Þjóðviljinn - 30.05.1958, Blaðsíða 6
6) —- ÞJÓtívÍLJlNN — Föstudagur 30. maí 1958
.ttik
DlÓÐVILIINN
Útgefttndl: Samelnlngarflokkur aíbýðu — Sósíalistaflokkurinn. — Ritstjórar
Magnús Kjartansson (áb.), Sigurður Guðmundsson. — Fréttaritstjóri: Jón
Bjamason. — Blaðamenn: Ásmundur Sigurjónsson, Guðmundur Vigfússon,
ívar H. Jónsson, Magnús Torfi Ólafsson, Sigurjón Jóhannsson. — Auglýs-
lngastjóri: Guðgeir Magnússon. — Ritstjórn, afgreiðsla, auglýsingar, prent-
smiðja: Skólavörðustíg 19. - Sími: 17-500 (5 línur). — Áskriftarverð kr. 25 á
mán. í Reykjavík og nágrenni; kr. 22 annarsst. — Lausasöluverð kr. 1.50.
Prentsmiðja ÞJóðviljans.
J
Ávarp Sverris Kristjánssonar í aímælissamsæti Brynjólís Bjamasonar;
í sögulegum skilningi var þessi fámenni
hópur forustulið íslenzks verkalýðs
Erlend afskipti af landhelgismálinu
■fjrér í blaðinu hefur að und-
■* * anförnu verið greint frá
því að erlendir aðilar hafi
haft býsna mikil afskipti af
átökum þeim um landhelgis-
málið sem urðu síðustu tvær
vikurnar. Þykir Þjóðviljanum
rétt að rekja þá sögu nokkru
nánar.
Guðmundur í Guðmundsson
utanríkisráðherra sótti
sem kunnugt er fund utanrik-
isráðherra Atlanzhafsbanda-
lagsins í byrjun maímánaðar.
Urðu þar miklar umræður um
landhelgismál tslendinga, en
ekki er vitað hvað ráðherr-
unum fór á milli nema af er-
lendum blaðafregnum, sem
herma að Guðmundur hafi
verið feneinn ofan af því að
birta nokkra afdráttarlausa
yfirlýsingu um það að íslenzk
stiórnarvöld væru staðráðin í
því að stækka landhelgina í 12
mílur; sjálfur hefur Guð-
mundur ekkert skýrt opinber-
lega frá málflutningi sí.num
um landhelgismálið. Hitt er
staðreynd að eftir fundinn
sendi Guðmundur skrifstofu-
stjóra sinn, Hendrik Sv.
Bjömsson, til aðalstöðva At-
lanzhafsbandalagsins í París.
Eftir að Guðmundur kom
heim gerðust svo þau tíð-
indi að skeyti fóru að berast
í stríðum straumum frá skrif-
stofustjóranum. Var það efni
þeirra að allar líkur væru á
að Atlanzhafsbandalagsríkin
myndu viðurkenna eða sætta
sig við stækkun Islendinga á
landhelginni, ef erlendir tog-
arar fengju undanþágu til
veiða innan Iandhelginnar
næstu finun árin. Skeyti þessi
voru síðan ítrekuð með sím-
hringingum og l"gð áherzla á
það að samningar stæðu til
boða. Var ljóst að nú var
allt kapp lagt á að hefja
samningamakk um málið.
Laugardaginn 17. maí skrif-
aði sjávarútvegsmálaráð-
herra h’num stjórnarflokkun-
um því bréf, minnti á að þeir
hefðu heitið því að gengið
skyldi frá stækkun landhelg-
innar á tímabilinu 10.—20.
maí og lýsti yfir því að hann
teldi óhjákvæmilegt að ný
reglugerð yrði ákveðin 20.
maí í síðasta lagi. Sama dag,
17. maí, gerðust svo þau tíð-
indi að utanrikisráðherra
sendi Atlanzhafsbandalaginu
fvrirspurn í samráði við
Framsóknarflokkinn og Sjálf-
stæðisflokkinn. Var bar spurzt
fvrir um það hvort Atlanz-
hafsbandalagsríkin myndu
sætta sig við að íslendingar
stækkuðu landhelgi sína í 12
mí’ur, ef stækkuninni yrði
þannig háttað að grunnlínur
yrðu leiðréttar en erlendir tog-
ar?r fengju undanhágu til
veiða innan landhelginnar
nættu þrjú árin. Var með
þessu að sjálfsögðu hafið
samningamakk um málið þvert
ofan í þá stefnu íslendinga
að landhelgismálið sé íslenzkt
innanríkismál sem ekki megi
semja um við önnur ríki.
