Þjóðviljinn - 10.05.1958, Blaðsíða 7

Laugardagur 10. maí 1058 — ÞJÓÐVILJINN — (7.
Leikfélag Reykjavíkur:
NOTT YFIR NAPOLI
eftir Eduardo de Filippo
Leikstjóri: Jón Sigurbjörnsson
Því ber að fagna er íslenzk
leikhús leita á ókunnar slóðir
og færa út sjónhring gesta
sinna, og það gerir Leikfélag
Reykjavikur í þetta sinn. í
Napólí, hinni blóðheitu borg,
hefur að sögn verið grósku-
mest leikhúslíf á ítalíu frá
fomu fari, og þar eru heim-
kynni leikarans og skáldsins
Eduardo de Filippo og syst-
kina hans. hinna víðfrægu og
vinsæhi listamanna. En „Nótt
yfir Napóli“, höfundurinn og
það ólgandi líf sem lýst er
í leikriti hans er mér áður
óþekkt, og sönn ánægja að
kynnast honum og öllu þvi
fólki.
Leikurinn er bersöaul,
mereiuð og framar öHu grát-
hlægileg lýsing átthaga og
ömurlens en litauðugs þjóð-
lífs, alþvðlegt verk og ofið
úr mörgum báttum, brungið
háði og kímni, gáska og
djúnri alyöru e’’ns og lífið
sjálft. Mikið skáldverk er bað
ekki. enda er höfundurinn
sagður sniallari leikari en
ekáld. en hann kanu miög
vel til verks og stendur fnst-
um fótum á gnmni ít.alskrar
leikhufðor. um bað vitnar ekki
sízt hið koptu'ega atriði beg-
ar heimiUofaðirinn snarar sér
í, líkklæðin t.il að forðast
hnýsni lögreghinnar, en fjöl-
skvlda og vinir raða sér
kringum dánarbeðinn og
gráta hástöfum, biðja og
kveina.
Sagan gerist í síðasta
stríði á heimilí örfátæks spor-
vagnsstjóra. I leikbyrjun er
hörmulegt ástand í Napólí,
fasistar ráða enn lögum og
lofum með hataðan her naz-
ísta að baki, bað er sár skort-
ur á brýnustu nauðsynjum,
drepsóttir geisa og loftárásir
bandamanna daglegt brauð.
Allt er kevpt og selt á svört-
um markaði, og þeir sem séð-
astir eru og ófyrirleitnastir
bjarga sér eftir föngum. Ári
síðar er borgm fallin í hend-
ur bandamanna, íbúunum til
mikils hugarléttis, og þá
kemst braskið og verðbólgan
fvrst í algleyming: sumir sem
áður áttu vart málungi mat-
ar græða á tá og fingri, ungu
stúlkumar verða hinum er-
lendu hermönnum að auð-
veldri bráð. spillingin og
blind fégræðgin færist sífellt
í aukana. margir láta alla ráð-
vendni og manndóm lönd og
leið, svífast' einskis, ræna og
stela. Þessi grá.tbroslegi dára-
dans er tneginefni leiksihs,
höfundurinn segir löndum sí.n-
um vægðarla.Ust til svndanna
og er ómvrkur í máli. Heil-
brigð ádeila bans á eigi sízt
erindi hingað t.il lands, sjálf
höfum við tekið þátt í svip-
uðum dansi og gerum enn:
„striðinn e»* ekki lokið“, eíns
og söguhetian kemst svo spá-
mannlega að orði.
I leikritinu er mælt að
Napólí hafi á sér verra orð
en aðrar borgir, og víst er
það hálfgerður lausingjalýður
sem biri.ist á. sviðinu, betta
fólk skevtir fæst um skömm
eða heiður. siðferðið er í. lirt-
asta lagi. Eri einn sker sig úr
hópnum, og það er söguhetj-
an sjálf, hinn atvinnulausi
sporvangsstjóri Gennaro Jov-
ine, talsmaður skáldsins.
