Þjóðviljinn - 02.04.1958, Side 7

TUlCtr;:
Miðvikudagur 2, apríl 1958 — ÞJÓÐVILJINN — (7
HIROSHIMA, — í bakgrunnj er eina hásið sem stóð uppl
I miðbikl borgarinnar eftir að úraníumsprengjunni var varp-
að á bana 6. á.gúst 1945. Sú sprengja drap 100.000 manns,
særði annan eins fjölda, og enn eru menn, sem urðu fyrir
geislaverkun hennar að veslast upp. En kjarnorkusprengja
af þeirri gerð sem sprakk í Hiroshima er nú aðeins notuð til
að lileypa ai' stað vetnissprengingunni.
Góðir fundargestir!
Ég hef verið beðinn að segja
hér nokkur orð um kjarn-
orkusprengjur og verkanir
þeirra.
Það er vissulega skemmtilegra
verkefni að fræða fólk um
hver not megi hafa af kjam-
orkunni, heldur en um þær
eyðileggingar sem hún getur
til leiðar komið, en svo er þó
jafnan um allar framfarir að
þær hafa líka sínar svörtu
hliðar, sem ekki má glevma.
Tæknilegar framfarir skapa
ný viðhorf og krefjast aukins
andlegs þroska. Þær eru ekki
einlilýtar til að auka hag-
sæld og velmegun ef ekki
kemur til skynsamleg hagnýt-
ing.
Beizlun kiamorkunnar hef-
ur leitt til þess að þessi
gömlu sannindi hafa birtzt í
nýju og skæm ljósi. Hér er
til, að meðal allra þeirra fjöl-
mörgu tegunda atómkjama
sem fyrir koma í náttúrunni
er ein einasta, sem hefur þann
sérstæða eiginleika, að taka
að klofna í sífellu ef nokkru
magni af efni því sem kjama-
tegund þessi tilheyrir er
hrúgað saman. Efni þetta er
þungur grár málmur, úraní-
um, og þó reyndar að-
eins annar af ísótópum
þess U235. Þegar úraníum-
kjamarnir klofna myndast
aðrir minni kjamar, en auk
þess losna sérstakar kjarna-
agnir, nevtrónur, sem sjá um
að viðhalda kjaraabreytingun-
um.
I kjamorkuverunum er úr-
aníum blandað með léttum
efnrnn, sem verða þess vald-
andi, að kjarnbreytingamar
ganga tiltölulega rólega, en í
úraníumsprengjunni er hreint

Mesta óhamingja sem nokkurt
land getur orðið lyrir
um að ræða hina stórkost-
legustu tækniþróun. Uppgötv-
un, sem felur í sér fyrirheit
um að menning vor eigi eftir
að blómgast á ókomnum öld-
um, en án hennar má búast
við að menningunni hefði tek-
ið að hnigna á næstu öldum
í harðnandi átökum um þverr-
andi orkulindir. Það gat
ekki hjá því farið að slík
uppgötvun fæli í sér mögu-
leika til misnotkunar, og það
er þ'á lika kunnara en frá
þurfi að seg.ia, að með til-
komu kjamorkunnar er orðið
miklum mun auðveldara að
eyðileggja mannvirki og tor-
tíma mannslífum í stórum
stíl, en áður var.
En á hverju byggist nú
kjarnorkan og notkun hennar,
hvort sem er til góðs eða
ills?
Hún byggist eins og nafnið
bendir til, á atómkjömunum,
sem em svo smávaxnir og
taka svo lítið pláss, að allir
kjamar, sem fvrirfinnast í
heilu fjalli á borð við Esjuna
mundu komast fyrir í einu
litlu meðalaglasi, ef þeim
væri pakkað þétt saman. Og
þó er svo til allt efni fjallsins
fólgið í þessum kjörnum. Inn-
an þessara örsmáu kjarna
rikja óhemju sterkir kraftar
og það era þexr sem stuðla
að því að um milljónfalt meii’i
orka er fð.anleg úr atómkjöm-
um heldur en fram kemur ef
tilsvarandi magn af eldsnevti
er brennt á venjulegan hátt.
Þetta. hafa menn raunar
Vitað í hartnær hálfa öld, en
það sem strandaði á var
hvernig levsa ætti orkuna úr
atómkjömunum og fá hana
til að létt.a undir störf mann-
anna. Tæp t.uttugu ár era síð-
an menn komu auga á leiðina
sem fara mátti.
