum,
svo að ég hefði eitthvað til
þess unnið að sitja veizluna.
Við vorum 14 samaii, allt
ungt fólk, er héldum upp
með einni silungsánni til veiða.
Annar hópur ungra manna
fór ríðandi til þess að smala
fé til slátrunar. Þeir höfðu
með sér litla riffla og skutu
á leið sinni margt af fjalla-
rjúpum og hérum, sem einn-
ig átti að nota til veizlufang-
anna.
í ágústmánuði er næstum
albjört nótt á Grænlandi, sól-
in er enn liátt á himni og
loftið titrar af tibrá. Við höfð-
um ekki annað meðferðis en
veiðarfærin, net, sem ekki
mega vera' smáriðnari en svo,
að hver möskvi sé 8 cm í
þvermál, og eru lögð þannig,
að þau spenna yfir hálfa
breidd árinnar. Einnig höfðum
við Iaxaspjót og gogga. Laxa-
spjótin voru þannig gerð, að
tveir hákarlakrókar höfðu
verið réttir upp og festir sam-
síða hvor öðrum á tréskaft,
er var um það bil metri að
lengd. Við höfðum engan við-
leguútbúnað meðferðis. Á
daginn lágum við fyrir í gras-
inu og sváfum eða spjölluð-
um saman, en á nætumar
stunduðum við veiðamar, því
að þá var birtan hæfileg.
Við lögðum net okkar í
fjórar ár. Síðan skiptum við
okkur í tvo hópa, 8 konur í
öðmm en 6 karlar í hinum,
og síðan kepptum við um hvor
gæti veitt meira á þeim þrem
dögum, sem eftir vom þar
til veizlan átti að hef jast.
Au!k netaveiðanna veiddum
við þannig, að við gengum upp
og niður með ánum og gættum
varlega inn undir árbakkana,
þar sem þeir slúttu fram yfir
vatnsborðið. Silungarnir liggja
oft alveg innundir árbökkun-
um og með gætni getur maður
þreifað þá uppi með hönd-
unum, þótt þeir sjáist ekki,
án þess, að þeir virðist verða
varir við snertinguna. Síðan
goggar maður þá með spjót-
unum.
Þegar við hittumst að
morgni fyrstu veiðinæturinnar
höfðu stúlkurnar veitt 75 sil-
unga og við karlmennimir 52.
I netin fengum við 226 sil-
unga eða alls 353. Konurnar
höfðu þannig 6% meiri veiði
en við.
Qr/ f rf?
þurfa til matar í veizlunni,
því að allt að 75 manns
mundu sækja hana, ættingjar
og vinir f jær og nær.
Það tók mig strangan dag
að Ijúka starfi mínu þama á
staðnum, að ræða við smið-
ina, skrifa skýrslu um fram-
vindu verksins og líta eftir
ýmíslegu er varðaði bygging-
skjóta. En hvað sem þvi leið,
stúlkurnar höfðu forskot, er
nam 13% af allri veiðinni.
Þetta var okkur til minnkunar
bæði sem karlmönnum og
veiðimönnum, svo við ákváð-
um með sjálfum okkur að
grípa til einhverra gagnráð-
stafana.
Þegar við lögðum af stað
til veiðanna þetta kvöld hé’d-
um við karlmennirnir ráð-
stefnu, þar sem við ákváð-
um, að tveir okkar skyldu
flytja silunganetin ofar í ána,
sem konurnar voru að veið-
um í. Síðan skyldu þeir leitast
við að tefja fyrir sumum af
stúlkunum með masi og spjalii
og fá þær til þess að tína
krækiber í stað þess að veiða.
1 þetta hlutverk voru valdir
tveir ungir og glæsilegir
menn, bræður sem hétu Ottó
og Eiríkur, kallaður rauði.
Þetta tókst vonum betur.
Þennan dag veiddu konurnar
ekki nema 14 silunga, í netin
fengura við 460 og við karl-
mennirnir, sem vorum að sil-
nngsveiðunum, fengum 213.
Vel gert! Þetta var sönnun
þess, að við karlmennirnir
getum það, sem við viljum.
Af heildaraflanum, 1452 sil-
ungum, höfðum við fengið 998
í netin, veitt sjálfir 302, en
með hendinni. Veiðifélagar
mínir sögðu hlægjandi, að það
væri mjög sennilegt, að það
væri af þessum orsökum, sem
láxinn væri eins óg skapaður
til þesö að veiða hann með
liöndunum.
