Þjóðviljinn - 18.05.1958, Qupperneq 4

4) — ÞJÓÐVILJINN — Sunnudagur 18. maí 1958 ----v.
Því miður verður að játa að
eins og nú er högum háttað,
er þjóðfélagið að heita má
herskjaldað fyrir ásókn þess-
arar menningarmeinsemdar.
Allur gangur Mykle-málsins er
deginum ljósara dæmi þeirrar
staðreyndar, einkum þó sá
þátturinn, sem fram. fór í
heimalandi þess, Noregi. Eins
og þessu Mykle-máli víkur við
hér á landi, héfur það sér-
stöðu að því leyti, að vitað
var fyrir fram, að í ráði væri
útgáfa bókar, sem koma
myndi til kasta dómstólanna
að fjalla um, ef hún kæmist
á prent, svo að stjórnarvöldin
gátu verið á verði að stemma
stigu við því, að henni yrði
laumað á bókamarkaðinn, áð-
ur en dómstólarnir hefðu
kveðið upp sinn úrskurð. En
slíku er sjaldnast til að dreifa.
Venjulegast er hitt, að sið-
spillingarrrit er samið eða
þýtt og gefið út, án þess að
kæra berist eða dómrrfeólar-tá'ti '
málið til sín taka, og þannig
er að staðaidrú aragrúa alls
kýns klámrita : og sorpríta
mun uppi í sögu bókmennt-
anna svo sem dæmi andlegfar
menningar á Norðurlöndum á
sjötta tug hinnar tvítugustu
aldar”). Þar hafa sorprita-
höfundar sem sé ennþá nær
ótakmarkaðan möguleika til
að koma á framfæri andlegri
afurð sinni, þrátt fyrir þann
varnagla prentfrelsislaganna,
sem fyrr er nefndur. Séu þeir
lítillátir og láti sér nægja að
teljast til venjulegra reyfara-
höfunda, þá mega þeir að vísu
þola það, að fulltrúar liinna
æðri bókmennta fussi við og
vil ji sem minst hafa saman
við þá að sælda, þó að þeir
geti að vísu allt að eínu haft
gott upp úr sér við ritmennsk-
una. En hafi þeir klókindi til
ákvæði prentfrelsislaganna
um, að banna megi siðspill-
ingarrit með dómi, er fjarri
því að vera nokkur trygging
þess, að slík rit séu ekki
prentuð og þeim dreift út um
þjóðfélagið allri siðmenningu
til skaða og skemmdar. Hér
þarf annað og meira að koma
til. Hér þurfa sem sé allir
heiðarlegir menn, allir þeir
sem annt er um andlegs
menningu þjóðarinnar, að
sameinast um að þroska með
henni heilbrigðara almenn-
ingsálit, er kenndi klámrithrf-
undum mannasiði, svo að þeir
vendust. af slíkri ritmennsku,
vegna þess að þeir ættu visa
fordæmingu allra sæmilega
siðaðra manna og fengju rit-
hann í allan sannleika, svo að
hann skuli ekki bíða tjón á
sálu sinni vegna vanþekkingar
í þessum efnum. Og þó að
furðu megi sæta, láta margir
blekkjast af þessari „frjáls-
lyndu“ og ,,róttæku“ stefnu-
Mykle
Biönt Firanzson:
jSorpritio
dreift út á meðal almennings
bæði hér og erlendis. En komi
það fyrir, að hafizt sé handa
um lögsókn, eru mest líkindi
til, að það gerist ekki fyrr en
búið er að selja svo eða svo
mikinn hluta af upplagi rits-
ins. Elðli málsins er þann veg
háttað, a.ð mjög torvelt er að
hafa hendur í hári sorprita-
höfundar, fyrr en hann er bú-
inn að koma fram tilgangi sín-
um að miklu eða mestu leyti.