Hann er ekkert glæsimenni
þessi hversdagslegi, lotni og
horaði erfiðismaður, hann er
vægast sagt lítils metinn af
sif jaliði sínu og ekki laust við
að nágrannarnir skopist að
honum. En hann er engu að
síður sannur málsvari ráð-
vendni, bræðraþels og heil-
brigðrar skynsemi, hann ihug-
ar málin, kann ekki að hræð-
ast og lætur aldrei bugast;
og það er hjartahlýja hans og
trú á mannimi sem sigrar að
lokum. Látlaus, mannleg og
raunsæ túlkun Brynjólfs Jó-
hannessonar sæmir hlutverk-
inu sem bezt má verða. Hann
nær að vísu ekki fullkomnum
tökum á áheýrendum í fyrsta
þætti, enda stundum erfitt að
fylgjast með hollaleggingum
hans og löngum orðræðum, en
eftir það á hann leikinn, hef-
ur hlutverkið í öllu á sínu
valdi. Gennaro kemur heim
til sín aftur flóttamaður úr
fangabúðum nazista og hefur
lifað ofurmannlegar þjáningar
og ógnir í meira en ár; á
heimili hans ríkir hin nýríka
spilling, hann þekkir ekki aft-
ur hús sitt og ástvini. Svo
vel lýsir Brynjólfur undrun
hans og sárum vonbrigðum,
hryggð hans og gleði, karl-
mennsku og góðsemi að öll-
um hlýtur að hlýna um
hjartarætur, og svipbrigðum
hans er hann gerir upp reikn-
ingana við konu sína og lags-
mann hennar mun torvelt að
glevma.
Helga Valtýsdóttir leikur
hina óhugnanlegu húsmóður
af ósviknum þrótti og nýtur
sín bezt í fyrsta þætti, hún
er nornaleg ásýndum, augna-
ráðið nístandi og kalt, svip-
brigðin tala skýru máli. Síð-
ar er leikurinn varla eins heil-
steyptur og sannfærandi i
öllu, og nokkurrar áreynsla
verður vart á stöku stað, enda
er hlutverkið ærið vandasamt
og margslungið. Ofsalegri fé-
græðgi Amalíu lýsir Helga
jafnan af miklum ágætum,
harðýgði og kuldi þessarar^
konu verður okkur minnis-
stæðari en ástamál hennar
eða iðrun í, lokin.
Sigriður Hagalín er dóttir-
in unga, alvariegt hlutverk og
ánægjulega ólíkt þeim sem
hún hefur áður túlkað. Hún
reynist vandanum vaxin, leik-
ur af skilningi og þrótti, og
lýsir vel óþoli og gremju hinn-
ar ungu stúlku í fyrstaþætti :
hún getur ekki sætt sig rið
bölvun örbirgðarinnar. Stein-
dór Hjörleifsson er sonurinn
sem lendir á refilstigum, og
að vonum fátt nýtt í leik
hans, hann hefur oftar en
eintr sinni lýst ístöðulitlum
unglingum með miklum ágæt-
um'. En svo eðlilegur er hann
og raunsannur að manni
kemur aldrei til hugar að
hann sé að levka.
Það er ærið gestkvæmt á
heimili Gennaro, við kynn-
umst ekki færri en tíu ná-
grörtnum faans að nieira levti
eða minná. Að minu viti her
hinn hrjáði endurskoðaiidi
Guðmundur Pálsson af þeim
öllum, vel klæddur borgari
þegar hann birtist fyrst, síð-
an bókstaflega rúinn inn að
skyrtunni. Djúp innliftm og
sönn tilfinning einkenna leik
Guðmundai', við skiljum þenn-
an hógværa mann allt frá
fyrstu stundu, vandkvæði
hans ganga okkur til hjarta.
Árni TryggVason ávaxtar
prýðilega sitt litla pund, hann
er góðlátlegur lítilsigldur al-
múgamáður sem aldrei getur
grætt grænan eyri, heima-
gangur í Napólí og Reykjavík
og um allar jarðir. Þegar
hann skýrir með örfáum orð-
um frá skyndilegum dauða
konu sinnar í, loftárás kveður
vð hlátur í salnum, en ein-
mitt þannig er leikrit hins ít-
alska skálds. Gerfi og lát-
hragð Knúts Magnússonar
Helga Valtýsdóttir og
Sigríður Hagalín.
hæfa vel braskaranum og
nautnaseggnum Errico, hann
er uppskafningslegur og
seyrður á svip eins og hann á
að vera. Knútur hefur tæp-
ast leikið jafnvel áður, þótt
stundum vanti óneitanlega
skerpu og skýrleik í túlkun
hans.
Bilaþjófurinn er eðlilegur í
meðförum Valdimars Lárus-
sonar. einkum er. skemmtileg-
ur sljóleiki hans og algert
skilningsleysi er hann ræðir
við Gennaro um þrá sína eftír
einveru — eflaust bezti leik-
('Efri myndin) Helga Valtýsdóttir, Brynjólfur Jóhamies-
son, Guðmundur Pálsson og Theódór Halldórsson. (Neðri
inyndin): Brynjólfur Jóhannesson og Valdimar Lárusson
ur Valdimars fram að þessu.
