Þjóðviljinn - 30.05.1958, Blaðsíða 7

—f——

::-^v;:;--:.!rr :
.Fös^udagu,;, 3%-míil..l&58„;*r- ÞJÖD^ILJINN, — (7
.' Eitt af smærri óþurftarverk-
nazista var að þeim tókst
að koma óorði á íslenzk fræði
í Þýzkalandi. Löngu fyrir daga
Rosenbergs og Göbbels hafði
gætt meðal þýzkra þjóðremb-
ingssinna tilhneigingar til að
misnota íslénzkar fornbók-
menntir í þágu germanskrar
herraþjóðardellu, en fram á
fjórða tug þessarar aldar
höfðu heiðarlegir og allsgáðir
fræðimenn aðstöðu til að
halda hindurvitnapostulunum
í skef jum. Með valdatöku naz-
ista hófust grillufangararnir í
öndvegi, þeir voru taldir mest-
ir í norrænum fræðum sem
átakanlegast fimbulf*mbuðu
um blóð og mold og yfirburði
„hins norræna kyns". Nor-
rænufræðingar eem reyndu að
halda uppi merki heiðarlegra
fræðistarfa og ekki vildu taka
þátt í hrunadansinum sættu
aðkasti og jafnvel ofsóknum.
Þegar þúsundáraríki Hitlers
hrundi var búið að misnota
íslenzkar fornbókmenntir og
nprræna goðafræði, sem þær
geyma, svo rækilega að fjöldi
fólks var búinn að fá of-
næmi fyrir öllu sem bar heit-
ið nprrænt eða germanskt.
Norræn fræðr áttu því frekar
erfitt uppdráttar í Þýzkalandi
fyrst eftir stríðið, en smátt
og smátt komst ró á hugina
og ménn gerðu sér ljóst að
ekki nær nokkurri átt að láta
fræðigrein gjalda þess að ó-
hlutvandir menn hafa misnot-
að hana og hártogað.
Miðstöð íslenzkra fræða í
Austur-Þýzkalandi er nú mál-
vísindadeild Karl Marx-há-
'skólans í Leipzig. Porstöðu-
maður þeirra, eem þar starfa
að Menzkukennslu og fræði-
störfum, er prófessor Walter
Baetke. Bjarni Benediktsson
skýrði svo rækilega frá störf-
um hans og nánustu sam-
starfsmanna hans hér í blað-
inu fyrir nokkrum árum, að
fátt éitt skal rakið að þessu
sinni.
Mesta verkið sem nú er
unnið að við íslenzku háskóla-
deiídiná í Leipzig er fornís-
lenzk orðabók með þýzkum
þýðihgum. Slík orðabók hefur
engín yerið til. Búið er að
orðtaka mestallar íslenzkar
fornbókmenntir í lausu máli,
Isleridingas^gur, konungasög-
ú'r og'biskupasögur. Orðaseðl-
ar eru komnir hátt á áttunda -
tug þúsunda. I sumar verður
byrjað á samningu sjálfrar
orðabókarinnar. Búizt er við
að það starf taki fimm til sjö
ár. Bókin verður gefin út í
einu bindi og miðuð við þarfir
háskólastúdenta. Enginn vafi
er á að útkoma þessarar orða-
bókár verður mikil lyftistöng
fyrir íslénzk fræði í Þýzka-
landi. . Saxneska vísindaaka-
demíari gefur bókina út.
Undir stjórn prófessors
Baetke kemur út bókaflokkur
fræðirjita um íslenzkar forn-
bókmenntir, svipaðar og til
dæmis Studia Islandiea hér á
landi. Bókaflokkurinn heitir
Saga og þar birtast doktors-
ritgerðir nemenda prófessors
Baetke. í bókaflokknum Saga
eru þegar komin út tvö rit.
Fyrsta. bindið heitir Studien
zu Vápnfirðinga saga (Athug-
anir, á Vopnfirðingasögu) eft-
ir, dr- Ernst Walter. Annað
bindið er eftir dr. Rolf Heller
og heitir Pie Darstellung der
Frau jn den Islendingasögur
Þeir prófessor Waller Ba«tke (t. v.) og dr. Bruno Kress eru sein stendur staddir hér á
landi. Þeir dveljast hér um hríð, rseða við íslenzka fræðimenn og aðra kunningja og end-
urnýja kynni af landi og þjóð. Prófessor Baetke hefur komið M Islands einu sinni áður, á
Alþingishátíðina 1930. í gær satu þessir góðu gestir hádegisverðarboð menntamálaráðherra.
Myndin er tekim þegar þeir litíi inn á ritsfcjórnarskrifstofu Þjóðriljans. (Ljósm. Sig. Guðm.)
Islenzk írædi
í Mstm~Þýzkalandi
(Kvenlýsingar í Islendinga-
sögum).
