Þjóðviljinn - 15.04.1958, Blaðsíða 7

- Þriðj|j<jia{jur ,, J5. april 1958 — ÞJÓÐVILJINN
(T
/
dAsgrímur Jónsson
Hinn mikli landnemi ís-
lenzkrar fegurðar, Ásgrímur
■Jónsson málari, er horfinn okk-
ur sjónum. Við vissum að við
■öllu mátti búast, aldurinn hár
■og baráttan löng við þungan
sjúkdóm. Og þó kom fregnin
um andlát hans að okkur ó-
vörum, slíkur var lífsþróttur
þessa manns, baráttuþrek og
andlegt fjör. í návist hans
;gleymdist elli og hrörnun, við
hittum fyrir ungan eldhuga.
fullan af margþættum áhuga-
málum og starfsgleði, og trúð-
um því að enn liði á löngu áð-
ur en yfir lyki. En nú verða
ekki fundirnir fleiri.
Þegar hann kom ungur heim
frá námi og tók til starfs hófst
nýr þáttur og fagur í sögu ís-
lenzkrar menningar. Hann gaf
okkur nýja list, sýndi okkur
landið í áður óséðum litum og
birtu, og við urðum auðugri
þjóð og meiri. Sá veldur miklu
sem upphafinu veldur.
í fáum orðum verður ekki
reynt að lýsa brautryðjenda-
starfi Ásgríms né áhrifum
hans á þróun íslenzkrar
málaralistar. En á það skal
iminnt hvílík gæfa það var að
maður búinn snilligáfu og
drenglund Ásgríms Jónssonar
skyldi kallaður til þess hlut-
skiptis. Sú þakkarskuld verður
seint fullgoldin.
Ásgrímur er horfinn en verk
hans lifir. List hans er þegar
orðin eign okkar allra sem
augu höfum að sjá og á eftir
að* verða það í ríkara mæli við
nánari kynni þegar tíma líða.
Og engum mun hann gleymast
sem áttu því láni að fagna að
eiga hann að vini. Á minning-
ima um hann fellur enginn
skuggi. Mér er hún heiður
himinn luktur bláfjöllum þang-
að sem gott er að leita þakklát-
um huga.
SnoiTi Hjartarson.
íslendingar hafa verið að
nema land sitt í nær ellefu
hundruð ár. Enn eru til þeir,
sem með sanni má kalla land-
námsmenn; það eru ferða-
garoar, sem troða ókunnar
■slcðir öræfanna, ljóðskáld og
listmálarar, sem hafa tamið
augu okkar, mótað viðhorf
okkar og fegurðarskvn gagn-
vart landinu sem við byggj-
nm. Páir menn hafa lagt þar
til drýgra pund en hinn
virðulegi frumkvöðull íslenzkr-
ar nútíðarlistar, Ásgrímur
Jónsson.
Á öndverðri 19. öld var nátt-
úrufegurð Islendingum ennþá
framandi hugtak. Náttúran
var ekki falleg nema vegna
búsældar, — öræfi og hrjó'stur
voru kalblettir þessa lands.
I>ar byggði önnur þjóð, mann-
fólkinu fjandsamleg. Um alda-
mótin 1800 hafði enn ekki
verið máluð ein einasta lands-
lágsmynd á. íslandi og enn
voru ekki kveðin nein ástar-
ljóð til íslenzkrar náttúru. En
nú líður ekki langt þar til
vorið kemur sunnan. Þióðern-
isvakning þeirra Fjölnis-
manna, efld við hita júlíbylt-
ingar og rómantíkur, bregður
upp 'fægðri skuggsjá týndrar
gullaldar fyrir sjónir Islend-
inga. Klimgróttir Þingvellir
vakna í nýjum ljóma, náttúru-
skoðarinn og góðskáldið ríður
á Skjaldbreið. Hann ávarpar
þó enn heiðabúa og vættir, en
kveður þau sér að hollvinum,
föndrar við það í leik sínum
að búa til myndir. Það er
sem felist í leik þessum for-
spá, því hann málar drottn-
ingu Suðurlands, Heklu, raun-
ar með þvottabláma og krít,
og rennir eflaust ekki grun í
þær ótöldu stundir, sem hann
Asgrímur Jónsson.
og hann hikar ekki við að
leiða vísindabróður sinn,
Geimard, á háan tind Heklu,
standa þar við hið foma gap
helvítis og lesa yndistóna af
hörpu sinni.
Smám saman fær hið gretta
andlit öræfanna nýjan svip,
það endurfæðist fyrir t.rúna á
framtíð lándsins, tekur á sig
ásýnd úngmr konu í biám
möttli með hvitan fáld. Hefðu
verið til hús á Tslandi, mundi
þessi nýj? sýn hafa kallað á
málara og myndsmiði hálfriöld
áður en rauu varð á. En mál-
aralist er, eins og aðrir
athafnir mannsins. háð þjóð-
félagslegri og efnahagslegri
forsendu. Það er hægt að lesa
ljóð í moldarhrevsum, en mál-
verk eig?. þor en^nn stað.