Einn af elztu mönnumun í
okkar hópi hét Hanserak og
hafði verið í Alaska í æsku
sinni. Hann sagði, að þar
liefði hann heyrt þjóðsögu
um mikinn töframann, en
töframaður nefnist angakok á
máli eskimóa. Þessi mikli
töframaður hét Kamok og
hann hafði skapað laxinn. t
ætt hans höfðu menn öldum
sarnan lifað á villihreina- og
sNveiði. Var selveiðin stund-
uö á kajökum. Nú hafði um
árabil verið lítil veiði, því að
fátt var orðið af hreindýrum.
Bjó ættstofninn því við mik-
inn skort. Þá skapaði Kamok
laxinn til bjargar á þessum
erfiðu tímum. Og að sjáfsögðu
sá liann svo um, að létt væri
að veiða fiskinn, með þvi að
skapa hann þannig, að liann
var auðgripinn á sporðinum.
Á þessu er hægt að sjá, að
margar skýringar eru til á
sama fyrirbærínu.
Við höfðum bundið samaft
silungana með því að draga
tágar í gegnum tálknopin á
Við uppgjörið næsta dag
kom í ljós, að við höfðum
veitt samtals 412 silunga, þar
af 312 í netin. Stúlkumar
höfðu veitt 63 en við aðeins
37. Þetta var að sumu. leyti
því að kenna, að við höfðum
komið auga á nokkra rjúpna-
hópa, sem við höfðum farið
að eltast við til þess að
stúlkumar aðeins 152. Þar að
au(ki höfðum við karlmennirn-
ir skotið 34 rjúpur og 2 héra.
Heiðri okkar var borgið, en
við ræddum ekki mikið um
það.
Á heimleiðinni lékum við
okkur að því, þar sem við
áðum, að veiða silunga með
berum höndunum. Sú veiðiað-
ferð er i því fólgin, að grípa
um fiskiim rétt framan við
sporðinn og kippa honum
snöggt upp úr vatninu. Við
veiddum þó aðeins 23 sil-
unga á þennan hátt og flesta
þeirra veiddu böm, sem komu
til móts við okkur á leiðinni.
Böm em ótrúlega dugleg við
þessa veiði, leiftursnöggt
grípa þau um fiskinn og kippa
honum upp úr vatninu og ein-
ungis örsjaldán missa þau
hann. Við fullorðna fólkið
misstum silungana oft, þeir
vom á bak og burt áður en
við höfðum náð no'kkru taki
á þeim.
Bæði börn og fullorðnir
hlýddu með mikilli athygli á
frásögn míná úr norrænni
goðafræði af því, er Loki
breytti sér í lax eitt sinn,
þegar Þór var honum reiður.
Og er Þór greip utan um
laxinn til þess að veiða hann,
renndi hann um greipar hon-
um unz höndin nam staðar
við sporðinn. Síðan eru allir
laxar og silungar afturmjó-
ir, ákjósanlega vaxnir til þess
að grípa um þá aftanverða
þeim. Síðan hengdum við
kippumar á laxaspjótin okk-
ar og bárum þær á þeim. 460
silunga skildum við þó eftir
í grjótbyrgi, þar sem hrafn-
arnir komust ekki í þá. Þang-
að var hægt að sækja þá
seinna. Það varð okkur líka
til mikils léttis við burðinn,
að khakkahópurinn kom 4
móti okkur og hjálpaði okkur
við hann.
Oft urðum við að nema
staðar á leiðinni til þess að
hvíla okkur og reykja. Þá
fengum við okkur einnig að
borða af rjúpunum. Við neytt-
um þeirra án þess að matbúa
þær nokkuð. Og í allri veiði-
ferðinni borðuðum við ékki-
annað er hrátt kjöt, ber,
ferskt vatn úr ánum og blöð
af lynginu, svo að nafnið
eskimói átti vel við okkur.
Orðið eskimói er Chreeindi-
ánamál og merkir „sá, sem
etur hrátt kjöt“. Af rjúpun-
um átum við næstum hvert
tangur og tetur, innýfli, augu
og heila, meira að segjá inni-
haldið í sarpi og görnum.
Það voru þó ekki allir, sem
höfðu lyst á þessu. Og þegar
við leiddum þeim fyrir sjónir,
að ekkert væri óhreint við að
borða þetta, þetta væru aðeins
hrein ber og magasýrur bland-
að saman, sögðu þeir, að það
væri auðvitað rétt, en þeim
geðjaðist ekki að bragðinu.
Bragðið að þessu garnainni-
Framhald á 10. síðu