Þar við bætist svo hitt, að
hann á sér einatt vísan stuðn-
ing heils herskara „frjáls-
lyndra“ og „róttækra" rithöf-
unda og annarra samherja,
sem berjast fyrir málstað
hans, rétt eins og þeir hefðu
hugsjón að verja. Dæmið frá
Noregi er hér gleggst til vitn-
isburðar. Þar kemur bók Agn-
ars Mykle út og selst í háu
upplagi (vegna þess að al-
men|ningur hafði komizt á
snoðir um, að klámrit væri á
ferðinni), áður en formleg
kæra berst, þrem mánuðum
eftir útkomudag. Tveimur
mánuðum eftir að kært hafði
verið, er málssókn fyrirskipuð,
og rúmlega fimm mánuðum
þar eftir, það er að segja
rúmlega tíu mánuðum eftir-
útkomudag, fellur dómur þess
efnis, að óseld eintök skuli
gerð upptæk. En meðan á
málarekstri stendur, rennur
bókin út í stríðum straumi.
Málareksturinn reynist bezta
og áhrifaríkasta auglýsing,
sem höfundur og útgefendur
hefðu getað óskað sér. Þegar
dómur fellur að lokum, er sal-
an komin upp ?. 60.000 eintök
í Noregi, og lesendaf jöldi þar
með orðinn að minnsta kosti
200.000, auk þeirrar sölu, sem
þessi auglýsingastarfsemi
norskra dómstóla hafði í för
með sér í "ðrum löndum, eink-
um Danmörku og. Svíþjóð, að
cgleymdu Islandi, þar sem bú-
ið var að fiytja inn og selja
um 2000 eintök af bókinni
þegar í október 1957 og
tryggja henni þar með um
10.000 íslenzka lesendur, að
því er ætla má. Lögreglunni
tekst að dómi föllnum að
gera upptæk ein 199 eintök
bókarinnar.
Hér gekk sorpritahöfundur-
inn og forlag hans með glæsi-
Jegan sigur af hólmi, er lengi

OA prentfrelsið
að bregða á sig yfirskini
skáldmenntar og fagurra
lista, þá eru víst engin tak-
mörk fyrir því., hvað jafnvel
skussar eins og Agnar Mykle
geta leyft sér að bera á borð
í fullvissu þess, að sjálfur há-
aðall bókmenntanna gini við
því eins og góðmeti, sem kall-
ást þó sorp og sori hjá hin-
um.
— Það, sem hér hefur ver-
ið sagt, sannar, að sízt er
þörf að kvarta um skort á
prentfrelsi sorpritahöfund-
um til handa. En það sannar
líka annað, — sem sé það, að
*) Og naumt hækkar hagur
menningarinnar. Skömmu eft-
ir að þetta er ritað, berast
fregnir þess efnis, að Hæsti-
réttur Noregs hafi dæmt
klámskáldið og forleggjara
þess með fínu nöfnin sýkna
allrar sektar um það að hafa
ritað eða látið á þrykk út
ganga nokkuð það, er talizt
geti ósamboðið sönnu siðlæti
og almennu velsæmi. Þar með
fylgir að sjálfsögðu endur-
greiðsla ríkissjóðs á þeim
hluta hagnaðar áf sölu bókar-
innar, sem dæmdur var af
þeim í undirrétti. Hagnaður
höfundar af sölu norsku út-
gáfunnar einnar ætti því nú
að vera kominn upp í rúm-
lega 250.000 norskar krónur
og hagnaður forlagsins í rúm-
lega 150.000 krónur, ef reikn-
að er hlutfallslega eftir t.ölum,
sem Jóhannes úr Kötlum birtir
í bæklingi sínum. En þetta
jafngildir um 570.000 íslenzk-
um krónum til höfundar og
um 340.000 krónum til for-
lagsins. Og nú ætti að fara að
færast nýtt líf í kaupskapinn,
svo að ekki ætti að líða á
löngu, þar til höfundurinn er
búinn að hafa að minnsta
kosti milljón upp úr umstangi
sínu og forlagið þá eftir þvi.