Það vill svo einkennilega
U235 og þá gerast kjamabreyt-
ingarnar með miklum hraða.
Úraníumsprengjuna getum við
•hugsað okkur gerða af tveim-
ur pörtum, sem hvor um s’g
hefur að gevma U235 í nægi-
lega litlu magni svo að nev-
trónumar sem losna geti ekki
leitt af sér kjamaklofnun í
stóram stíl. En þegar þessum
tveimur nörtum er skotið sam-
an mvndast nægilega stór
klumpur af TT235 til þess að
ein kiamaklofnun leiðir af sér
fleiri og sprengjan sprvngur
á örskammri stundu. Sjálfur
úraníumklumpurinn er sjálfur
á stærð við lít.inn bolta, en
snrengiumátturinn jafngildir
að sprengdir væra tugir þús-
unda tonna af dýnamíti.
Mestri evðileggingu veld-
ur slík snrengia ef hún er
snrengd við yfirborð jarðar,
eða nokkuð vfir því. Við
svona snrenginíra má gera
ráð fvrir bví að mannvirki
evðileggist aígiöriega í allt
að 1 km fiarlægð frá
snrenginstaðnum og skcmm-
ist meira og mmna í allt
að 5 km f jaríægð.
Auk sprengjuverkanapna er
sprengingunni samfara mikil
hitageislun. í sprengingu af
venjulegu tagi nær hitinn að-
eins nokkrum þúsundum
gráða, en í úraníumsprengj-
unni verður hann milljón
gráða, eða sambærilegur við
hitann í miðju sólarinnar.
Áhrif þessarar hitageislunar
era snögg upphitun á öllum
flötum sem snúa að sprenging-
unni og getur það valdið í-
kveikjnm í nokkrra kílómetra
f jarlægð frá sprengjustaðnum.
Eyðilegging mannvirkja er
einkum komin undir sprengi-
verkununum og hita.geislun,
en þó getur fleira komið til,
svo sem flóðbylgja, ef
sprengjan er sprengd í eða
yfir sjó.
Þegar dæma skal áhrif
sprengineranna á menn og
aðrar lifandi verar kemur
fleira til greina. Að sjálfsögðu
eru liknrnar fvrir því að
menn komist lífs af úr slíkri
sprengíngu ming litlar ef þeir
eru n^r sprengjiistaðnum en
1 km, snrengjuverka nirnar
sjá fvrir því og auk bess
mvndu menn brenna til ólífis
ef hitageislunin nær að falla
á bera húð. Hættnlegra bruna
á skinni gætir út í nokkurra
kí'nmetrn fjnrlægð frá
sprengjnstaðnum. En jafnvel
Rœða sú sem, 'prðfessor- Þnrbiörn Fiqv.rqe‘rspon
kjarnorkufræðmqvr flutt? á fundi peim. er rithöf-
undar oa Fulltrúaráð verkalvðsfélaqanna f. Reykia-
vik. gelckst p/rir í Gamla bíói sfðast liðinn sunnu-
daq á brvnt eríndi til allra vitfborinna og hugs-
andi fslendinga. Ræðan birtist hér eins og pró-
fessor Þorbjörn flutti hana. en fvrirsögn og let-
urbreytingar eru að sjálfsögðu ÞjóðvHjans.
þó »ð maðnr, sem verið hef-
ur innan kít'ómeters f jarlægð-
ar frá • sprengjustaðnum, liafi
verið svo henpinn að sleppa
frá snrengingunni og hafi
♦verið í vari fyrir hitngeislun-
um, þá em þó allar líkur til
þess að bann lifi ekki lengi.
Fyrir því sjá bæði gamma-
geislar og nevtrónur, sem
snrengjan sendir frá sér.
Gammageislunum svinar til
röntgengeisla., Ef líkaminn
fær of stóran skammt af þeim
er dauðinn vís eftir nokkra
daga, eða nokkrar vikur.
Verkgpir nevtrónanna era
frábrugðnar að því teyti, að
þær skapa geislavirk efni í
líkamarum, sem halda áfram
að senda frá sér hættulega
geis'a eftir að sprengingin er
afstaðin. Bæði nevtrónur og
gammageislar smjúga mjög
auðveldlega í gegnum hvers-
konar efni og venjulegar
bygglngar veita aðeins ófull-
komna vörn gegn þeim. Það
má þvi segja að vegna geisl-
unar þessarar einnar saman
séu allar lifandi vemr sem
era minna en j km frá
sprengiustaðnum í yfirvof-
andi lífshættu og í nokkurra
kílómetra fiarlægð geta menn
orðið fvrir varanlegu heilsu-
tjóni.
