Þjóðviljinn - 02.04.1958, Blaðsíða 7

r= iwr-n --i-<< KJ Tf«S~3-j:r*k*£:fw-stE.T-^;
¦ <*i*»:sCW.-rr-j^"--i
;,M$$kuda~ur 2, apríl.1958 — ÞJÓÐVILJINN — (7
HIROSHÍMA, — í bakgrunni er eina húsið sem stóð uppl
f miðbiki borgarinnar eftir að úraníumsprengjuitni var varp-
að á hana 6. á.gúst 1945. Sú sprengja drap 100.000 manns,
særði annan eins fjölda, og enn eru menn, sem urðu fyrir
geislaverkun hennar að veslast upp. En kjarnorkusprengja
af þeirri gerð sem sprakk í Hiroshima er nú aðeins notuð til
að hleypa af stað vetnissprengingunni.
Góðir fundargestir!
Ég hef verið beðinn að segja
hér nokkur orð um kjarn-
orkusprengjur og verkanir
þeirra.
Það er vissulega skemmtilegra
verkefni að fræða fólk um
hver not megi hafa af kjarn-
orkunni, heldur en um þær
eyðileggingar sem hún getur
til leiðar komið, en svo er þó
jafnan um allar framfarir að
þær hafa líka sínar svörtu
hliðar, sem ekki má glevma.
Tæknilegar framfarir skapa
ný viðhorf og kref jast aukins
andlegs þroska. Þær eru ekki
einhlýtar til að auka hag-
sæld og velmegun ef ekki
kemur til skynsamleg hagnýt-
ing.".: ..;¦
Beizlun kiarnorkunnar hef-
ur leitt til þess að þessi
gömlu sannindi hafa birtzt í
nýju og skæru ljósi. Hér er
til, að meðal allra þeirra f jöl-
mörgu tegunda atómkjarna
sem fyrir koma í náttúrunni
er ein einasta, sem hefur þann
sérstæða eiginleika, að taka
að klofna í sífellu ef nokkru
magni af efni því sem kjarna-
tegund þessi tilheyrir. er
hrúgað saman. Efni þetta er
þungur grár málmur, úraní-
um, og þó reyndar að-
eins annar af ísótópum
þess U235. Þegar úraníum-
kjarnarnir klofna myndaat
aðrir minni kjarnar, en auk
þess losna sérstakar kjarna-
agnir, nevtrónur, sem sjá um
að viðhalda kjarnabreytingun-
um.
í kjarnorkuverunum er úr-
aníum blandað með léttum
efnum, sem verða þess vald-
andi, að kjarnbreytingarnar
ganga tiltölulega rólega, en í
úraníumsprengjunni er hreint
Mesta óhamingja sem nokkurt
land getur orðið íyrir
um að ræða hina stórkost-
legustu tækniþróun. Uppgötv-
un, sem felur í sér fyrirheit
um að menning vor eigi eftir
að blómgast á ókomnum öld-
um, en án hennar má búast
við að menningunni hefði tek-
ið að hnigna á næstu öldum
í harðnandi átökum um þverr-
andi orkulindir. Það gat
ekki hjá þvi farið að slík
uppgHtvun fæli í sér mögu-
leika til misnotkunar, og það
er þá líka kunnara en frá
þurfi að seg.ia, að með til-
komu kjarnorkunnar er orðið
miklum mun auðveldara að
eyðileggja mannvirki og tor-
tíma mannslífum í stórum
stíl, en áður var.
En á hverju byggist nú
kjarnorkan og notkun hennar,
hvort sem er til góðs eða
ills? .
Hún byggist eins og nafnið
bendir til, á atómk.iörnunum,
isem eru svo smávaxnir og
taka svo lítið pláss, að allir
kjarnar, sem fvrirfinnast í
heilu f jalli á borð við Esjuna
mundu komast fyrir í einu
litlu meðalaglasi, ef þeim
væri pakkað þétt saman. Og
þó er svo til allt efni f jallsins
fólgið í þessum kjörnum. Inn-
an . þessara örsmáu kjarna
rik.ia óhemju sterkir kraftar
og það eru þeir sem stuðla
að því að um milljónfalt meiri
orka er f áanleg úr atómkjörn-
um heldur en fram kemur ef
tilsvarandi magn af eldsnevti
er brennt á venjulegan hátt.
Þetta hafa menn raunar
vitað í hartnær hálfa öld, en
það sem strandaði á var
hvernier levsa ætti orkuna úr
atómkjörnunum og fá hana
til að létta undir störf mann-
anna. Tæp tuttugu ár eru síð-
an menn komu auga á leiðina
sem fara mátti.