Menn lifa svo sem í lýðfrjálsu
landi, eða hvað?
verk sín hvergi út gefin. Ef
engin klámrit og sorprit eru
gefin út, þarf ekki heldur að
banua þau, og þá þurfa held-
ur engir að hafa fyrir því að
rísa upp til að mótmæla banni
í nafni prentfrelsisins. —
SíSari hluti
Annars ætti ekki að þurfá
að taka það fram, að allt tal
um prentfrelsi er marklaust
glamur nema þetta prentfi’elsi
sé skoðað í Ijósi þeirrar á-
byrgðar, sem það leggur rit-
höfundum á herðar um bók-
menntalegt siðgæði.
o
Eflaust hafa margir spurt
sjálfa sig þeirrar spu'mingar,
hverju það megi sæta, að sorp-
rit á borð við „Roðasteininn“
skuli eiga sér formælendur og
það jafnvel í hópi manna, sem
kenndir eru við bókmenntir og
menningu. Það er von menn
spyrji. Og það eú mikilsvert,
að mönnum skiljist skýringin
á þessu fyrirbæri. Skýringin
er fólgin í einni þeirra mörgu
og stórko'sfJegu blekkinga,
sem vaða uppi í nútímanum,
rugla dómgreind margi-a
manna og láta þá sjá allt
öfugt. En blekkingin, — hún
er það yfirskin frjálsljmdis-
ins, sem tekizt hefur að
sveipa þessar bókmenntir og
höfunda þeirra í sumra aug-
um. Þessir rithöfundar þykj-
ast sem sé vera heldur en
ekki ótrauðir stríðsmenn gegn
alls kjms hleypidómum í kyn-
ferðismálum, klerklegri og
kirkjulegri. þröngsýni, háska-
samlegum heimatrúboðsáhríf-
um og einhvexri ógurlegfi
launung og bannhelgi, er allt
sé að fonnyrkva. Jafnframt
látást þeir vera til þess kall-
aðir að uppfræða almenning,
ekki sízt æskulýðinn, og leiða
skrá og trúa þvi sem nýju
neti, að klámskáldin hafi í
raun og veru einliverja já-
kvæðu hlutverki að gegna.
Manni verður að spyrja:
Hver hefur verið hinn andlegi
dvalarstaður þessara manna
undanfama áratugi ? Hafa
þeir lifað og lii’ærzt í hug-
myndaheimi einhvers löngu
liðins Viktoríutímabils, eða
hvarflar það ekki að þeim, að
neitt hafi gerzt eða breytzt
síðan á dögum Stóradóms?
Við hinii', sem lifað höfum
andlegu lífi þessarar þjóðar
x meiri eða minni hluta
mannsaldurs og haft jafn-
framt einhvern pata af menn-
ingarhræringum meðal grann-
þjóða vori’a, höfum yfirleitt
ekki orðið áskynja neinnar
sérstakrar launungar eða
bannhelgi í kynferðismálum á
síðari árum, er sé þess eðlis,
að gegn henni vérði að hefja
meiri háttar herför. Ég veit
ekki betur en hér á landi ríki
til að mynda mjög svo til-
hlýðilegt frjálslyndi um þessi
mál og að áfstaða almennings
til þeirra sé tiltölulega hisp-
urslaus. Hér exoi engar hömlur
lagðar á það, sem talizt geti
heilbrigð umfjöllun þeirra í
ræðu og riti. Menn eiga hér
nokkurn veginn greiðan gang
að fræðsluritum um þessi efni
heilsufræðilegs og læknisfræði-
légs efnis, bæði á í.slenzku og
erlendum tungum. Hér er, líkt
og í borgum og bæjum er-
lendis, sérstök opinber stofn-
un, sem hefur það hlutverk
meðal annars að veita ráð-
lagningar um tiltekin ati’iði,
að því er varðar þessi „bann-
helgu“ mál, a.uk þeírrar að-
stoðar, sem læknar telja sér
yfirleitt skylt að láta í té, og
jafnvel í skólum er æskulýðn-
um veitt nokkur fræðsla um
hin líffræðilegu lögmál, sem
hér koma til greina. Ef litið
er til dæmis á afstöðuna til
óskilgefeinna bama og mæðra
szssasf ~r~'-i .ii' íTiI.i TTTmr-irr-w-? .HTrr rr~sn"
þeirra, þá hljóta menn að við-
urkenna að þar sé ríkjandi
fyllsta umburðarlyndi og fyrri
tíma fordæmingarafstaða sé
að heita megi úr sögunni.