Við því var ekki að búast. að
málaralist. snry+ti á Islandi
fyrr en Reykjavík og aðrir
bæir yxu. svo úr grasi, að
'sæmile0, híbýli bvðu henni
heim. fíigurðnr Guðmnndsson
leggur frá sér pentskúfínn á
miðium aldri Þórarinn B.
Þorláksson vinnur ómetanlegt
brantrvðjendastarf, en rldin
dæmi.r list hons til tómstunda-
iðiu. ísla’',J er ekk’ enn reiðu-
bú’ð að bjóða mvndlist.ma vel-
komna, en bað liggur f loftinu
að þess verði ekki langt að
bíða.
Ásgrímur .Tónsson er fædd-
ur í Rútsstáðahjáleigu í
Gaulverjábæjærhréppi hinn 4.
marz 1876. tyeim árum eftir
að Sigúrður málnri devr.
Hann. elst npn í foreldrahús-
um fram að fermingu og
á eftir að standa andspænis
henni á Skarðshlaði eða Ás-
ólfsstaðatúni og yrkja henni
dýrð í höndunum.
Úr foreldrahúsum liggja
þroskasporin vítt um vegu:
hann vinnur hjá Nielsen fak-
tor á Eyrarbakka, málar báta
og hús vestur á Bíldudal, já
og leiktjöld; bernskuföndrið
verður æ meiri alvara, loks
lífstilgangur hans. Nú sætir
það engum tíðindura lengur,
þótt ungur piltur sigli utan
til myndlistanáms. Raunar
þykir það enn nokkur fá-
sinna, að minnsta kosti þykir
fyrirtækið ekki arðvænlegt.
En slík leið var ótroðin slóð
þeim tvítuga pilti, sem sigldi
uta.n haustið 1897 með tvö
hundruð krónur í peningum
og tvenna alfatnaði að verald-
areign, og voru önnur fötin
þó allt of þröng og hin allt
of víð. En þótt heimskinginn
hafi kannski kýmt að Ásgrími
Jónssvni Hafnarslóð á, eins
og Bjarna forðum, eignaðist
hann brátt aðra og merkilegri
mðmælendur, þar sem voru
38. aldar málararnir holl-
enzku og van Gogh öðrum
fremur. Hér dvelst nú Ás-
grímur í fjögur ár víð nám
og ýmis störf, en 1903 fer
hann heim og stendur þá sum-
ariangt andspænis íslenzkri
náttúru og málar mvndir, þar
sem viðvaningsbragurinn hef-
ur þokað fyrir sérstæðu og
persónulegu viðmóti hans
gagnvart íslenzkri náttúru.
Yfir þeim er dijeyminn og höf-
ugur blær, hljóðbær kyrrð
líkt og á fyrstu logndögum
vorsins. Hann málar á Þing-
v 'llum: Öxará liggur spegil-
tær fremst í myndinni, kirkj-
a-n og bærinn spegla sig í
skyggðum fletinum, og á ár-
bakkanum sitja tvær rauð-
klæddar stúlkur, álfkonur í
þessu huldulandi. Reykurinn
stígur upp í lognið, hraunið
er litfölt og skýjaslæður læð-
ast hið efra með Hrafnabjörg-
um. Það er eins og nýtt Is-
land sé að vakna í myndum
hans frá þessu sumri, állt er
ferskt og ósnortið.
Um sumarið sækir Ásgrím-
ur um styrk til Alþingis til
utanfarar og frekara náms.
Og sjaldan held ég að ungum
listamanni hafi verið betur
tekið en honum í það sinn.
Að vísu var þjcðin fátæk,
brýr þurfti að bvggja og vegi
að Ieggja, en það var vorhug-
ur í mönnum og ef til vill
grunur um það, að listin ætti
enn sem. fyrr eftir að bera
fram hróður þessa fátæka
lands. 1 áliti fjárlaganefndar
segir:
„Þá er styrkurinn til Ás-
gríms Jónssonar. Nefndinni
hefur borizt ósk frá honum
sjálfum. þar sem hann segist
langa til að fullkomna sig í
málaralist. Þáð hafa verið hér
inni í fjáriagaherbergi nokk-
ur sýnishom af málverkum
hans, og dags daglega hafa
komið þangað bæði útlendir
og innlendir menn, sem dáðst
liafa að þeim og lokið á þau
lofsorði. Og flestir hafa sann-
færzt um, að mikið efni byggi
í þessum manni til að verða
góður málari, jafnvel lista-
maður, og væri því ekki nema
réttmætt og skylt fyrir þingið
að rétta honúm hjálparhönd"
Menn ‘erú syo eindóma um
styrkveiíinguna, að hún er
ekki eiriii sinrii rædd, og þurfti
þó á þeim árum minna til en
heilar 3200 krónur áð alþing-
ismenn létu ljós sitt skína.