Nú skvíd? maðtir ætla að
af aflifiinni sprengingunni
væri bættsn liðin hjá, en
því fer fiorri. Menn, «em
væru f jarstaddir á meðan á
sprengingunni stæði, en
kæmu á sprengjustaðinn
skömmu síðar, mættu húast
við því að fá í sig banvren-
an skammt af geislun frá
geislavirkum efnum, en
þetta torveldar mjög alit
björgunarstarf.
Þessi geislávirkii effii ‘'eru
að nokkra leyti mynduð fyrir
áhrif nevtróna á ýms éfní,
én að miklu leyti er þar utu :
að ræða efni þau, sem m->md-
ast úr brotum úraníumkjarn-
ans þegar hann ldofnar.
Þessara geislavirku efna gæt-
ir mjög mismikið eftir því
hvort sprengjan springur hátt
í lofti eða niðri við jörð, eða
ef til vill í sjó. Ef sprenorjan
springur hátt í lofti berst
magnið af klofnunarefnu-’-m
með spreugjuskýinu upp í há-
liftin og dreifist um g"fu-
livo’fið. ~f spr°ngjan spri"g-
ur á jörðu niðri, eða í sió
verður mikið af þessum f'fn-
um eftir eða fellur bráð’ega
til jarðar með ryki og rorrni.
Hin geislavirku efui dreífaat
þá yfir umhverfi snrengiu-
staðarins, einkum þe;m mo<Tin
sem undan vindi snvr. T»ar
má búast við geis'avirknm
efnum í lífshættulegu magnl
svo skiptir mörgum tmrum
kílómetra frá spreng.iustaðn-
uu>, en heilsuspillsudi magn
af efnum þessum getur borizt
miklu lengra. Efni þessi eyð-
ast svo af sjálfu sér, þa.uúig
að geislunin minnkar t.iltölu-
lega ört fvrst, en hægar,
þegar frá líður.
Hér hef ég Piiðað við úran-
íum eða plútóníumsprengju
af svipaðri st.ærð og kastað
var á Japau í lok siðustu
stvrjaldar. Sprengiur af þéss-
ari gerð getá aðeins haft. tak-
markaða stærð vegna hess að
efni þessi sþringá sjálfkrafa.
ef meira er sett saman :af
þeim en svo sem 10-20 kg.
En nú hefur eínnig tekizt
að losa um orku atómkjarn-
anna á annan hátt. Við hita-
stig sem skipta milljónum
gréða má fá suma af léttustu
atómkjörnunuro til að renna
saman. en við þn.ð losnar við-
Mka mikil orka og við klofn-
un þungu kjarnánna. Hér er
einkum um að ræða kjaraa
léttasta framefnisinis, vetnis,
hó ekki þá algengustu, heldur
þvngri gerðina. Ef nokkurt
magn af þungu vetni er hitað
upp með kjeraasprengingtt
nægir það til þess að kjamar
þess renna saman og mvnda
helíumkjaraa. en við það
hækkar hitástigið enn méira
og sprengimátturinn márg-
faldast. Vetnis«prengjimni era
raimvernlega engin tahmörk
sett, hvafí stærð snertir, þar
sem hægt er að hlaða saman
hversu m'klu magni sem er af
þungu vetni án þess að nokk-
ur hætta sé á að það sprvngi
fvrr en einhver hlnti þess
hitnar upp í milli. gráða, og
slíkt skeður ekki af sjálfu ,sér.
Sprengdar hafa verið
vetnissprengjur sem voni
um 100 sinmim sterkari en
úraníumsprengiurner, og
ekkert virðist því til fvrir-
stöðu að hægt sé að hafa
þær 1000 sinmim sterkari.
• Fyrir slíkar spreugur
mundu fjariægðir þær sem ég
nefndi áðan aílt að því tí-
faldast.
Búast mætti rið fnllkom-
jnni eyðileggingu og út-
rýmingu alls iífs a!lt að 10
km frá sprengjustaðnum,
meiri og minni skemmdum
Framhald á 10. síðu.