íslenzkufræðingar við Karl
Marx-háskólann sjá um ^jjfa
gáfu Islendingasagna, sem
koma út hjá Max Niemeyer
Verlag í Halle. I þeim flokki
hafa komið út Hrafnkels
saga og Hænsna Þóris saga
í útgáfu prófessors Baetke,
Gunnlaugs saga í útgáfu frú
Reuschel, nemanda Heuslers,
og verið er að yndirbúa út-
gáfu Bandamanna sögu. Þetta
eru skólaútgáfur, hver saga
gefin út sér í hefti með for-
mála, skýringum, orðasafni og
kortum..
Verið er að . undirbúa al-
þýðuútgáfu Islendingasagna í
þýzkri þýðingu. Dr. Gei»dSieg,
einn af starfsmönnum við ís-
lenzku, deildina í Leipzig. er
að þýða Laxdælu til útgáfu í
þessum flokki.
Við Kari Marx-háskólann
nema að staðaldri tíu til fimm-
tán stúdentar fornislenzku.
Bókasafn íslenzku deildarinn-
ar varð fyrir skemmdum af
loftárás á striðsárunum, en
mestöllum bókakostinum var
bjargað. , .
Við íslenzku deildina í Leip-
zig er eingöngu lögð stund á
íslenzka fornmálið og ís-
lenzkar fornbókmenntir. I
Greifswald litlum háskó^abæ
nálægt . Eystrasaltsströndinni
austanverðri, er nýlega tekin
til starfa stofnun, þar sem
veitt er alhliða fræðsla um
Norðurlönd, þar á.meðal ís-
land. Þessi stofnun heitir
Nordisches Institut og starfar
innap vébanda háskólan^ (í
Greifswald. Fprstrðumaður
Nordisehes.Institrit.er ipaður
sem . margú;,,... íslendingar
þekkja, doktor Bruno , Kress.
Hann dvaldi hér á landi frá
1932 tU 1940, fyrst við nám.
Síðustu tvö dvalarárin hér
kenndi dr. Kress þýzku við
Menntaskólann í Reykjavík.
Þegar Bretar hernámu Island
1940 handtóku þeir dr. Kress
eins og aðra þýzka ríkisborgr
ara. Hann sat í haldi í fanga-
búðum á eynni Mön til 1944,
þegar hann var sendur ti^
Þýzkalands í fangaskiptum.
Dr. Kress er maður hressi-
legur og talar reiprennandi is-
lenzku. Þegar við Magnús
Kjartansson ræddum við hann
í skrifstofu hans í húsi Nor-
disches Institut fyrir skömmu,
varð fljótlega Ijós áhugi hans
á viðgangi stofnunarinnar og
útbreiðslu þekkingar á Islandi
og íslenzkri menningu meðal
landa sinna.
Nordisches Institut í Greifs-
wald tók til starfa 1918 og
starfaði óslitið til 1945. Síðan
lá stofnunin niðri þangað til
1956 að hún var endurvakin
í breyttri mynd. A fyrra
starfstímabilinu var litið á
nám við stofnunina sem hálf-
gildings sport, en nú er það
miðað við að búa menn undir
lífsstarf. Nordisches Institut
veitir fræðslu um öll fimm
Norðurlönd, þar læra stúdent-
ar mál Norðurlandaþjóða,
kynna sér sögu þeirra og bók-
menntir, atvinnuvegi og lands-
hætti. Miðað er að því að út-
skrifaðir stúdentar geti tekið
að sér þau margvíslegu störf,
sem leysa þarf af hendi í
skiptum Norðurlandaþjóða og
Austur-Þýzkalands. — Nám
sumra er miðað við að þeir
gerist kennarar í Norðurlanda-
málum, aðrir stefna að því
að þýða Norðurlandabók-
menntir á þýzku og rita um
þær, enn aðrir hyggjast láta
til sín taka í verzlunarvið-
skiptum milli Austur-Þýzka-
lands og Norðurlanda og eum-
ir munu gerast bókaverðir við
norrænar deildir austurþýzkra
bókasafna.
Stúdentar við Nordisches
Institut velja sér tvö Norður-
landa að námsefni, venju-
lega annað hvort Noreg og
Danmörku eða Sviþjóð og
Finnland. íslenzka er kennd
sem undirstaða allra Norður-
landamála nema finnsku. Nú
stundá þar 25 stúdentar ís-
lenzkunábi. Fornmálið er lesið
með íslenzkum nútimafram-
burði. Allir stúdentar við
stofnunina læra íslenzku í eitt
ár og auk þess fornmálið
sérstaklega í eitt háskóla-
misseri. Þeir sem leggja sér-
staka stund á íslenzku og ís-
Íenzk máléfní, læra málið í
fjögur ár ög kynna sér auk
þess íslerizka þjóðarsögu og
bókmenntasögu, íslenzka at-
| virinuhætti og viðskiptaþarfir.