Það vill syo einkennilega
U235 og þá gerast kjarnabreyt-
ingarnar með miklum hraða.
Uraníumsprengjuna getum við
hugsað okkur gerða af tveim-
ur pörtum, sem hvor um sig
hefur að geyma U235 í nægi-
iega litlu magni svo að nev-
trónurnar sem losna geti ekki
leitt af sér kjarnaklofnun í
stórum stíl. En þegar þessum
tveimur pörtum er skotið sam-
an myndast næ~ilega stór
klumpur af U235 til þess að
ein kiarnaklofnun leiðir af sér
fleiri og sprengian sprvnsrur
á örskaromri stundu. Sjálfur
úraníumkhminurihn er sjálfur
á stærð við lítinn bolta, en
sorengiumátturinn jafngildir
að sprengdir væru tugir þús-
unda tonna af dýnamíti.
Mestri evðileggingu veld-
ur slík snren~ia ef hún ér
snren~d við yfirborð jarðar,
eða nokknð vfir því. Við
svona soren—ingu má gera
ráð fvrir því »ð mannvirki
evðileggist aí~>or)ega i allt
að 1 km fiarlægð frá
soreneriustaðnum og skemm-
ist meira. ng n»>nna í allt
að 5 km f jarl'ægð.
Auk sprengjuverkananna er
sprengingunni samfara mikil
hitageislun. 1 sprengingu af
venjulegu tagi nær hitinn að-
eins nokkrum þúsundum
gráða, en í úraníumsprengj-
unni verður. hann milljón
gráða, eða sambærilegur við
hitann i miðju sólarinnar.
Áhrif þessarar hitageislunar
eru snögg upnhitun á öllum
flötum sem snúa að sprenging-
Unni og getur það valdið: í-
kveik,jnm í nokkrra kflómetra
f jarlægð f rá sprengjustaðnum.
Eyðilegging mannvirkja. er
einkum komin undir sprengi-
verkununum og hitageislun,
en þó getur fleira komið til,
svo sem. flóðbylgja, ef
• i- '.- .
..: :¦ -, ¦. -j . .
sprengjan er sprengd í eða
yfir sjó.
Þegar dæma skal áhrif I
sprenginsranna á menn og ]
aðrar Hfandi verur kemur
fleira til greina. Að sjálfsögðn
eru líkiirnar fyrir því að
menn komist lífs ~.t* úr slikri
sprengingru roiög litlar ef þeir
eru n~r snrensrinstRðnum en \
1 kro, sprenginverkanirnar !
sjá fvrir þvi og ank besp
mvndu menn brenna til ólífis
ef hit-~eishinin nær að falla ;
á ber." höð. Hæftnlegra bruna í
á sMnmi gætir nt í nokknrr" 1
kílómetra fjarlæ~ð fr£
sprengjustaðnnm. En jafnvel
Ræða sú sem prófessor Þorbjörn Sigur(!e>rs<!on
kjarrmrkufrœðinrrur flutfi á fundi pefm er rifhöf-
unda.r oa Fulltriíaráð verkaliiðsfélaqanna í Reykia-
ink gekkst fyrir l Gamla oiói siðast liðinn sunnu-
dag á brvnt erindi' til allra vitíborlnna. og hugs-
andl íslendinga. Ræðan birtist hér eins og vró-
fessor Þorbjöxn flutti hang, en furirsögn og let-
urbreytingar eru a& sjálfsögðu Þjóðviljans.
pó að maður, sem veríð hef-
ur innan kífómeters f jarlægð-
ay frá ¦ sprengHistaðnum, hafi
verið svo henpinn að sleppa
frá sorenKÍncrunni og hafi
í^erið í vari fyrir hitafreíslun-
um, þ^ eru þo allar líkur til
þess að hann lifi ekki lengi.
Fyrir því sjá bæði gamma-
geislar og nevtrónur, sem
snrengian sendir frá sér.
Garoroageislunum svimr til
rÖntgeiEreisla. Ef líkaminn
fær of <:tóran skamrot af þeim
er dauðiun vís eftir nokkra
daga, eða nokkrar vikur.