Ein af myndunum, sem
hengd yar upp í þingsölunum
var málverk sem nefndist
„FÖgur ér hlíðin“ og sýndi
skilnaðarstund þeirra bræðra
Gunnars og Kolskeggs. Um
ha.na hefur verið sögð dá-
lítið spaugileg saga. Þing-
menn, sem kunnu víst flestir
betur skil á skepnum en pent-
kúnst, ráku fljótt augun
í það, að hestur Gunnars var
beizlislaus á myndinni, og
töldu margir það heldur slæm-
an Ijóð á ráði listamannsins.
En þá benti Hermann á Þing-
evrum á það. að í þessu fæl-
ist einmitt nýstárleg og mjög
merkileg skýring á aftur-
hvarfi Gunnars. þvi klárinn
hafi eflaust. verið heimakær
eins og gerigur, og því ekki
um að sakast. Eft.ir þessa
skýringu updn þingmenn
beizl’sleysinu hálfu betur og
greiddu nú styrknum atkvæði
með beztu samvizku.
í októbermánnði um haust-
ið efnir Ásgrímur svo til mnl-
verkasýnin.gar í Melstedshúsi
við Lækjartorg, og er það
fvrsta sýningin sem hatin
heldur. Listsýnirg var mjög
óveujulegur viðþurður í
menningarlífi höfuðstaðarins
á þeim árum. Mönnum er
jafnt í hug forvitni sem lotn-
ing fyrir þessu undarlega
blómstri, sem hefur sprottið
í garði þeirra svona snemma
vors. Hinn 24. október birtir
Isafold grein um sýninguna —-
á forsíðu — merkta stöfunum
J. H. — og er það sennilega
nafn Jóns Helgasonar síðar
biskups. Hann segir: „Það er
ekki óhugsandi, að einhver al-
þingismaðurinn, sem í si’.mar
studdi að því með atkvæði
sínu, að Ásgrími Jónssyni var
veittur hinn umbeðni stvrkur,
sitji nú heima í sveit sinni
hálf mórauður á samvizkunní
yfir því að hafa „verið með“
í því að fleygja landsfé í lista-
menn og skáld, ekki arðvæn-
legra en slíkt er talið af öll-
i”n þcrra r-.rnno hér á landi.
S!íkur> manni m'di ég óska
b°er'. oð h?”n hefði mátt líta
inn í Me'stedshús þessa dag-
ana og sjá það, sem þar ha”g-
ir á veggjunum eftir Ásovím
þenna. Þessar myndir Ásgr'ms
bera þess auðsýnilegan vott,
að vér erum hér að eie’v’st
listamann, sem islenzku fjöll-
in og fossarnir, gilin cg
grundirnar, hálsamir og h'íð-
amar hafa svo lenrri beðið
eftir árangurslaust. En það er
ekki auðið að segja, hvert Ás-
grímur stefnir sem málari.
Hann er realisti í aðra rönd-
ina. Gljámyndir málar hann
ekki; hann brúkar ..hreiða
pensilinn", leggur me'ri á-
herzlu á heildina en hið ein-
staka. Hann elskar hrikadýrð
náttúrunnar, en vantar þó
ekki auga fyrir hinu ídyll-
iska“.
Enn taka við námsár í
Ka.upmannahöfn en starfs-
sumur hér heima, og er he'd-
ur hljótt um list Ásgríms
fram á sumarið 1907, er hann
heldur aðra sýningu sína, og
nú uppi á. lofti í hinu nýja
Goodtempla ra húsi. Revkjavík-
urblöðin em raunar ekki orð-
mörg um þessa sýningu, þau
era uppfull af fréttum af
konungskomunni og binn af-
leita árferði. því ekki hafðl
komið dropi úr lofti sunpan-
lands í fjóra mánuði, en samt
er sýningin vel sótt og all-
margar myndir seljast.
Revkjavik er að hrevtast úr
kaupt.úni í bæ, margir borg-
arar eiga orðið sæmilega yfir
höfuðið og það er að myndast
grundvöllur undir málaralist i
landinn. Um haustið veitir Al-
þingi Ásgrími enn fararstvrk,
3000 kr. og nú til ítalíuferð-
ar. Með þennan ríknlega farar-
evri siglir hann svo utan á
Sterling árdegis hinn 30. októ-
ber og hefur þegar getið sér
þeirrar frægðar, að hlöðin
nefna hrottför hans ásamt
með fyrirmönnum.
Leið Ásgríms liggur nú til
Feneyja, Flórens og Rómar,
þar sem hann kynnist við
endurreisnarlistina, og á norð-
urléiðinni kemur hann til Ber-
línar. Þar í borg bafði list-
áhugi manna. beinzt. mjög að
verkum frönsku impre'sslon-
istanna, þeim Monet, Pisárro,
Sislev og Renoir, og enn
kynnist hann þar einum
manni, sem sigldi ennþá frem-
ur hægan byr. hollenzka snill-
ingnum van Gogh.
Að vísu hafði Ásgrimur séð
verk þessara manna áður. en
nú var hann einmitt sjálfnr
staddur á þe’m hverfipunkti,
að þau taka hug hans fang-
inn; — litir þeirra era sam-
'slungnir sólarbirtu. breinir og
skærir; þeim er ekki lengur
Framhald á 9. síðu