Ai;k þess sem dr. Kress
stjórnar Nordisches Institut
annast hann kennslu í ís-
lenzkri sögu og þjóðháttum.
I því starfi er við ýmsa byrj-
unarörðugleika að stríða,
bókakostur stofnunarinnar
eftir 1939 er fjarska glopp-
óttur ög "auk þess skortir
margt nauðsynlegra eldri rita.
Til dæmis er engin Sturlunga
til í íslenzka bókasafninu í
Nordisches Institut pg ekki
heldur Islenzkir þjóðhættir.
Skortur er á hæfum kennslu-
kröftum, Þjóðverjar sem nú
væru miðaldra ef lifað hefðu
féllu unnvörpum í stríðinu
Fastir kennarar við Nordisch-
és Institut eru nú sex, lekt-
orar hafa komið frá Dan-
mSrku, Svíþjóð og Finnlandi.
Við Nordisehes Institut nema
einnig stúdentar, sem stunda
aðalnám sitt í öðrum deildum
háskólans, legg.ja til dæmis
Stund á viðskiptafræði, bíaða-
mennsku, bókavörzlu eða bók-
menntasögu sem aðalnáms-
grein. Sem stendur stimda 25
stúdentar nám við stofnunina,
. 19 þieirra nema þar sitt aðal-
nám en sex stunda þar auka-
nám. Aðsókn að Nordisches
Institut er meiri en hæTt er
að sinna vegna takmarkaðra
kennslukrafta og starfsmögu-
leika að námi loknu. I fyrra
sóttu 1S r.r.i aðgang að námi
Við ctof-iiriir.a en ekki var
hæ'gt e5 ýeita r.ema 13 við-
t"\n.
Eins og við aðra háp1'^^ í
Austur-Þýzkalandi fá stúdent-
ar þarna föst nímslaun,
nokkuð mismunandi eftir
námsárangri, eða frá 130
mörkum á mánuði upp í 240
mörk.
Ætlazt er til að kennararn-
ir við Nordisches Institut
stundi f ræðistörf jafnf ramt
kennslunni, en lítil tök eru á
því fyrst í stað, meðaií vérið
er að frumsemja fyrirlest'-a.
Seinni part vetrar fór dr.
Kress ásamt nemendum sínum
yfir sögu felands frá 1800 og
var kominn fram að 1904,
þegar við Magnús Kjartans-
son ræddum við hann. Dr.
Kress er málfræðingur og'
hefur lengi haft í smíðum rit
um notkun sagna \ íslenzku
með tilliti til aspektar beirra
og aktionsartar, en það eru
fyrirbrieði sem enginn íslenzk-
ur málfræðingur hefur enn
trevst sér til að gefa íslerizk
nöfn. Svo er mál með vexti
að íslenzkan, eins og enskan,
hefur bæði aspekt og aktiors-
art, én í öðrum germönskrm
málum, svo sem þýz^u,
dönsku, og sænsku, er þetta
ógreinilegra.
— Sem stendur fara ailir
kraftar manns í skipuia^s-
störf og kennslu, segir dr.
Kress. Ok'kur vantar til-
finnanlep'a kennslubók í ís-
lenzku. I fangavistinni á Mön
var ég langt kominn að semja
íslenzka málfræði á þýzkn og
því sta'rfi verð ée að liú'ta
við fvrstu hentuerleika. S^m
stendur notum við hina e"?1™
kennslubók prófessors Stefáns
Einarssonar.
Starfsmenn dr. Kress em
sumir með bækur í snv?Him.
Dr. Friese vinnur að riti um
skáldskan baroktímabilsins á
17. öld hjá þeim Norðurlanía-
þióðum, sem mæla á gbr-
manskar tungur. Þar mu ¦"u
nokkur íslenzk skáld koma v;ð
sösru, einkum séra Stefán Öl-
afsson í Vallanesi. Annar
kennari dr. Biem, hefur- á
priónunum bók um norsVar
raunsæisbókmenntir á 19. ö'd,
Ibsen og samheria ha.ns.
— Þegrar ég er búinn r""ð
bókina um sasrnirnar osr ís-
lenzku málfræðina lanear t>ií<v
til að fást við ísienzkar bó'r-
menntir síðari alda, segir ír.
Kress.
Ekki er hægt að skiljast við
frásögn af íslenzkum fræð-
um í Austur-Þýzkalandi án
þess að geta þess að við
Humboldt-háskólann íAústuf-
Berlín starfar íslenzkur fíæð^
maður, dr. Sveinn Bergsvein=i-
son. Hann kennir við mál'vís-
indadeild skólans. M. T." Ó.