Vera má, að áhrifa heimatrú-
boðs og slíkra sértrúarhópa
gæti að einhverju leyti, en
þetta eru engin stórveldi hér
á landi og jafnvel ekki í Nor-
egi, og af þeim stendur vissu-
lega enginn háski. Og um af-
stöðu kirkjunnar verður ekki
annað sagt en að sæmilegs
frjálslyndis gæti af hennar
hálfu um þessi mál nú á tím-
um,
Það er rétt, að fyrr nefnd.
■stefnuskrá var eitt sinn frjáls-
lynd og róttæk í réttum skiln-
ingi, og þó auðvitað aðeins í
munni hugsjónamahna og
sannra framarasinna, en aldr-
ei ábyrgðarlausra kláinsakka.
Þá höfðu frjálslyndir menn
hlutverk að rækja' um framJ
kvæmd þessarai stefnuskrár.
En það hlutverk er löngu full-
komnað, og rauhverixlegir
framfaramenn hafa snúið sér
að- öðrum viðfangsefnum, sem
nú kalla að. Það hefur aldrei
verið nein framfarastefna að
berjast við vindmylnur.
Sem sagt: Á vorum dögum
er ekki framar neitt raun-
verulegt hlutverk að rækja í
þessu efni, og hinir svoköll- v
uðu baráttumenn gegn „laun-
ung og bannhelgi í kynferðis-
málum“ eru því algerlega ut-
angátta í samtíð sinni, að því
leyti sem baráttustefnuskrá
þeirra er ekki hræsnin einber.
„Viktoríutímabilið“ er sem sé
löngu liðið eða það, sem því
myndi samsvara í þessu tilliti
hér á landi og í gi’annlönd-
unum, og helztu draugar þess
á sviði kynferðislaunungar og.
bannhelgi niður kveðnir, svo
að ekki er eftir af þeim nema.
í hæsta lagi einhver reykur
eða slæðingur, sem ekki er
eyðandi miklu púðri á.
Hins vegar er komimi hér
til sögunnar nýr draugur engu
geðslegri, sem sé sá kynfei'ðis-
legi ruddaskapur, er þegar
hefur verið nefndur hér á.
undan. I stað fyrri tíma laun-
ungar og bannlielgi er komin
andstæða hennar, sem sé
nektarsýning alls, vanhelgun
alls, sívaxandi hneigð til að
klæmast á öllu og troða niður
í svaðið. Og þetta breiðir helzt
úr sér þar sem sízt skyldi,
á sviði bókmenntanna, þar
sem sönn menning ætti þó að
eíga sér önxggast athvarf.
Hér hefur farið eins og oft
vill verða, að baráttan gegn
einum öfgunum leiðir að lok-
um út í gagnstæðar öfgar.
Dingullinn st"ðvast ekki í
jafnvægisstöðunni, heldur
sveiflast út til hinnar hand-
arinnar.
— Því fer • þess vegna svo
fjarri, að stefna þeirra Mykle-
manna í kynferðismálum eigi
nokkuð skylt við frjálslyndi
og framfarastefnu, að hún er
beinlínis andstæða ■ þessara
liluta. Eðli hennar er siðleysi,
menningarlegt afturhald. Eigi
að síður er það blekkingin um
frjálslyndiseðli þessarar bók-
menntastefnu, sem -er hennar
helzta líftaug. Til þess að
kveða hana niður verður því
umfram allt að eyða þeirri
blekkingu.
Björn Franzson