Verkan''* nevtrónanna eru
frábru~finar að • því leyti, að
þær skapa geislavirk efni. í
likamarum, sem halda áfram
að senda. frá sér hættulega
geis'a eftir að sprengingin er
afstaðin. Bæði nevtrónur og
gammageislar srojúga mjög
auðveldlega í gegnum hvers-
konar efni og venjulegar
byggingar veita: aðeins ófull-
komna vörn gegn þeim. Það
má þvi seg.ia að vegna geisl-
unar þessarar einnar saman
séu allar lifandi verur sem
eru minna en, ,;J,. km frá
sprengiustaðnum ví yfirvof-
andi lífshasttu ,og i nokkurra
kilómetra fiariægð geta menn
orðið fyrir varanlegu heilsu-
tjóni.
Nn skvldi maður ætla að
af aflíðinuí sprengingunni
væri hættan liðjn hjá, en
því fer fiarri. Menn, sem
værn fjarstaddir á meðan á
sprengingimni stæði, en
kæmu á. sprengjnstaðinn
skíiimmu síðar, mættu buast
við því að fá í sig banvæn-
an skammt af geislun fráv
geislavirkum efnum, en.
þetta torveldar mjög iallt ;
björgunarstárf.
Þessi geislavirku éfrii 'eru i
að nokkru leyti mynduð fvrir |
áhrif - nevtróna á ýnis .éfni, j
én að miklú leýti er þar vm \ v-
að ræða efni þau, sem m-<~íd-
ast úr brotum úraníumkiarn- ,
ans þegar hann klofnar.
Þessara geislavirku efna g^"t-
ir mjög mismikið eftir bví
hvort sprengjan springur hátt
í lofti eða niðri við jörð, eða
ef til vill í sjó. Ef spren~ian
springur hátt í lofti berst
maarnið af klofnunarefnu""m
með sprcugjuskýinu upp í hí.-
liftin og dreifist um g"'fu-
hvo'Tið. r~f cpr"igjan spri^g-
ur á jörðu niðri, eða í p-ió
verður mikið af þessum -fn-
um eftir eða fellur bráð'ega
til jarðar með ryki og r^~ui.
Hin geislavirku efni dre^p^t
þá yfir umhverfi surenpriu-
staðarins, einkum þeím mo<T\fl
sem undan vindi snvr. Þar
má búast við getslavirkuni,
efnum í lífsh5et*iile~u m~~ni
svo skiptir mörgum tujmm
kflómetra frá snreng.iustaðn-
um, en heilsuspillandi magi*
af efnum þessum ~etur borv/.t
miklu lengra. Efni þessi eýð-
ast svo af sjálfu sér, þannig
að geislunin minnkar tiltölu-
lega ört fyrst, en hægar,
þegar frá líður.
Hér hef ég miðað við úran-
íum feða plutóníumspreng.iu
af svipaðri stærð og kastað
var á Japan í lok síðustu
styrjaldar. Sprengjur af þéss-
ari gerð geta aðeins haft tak-
markaða stærð vegna þess að
efni þessi sþringá sjálfkrafa
ef meira er sett saman iaf
þeim en svo sem 10-20 kg.
En nú hefur einnig tekizt
að losa um orku atómkjarn-
anna á annan hátt. Við hita-
stig "sem skipta milliónum
frróða roá fá suma af léttustu
ntórok.iömunuro til að renna
saman, en við það losnar við-
líka mikil orka og við klofn-
un þungu kjarnánna. Hér er
einkuro uro að ræða kiarna
lértasta frumefnisins, vetnis,
þó ekki þá alfrengustu, heldur
þvngri gerðina. Ef nokkurt
roagn af þunsrn vetni er hitað
upp með kiarnasprengingu
nægir það til þess að kiarnar
þess renna saman og mynda
helíumkjarna. en \nð það
hækkar hitá"ti~ið erin méira
og spren~imátturihn mafg-
faldast. Vetnissprengjunni Cru
raunverulega engin takmörk
sett, hvað stærð snertir, þar
sem hægt er að hlaða saman
hversu miklu magni sem er af
þungu vetni án þess að nokk-
ur hætta sé á að það sprvngi
fvrr en einhver hluti þesa
hitnar upp í milli. gráða, og
'slíkt skeður ekki af s.iálfu ,sér.
Sprengdar hafa veríð
vetnissprengjur sem vom
um 100 sinnum sterkari en
úraníumspreng.utrnnr, og
ekkert virðist því ti! fvrír-
stöðu að hægt sé að hafa
Jwr 1000 sinmim sterkari.
" Fyrif slíkar sprengur
mundu fjariægðir þ~"- sem. ég
nefndi áðan allt að þvís ti-
faldast.
Búast mætti ^dð fnllkom-
inni eyðileggingu ng óf-
rýmingu alls lífs allt að 10
km frá sprengjnstaðnnm,
meiri og mínni skemmdum
Framhald á 10, síðu.