Valdimar hefur oft reynzt lið-
tækur í aukahlutverkum, og
hið sama má segja um Karl
Sigurðsson sem fer þokkalega
með hlutverk ldgregluforingj-
ans. Nína Sveinsdóttir er ein
af nágrannakonunum, fjör-
mikil og skýrmælt og á heima
í þessu umhverfi; Guðrún
Stephensen virðist tilvalin
frænka hennar og lýsir vel
heímsku hennar og hlátur-
mildi, þótt nokkur viðvanings-
bragur sé á leiknum. Margrét
Magnúsdóttir er ástands-
stúlka búin ágætu gervi, en
fer ekki nógu vel með hin
fáu en fvndnu tilsvör; Auróru
Halldórsdóttur bregður aðeins
fvrir í unnhafi leiksins. Theó-
dór Halldórsson er gervilegur
maður og geðfelldur, en lækn-
islegur er hann ekki.
Þegar á allt er litið er
góður heildarsvipur á faessari
svningu. Jón Sigurhiörnsson
hefur sem áður revnzt vand-
virkur og dugandi Ieikstjóri.
Hann þekkir hið ítalska þjóð-
líf af eigin raun, leggur ríka
áherzlu á rétt gervi og allt
umhverfi þessa fólks, hefur
vakandi auga á hinum smæstu
atriðum; og mis jaf nlega
reyndir áhugamenn njóta sí.n
auðsæilega vel undir stjcrn
hans. Bezt nýtur sín alvaran
í leiknum og nægir að minna
á heimkomu Gennaro, leiks-
lokin og skipti endurskoðand-
ans og húsmóðurinnar. í arn-
an stað eru sum hinna fj>l-
mennu gáskafullu atriða öllu
lausari í reÍDum, skortir nokk-
uð á létrieika og suðræna
glóð, en Napólingar eru krll-
aðir hávaðapnmari og feniu-
legri öðrum ítölum, og er bá
imkið savt. Sviðsmyn lir
Magnúsar Pálssonar eru ágæt
verk, unnin af gerhygli og
mikilli nákvæmni; til sannrar
fvrirmvndsr er hin raunsæja
og hnitmiðaða lýsing e\rmd-
arinnar í fvrsta hætti. Hrrður
Þórhallsson þýddi leikritið úr
frummálinu, hinni napólísku
mállýzku.
Á. Hj.
Slíkum staðreyndum
verður ekkl haggað
Það er mjög á takmöi'kun-
um að unnt sé að eiga orða-
stað við leiðarahöfund Al-
þýðublaðsins, þann sem hélt
því fram fyrir skemmstu að
það væri ósk og von Þjóð-
viljans að Sovétríkin dræpu
alla Islendinga með kjarn-
orkuspréngju. Slíkur málflutn-
ingur sýnir í senn alger rök-
þrot og það sálarlíf sem vart
verður flokkað nndir heil-
brigði. Engu að síður heldur
leiðarahöfundurinn áfram
hliðstæðum skrifum í gær og
rej-nir nú að færa eftirtalin
rök fyrir máli sinu:
„Þjóðviljinn veit ofurvel, að
vamarlið Bandkríkjanna er
hér ekki í árásarskyni. Hann
veit einnig að íslendingar ljá
ekki máls á því, að kjarn-
orkuvopn séu staðsett á Is-
landi. Þar af leiðandi er hót-
unin um kjarnorkuárás alger-
lega út í hött, nema Þjóðvilj-
inn telji Rússa þá níðiriga, að
þeir muni ráðast á Island og
Íslendinga að tilefnislausu
með stórvirkustu drápstækj-
um nútímans".
Allar herstððvaf i hefimi eru
kallaðar „varnarstöðvar“, all-
ir herir i heimi eru kallaðir
„vamarlið". Ef slíkar nafn-
giftir einar ættu að verá skjól
í styrjöld væru vandamálin auð-
leyst; og hver staður á heims-
hyggðinni gæti talið sig ó-
hultan. Hins vegar kunna
herfræðingar ekki að gera
greinarmun á vörn og árás í
nútímahernaði; og er þess
skemmst að minnast hvernig
handaríski „vamarherinii“,
sem sannarlega hyggur elcki
á árás að s"gn Alþvðublaðs-
ins hefur sent flugflota sína
æ ofan i æ búna helsprengj-
um í áttma að landamærum
Sovétríkianna — t.d. ef gæsa-
flokkar hafa valdið hrevfingu
á radartækjum hersins. Þessir
helsprengjuflokkar hafa flog-
ið yfir norðurskautssvæðið og
m;á. notið aðstoðar herstöðv-
ardnnar á Islandi.
Én „Islendingar ljá ekki
máls á því“ segir Alþýðublað-
ið, „áð kjarnorkuvopn séu.
staðsett á Islandi"; m.ö.o.
Guðmundur 1. Guðmundsson
Framhald á 10 síðu