Þriðjudaginn 20. maí —
daginn sem sjávarútvegs-
málaráðherra tiltók sem loka-
frest til að ganga frá málinu
— gerðist það næst, að svar
kom frá Atlanzhafsbandalag-
inu. Var þar sagt að fastaráð-
ið hefði fjallað um fyrirspurh
utanríkisráðherra, og væri það
samróma álit allra ríkjanna
að landhelgi eins og sú, sem
rætt væri um í fyrirspurninni,
kæmi ekki til nokkurra mála;
ekkert ríki Atlanzhafsbanda-
lagsins myndi viðurkenna
hana, en jafnframt var boðið
upp á áframhaldandi samn-
inga um málið og tiltekið að
jæir skyldu ekki standa nema
tvo mánuði í hæsta lagi.
¥»ann dag hófust síðán hinir
miklu fundir stjórnarflokk-
anna. Um kvöldið ákvað
Framsóknarflokkurinn að lýsa
yfir stuðningi við tillögur Al-
þýðubandalagsins um að land-
helgin yrði ákveðin nú þegar.
Sjálfstæðisflokkurinn og AJ-
þýðuflokkurinn — sem höfðu
hið nánasta samráð sín á
milli — báðu hins vegar um
frest til að svara til næsta
dags.
jLi'iðvikudaginn 21. maí. barst
svo enn eitt skeyti. Var
það frá einum helzta forustu-
manni Atlanzhafsbandalags-
ins. I því var haft í hótun-
um við Islendinga um sameig-
inlegar refsiaðgerðir banda.
lagsríkjanna, ef Islendingar
stækkuðu landhelgi sína ein-
hliða. Jafnframt var því lýst
með fögrum orðum livílíkan á-
huga bandalagsríkin hefðu á
því að leysa vanda íslendinga,
t. d. með auknum fiskkaupum
héðan og efnahagsaðstoð. Að
lokum var enn farið fram á
það að samningum yrði haldið
áfram og ítrekað að þeir ættu
ekki að standa nema tvo mán-
uði. Eftir að þetta skeyti kom
skiluðu svo Sjálfstæðisflokk-
urinn og Alþýðuflokkurinn
svörum eínum. Lýsti Sjálf-
stæðisflokkurinn bæði efnis-
legri andst"ðu við það að
laridhelgin yrði stækkuð á
þann hátt, sem Alþýðubanda-
lagið og Framsóknarflokkur-
inn höfðu komizt að sam-
komulagi um og andstöðu við
þá málsmeðferð að stækkunin
yrði ákveðin af Islendingum
eirihliða án samninga við At-®*
lanzhafsbandalagið. Svör Al-
þýðuflokksins voru mjög á
sömu lund, og lögðu báðir
flokkarnir til að ákvörðun í
málinu yrði frestað meðan
verið væri að „kynna“ það.
Þannig stóðu málin þegar
stjórnarkreppan hófst, og
almenningur fylgdist síðan
Kæri Brynjólfur!
Þegar ég var beðinn um að
flytja þér hér í kvöld eitthvað,
sem kallast ætti ávarp, þá
tók ég því mjög fjarri í,
fyrstu. Ekki vegna þess, að
mér væri móti skapi að minn-
ast þín á þessu merkisafmæli,
heldur vegna hins, að ég
taldi að til væru í flokknum
svo margir menn, er hefðu
kynnzt þér miklu betur per-
sónulega en ég. Á ég einkum
við þá menn, sem börðust við
hlið þér og undir þinni for-
ustu á árunum milli 1930—
1940, þeim árum, er lögð var
undirstaðan að nýrri pólitískri
forustu í s”gu íslenzkrar
verkalýðshreyfingar. Á þeim
árum var ég lengst af fjarri
Islandi og gat þvi lítt kynnzt
þér. En þegar sá ágæti mað-
ur, Þorvaldur Þórarinsson,
hélt áfram að nauða á mér
að verða við þessari bón, þá
minntist ég þess, að ég átti
þér Brynjólfur, kannskimeira
upp að unna en flestum öðr-
um. Þú gerðir mig nefnilega
að kommúnista, og hefur
margur þakkað fyrir minna.
Og því er það að ég stend
hér í kvöld, þótt ekki væri
nema til að gjalda þér fóst-
urlaunin. Eg held að ég hafi
verið í fimmta bekk Mennta-
skólans þegar við sem þá vor-
tim í stjórn Framtíðarinnar,
málfundafélagi lærdómsdeild-
arinnar, fengum þær fréttir
að maður að nafni Bryn-
jólfur Bjarnason, vildi gjarna
fá að flytja erindi í félag-
inu um sósíalismann. Við
könnuðumst við manninn,
vissum meðal annars að hann
hefði verið dæmdur fyrir guð-
last og sennilega miest af
embætti við skólann fyrir
bragðið. Þegar við báðum
rektor leyfis um að Brynjólf-
ur Bjarnason fengi að flytja
erindið, sagði gamli maðurinn
að „Brynjólfur væri voða
bolsi“, og hefur víst margt
verið lýgilegra sagt. Svo
fljótt sé yfir sögu farið þá
fékk Brvnjólfur að flytja er-
indið yfir okkur. Af sjálfs
míns högum um þetta leyti er
það að segja, að ég var orð-
inn sannfærður sósialisti, af
þeirri tegundinni, sem kenna
mætti óspillta og hjartahreina
krata (og má nú kannski um
það deila, hvort slikar lífver-
ur séu lengur til á vomm
hnetti), en hvað sem því líð-
ur, þá reyndi ég að ma’da í
móinn og leitaðist v’ð að
hrekja hina rökvisu túlkun
Brvniólfs á þróun anðvalds-
skipulagsins og afleiðingum
hennar. Eg býst raunar við,
að mótmæli mi.n hafi verið
með því hvernig hún þróaðist
dag frá degi. En málalokin
urðu þau sem allir vita, aft
kröd'um Atlanzhafsbandalags-
ins um samninga rar liafnaft,
aft Isíendingar hafa ákveðið
landhelgi sína sjálfir í öllum
atriðum og að ekki er léð
máls á neinum undanþágum
fyrir erlend veiðiskip.
fremur lágkúruleg, enda var
ég ekki lesinn í öðrum fræð-
um sósíalisroans en þeim sem
ég hafði tínt saman úr rit-
um Ramsey McDonalds, þess
er síðar sveik Verkamanna-
flokkinn brezka, og allskonar
uppbyggilegum húslestrabækl-
ingum Fabiansósíalista Eng-
lands, en Brynjólfur Bjarna-
son var búinn brynju Marx-
ismans og bitrum vopnum día-
lektískrar efnishyggju. Mér er
það minnisstætt, að hugmynd-
ir þær er ég hafði gert mér
um sósíalismann komust tölu-
vert á reik eftir ræðu Bryn-
, jólfs, hann hafði sáð must-
arðskomi efans í þennan ný-
plægða sósíaldemókratíska ak-
ur, og þetta korn spratt eins
og nýgræðingur í túni. Nokkr-
um mánuðum s'.ðar bað ég
um upptöku í Spörtu. Sparta
var fáliðað félag, skipað ör-
fáum menntamönnum og
verkamönnum, það fór ósköp
lítið fyrir því í þjóðlifi h.”fuð-
borgarinnar, menn urðu að
leita vel og lengi til að hafa
upp á þvi, én þetta var harð-
siraið fólk sem þar kom sam-
an til funda og þegar ég lít
yfir farinn veg, þá minnist
ég þess ekki að nokkur fé-
lagsskapur hafi í rauninni
haft meiri áhrif á mig, mót-
að mig meir en Snarta gamla.
Og í Spörtu sat ég við fætur
meistarans Brynjólfs Bjama-
sónar hins sextiiga afmælis-
báms okkar og nam áf lionum
márga speki. : ’ ■'
Mér datt það stundúm í hug
á þeim árum, og raunar jafn-
an síðar, áð Brynjólfur
Bjarhason væri maður fæddur
til prófesáofsembættis. Það
var ekki aðeiris, að hann gat
verið eins utan við sig og
hver meðalprófessor, 'sem um
getur í skrýtlum, heldur virt-
ist honum i'blóð borin náðar-
gáfa kennarans að útlista
flókin og margslungiri við-
farigsefni og gera það á svo
ljósan hátt, að hver maður
mátti skilja, ef hann á annað
borð vildi skilja. Méf er það
einnig minnisstætt frá þessum
námsárum mínum í Spörtu
gömlu, bæði frá fundum 1 fé-
laginu og frá éinkasamtölum
sem ég átti við hann í litla
herberginu hans á Vestur-
götu, að marxismi Brynjólfs
BjEtrnasoriar var ekki utanað-
lærð trúarjátning, eem höfð
var yfir við viss hátíðleg
tækifæri, heldur var marxism-
inn samofinn dagfarslegum
hugsunarhætti hans og mótaði
öll viðbn"gð hans gagnvart
fvrirbærum lífsins. Brynjólfur
B.iarnason hefur á seinni ár-
um ráðist í það stórvirki að
skrifa tvær bækur heimspeki-
legs efnis frá sjónarmiði
marxismans hvort sem menn
nú fallast á einstakar stað-
hæfingar hans eða ekki, þá
má þó öllum ljóst vera, að
þessar bækur eru skrifaðar af
nærri ofstækisfullrí sannleiks-
leit. En menn getá farið í
stjóramálaritgerðir Brynjólfs
Bjarnasonar, alþingisræður
hans og æsingaræður, sem svo
eru kallaðar; þar ber ejnnig
allt að sama brunni hann beit-
ir jafnan hugsana- og rann-
sóknaraðferð marxismans
hvort sem um er að ræða
dýpstu rök og ráðgátur
mannsandans eða hin hvers-
dagslegustu málefni, sém ber
á fjörur okkar. Brynjólfur
Bjarnason virðist hafa skilið
það snemma, að marxisminn
hefur frá upphafi vega bar-
izt við öll þau ókjör af lífs-
blekkingum, er vaxa án'afláts
upp úr þ jóðfélagsjarðvegi
kapítalismans, að verkalýðs-
hreyfingin hlýtur stöðugt að
glíma við þessa drauga, sem
hin .öfuguggalega þróun áuð-
valdsskipulagsins áærir fram
án enda. Marx ségir eirihvern-
staðar, að ekki væri þörf
neinna vísinda, ef ráunveru-
leikinn væri eins og harin birt-
ist af skepnunni. Ef þjóðfé-
lagsfyrirbærin í samfélagi
okkar væru öll þar sem þáu
eru séð, ef þau brygðú ekki
yfir sig huliðshjálmi eða
mundu dulbúa sig annárleg-
um gervum, þá væri baráttan
fyrir sigri sósíalismans fyrir
löngu um garð gengin og
verkalýðurinn hefði þegar
unnið það verk, sem sagan.
hefur falið honum á hendur.
En verkalýðurinn er sjálfur
háður því þjóðfélági, sem
hann er að glíma við, hann
trúir þjóðfélagsblekkingunum,
gerir þær að guðum sínum og
treystir þeim sem algildum
sannindum. Smám saman los-
ar hann sig að vísu við þess-
ar viðjar, hendir þeim eins
og elitnum flíkum á þroska-
braut sinni. En það er hlut-
verk marxismans að rjúfa hús
á þessum heimi pólitískra og
félagslegra blekkinga, sem
hinu vinnandi fólki er haldið
í. En þetta er ekkert áhlaupa-
verk. Það krefst þrotlausrar
vinnu marxískra flokka og
mikillar lifsreynslu hins vinn-
andi fólks að alefla hina
frumstæðu stéttvísi verka-
mannsins á vinnustöðinni svo,
að hún verði stéttarvitúrid
þess fólks, sem leggur á
brattann og lætur sér ékki
næg.ia annað minna en breyta
þjóðfélaginu frá rótum.
Síðan Brynjólfur Bjarnason
skrifaði fyrstu ritgerðir sí.nar
í Rétt um Kommúnismann og
bændur hefur hann helgað líf
sitt þessu starfi: að vekja
hið vinnandi fólk á Islandi til
vitundar um hlutverk sitt
í söguþróuninni, að færa því
heim sanninn um það, áð bar-
átta þess sé ekki tilviljunar-
kennt fálm, heldur rökbundin
söguleg nauðsyn. Hann hóf
þetta etarf ungur og atvinnu-
laus menntamaður. Um langa
stund varð liann að þola
smákvikindislegar atvinnúof-
sóknir, oft varð hann að lifa
við lífskjrr óbreyttra verka-
manna og kynntist þá af eigin
sjón og raun þeirri stétt, sem
hann hafði vígt ævistarf sitt.
Framhald á 10. síðu.