Þjóðviljinn - 30.05.1958, Blaðsíða 7

Fö&þpdagur. 30,.. njaí.. ÞJÖ^yiLJIl^N,; — (7
.' Eitt af smærri óþurftarverk-
nazista var að þeim tókst
að koma óorði á íslenzk fræði
í Þýzkalandi. Löngu fyrir daga
Rosenbergs og Göbbels hafði
gætt meðal þýzkra þjóðremb-
ingssinna tilhneigingar til að
misnota íslenzkar fornbók-
menntir í þágu germanskrar
herraþjóðardellu, en fram á
fjórða tug þessarar aldar
höfðu heiðarlegir og alisgáðir
fræðimenn aðstöðu til að
halda hindurvitnapostulunum
í skefjum. Með valdatöku naz-
ísta hófust grillufangararnir í
öndvegi, þeir voru taldir mest-
ir í norrænum fræðum sem
átakanlegast fimbulfömbuðu
um blóð og mold og yfirburði
„hins norræna kyns“. Nor-
rænufræðingar sem reyndu að
halda uppi merki heiðarlegra
fræðistarfa og ekki vildu taka
þátt í hrunadansinum sættu
aðkasti og jafnvel ofsóknum.
Þegar þúsundáraríki Hitlers
hrundi var búið að misnota
íslenzkar fombókmenntir og
nprræna goðafræði, sem þær
geyma, svo rækilega að f jöldi
fólks var búinn að fá of-
næmi fyrir öllu sem bar heit-
ið norrænt eða germanskt.
Norræn fræði áttu því frekar
erfitt uppdráttar í Þýzkalandi
fyrst eftir stríðið, en smátt
og smátt komst ró á hugina
og menn gerðu sér ljóst að
ekki nær nokkurri átt að láta
fræðigrein gjalda þess að ó-
hlutvandir menn hafa misnot-
að hana og hártogað.
Miðstöð íslenzkra fræða í
Austur-Þýzkalandi er nú mál-
vísindadeild Karl Marx-há-
skólans í Léipzig. Forstöðu-
maður þeirra, sem þar starfa
að íslenzkukennslu og fræði-
störfum, er prófessor Walter
Baetke. Bjami Benediktsson
skýrði svo rækilega frá störf-
um hans og nánustu sam-
starfsmanna hans hér í blað-
inu fyrír nokkmm ámm, að
fátt éitt skal rakið að þessu
sinni.
Mesta verkið sem nú er
unnið að við íslenzku háskóla-
deildina í Leipzig er fornís-
lenzk orðabók með þýzkum
þýðingum. Slík orðabók hefur
engin verið til. Búið er að
orðtaka mestallar í.slenzkar
fornbókmenntir í lausu máli,
Islendingasögur, konungasög-
ur og biskupasögur. Orðaseðl-
ar eru komnir hátt á áttunda ■
tug þúsunda, I sumar verður
byrjað á samningu sjálfrar
orðabókarínnar. Búizt er við
að það starf taki fimm til sjö
ár. Bókin verður gefin út í
einu bindi og miðuð við þarfir
háskólastúdenta. Enginn vafi
er á að útkoma þessarar orða-
bókar verður mikil lvftistöng
fyrir íslenzk fræði í Þýzka-
landi. Saxneska. vísindaaka-
demían gefur bókina út.
Undir stjórn prófessors
Baetke þemur út bókaflokkur
fræðirita um íslenzkar forn-
bókmenntir, svipaðar og til
dæmis Studia Islandiea hér á
Iandi. Bókaflokkurinn heitir
Saga og þar birtast doktors-
ritgerðir nemenda prófessore
Baetke. í bókaflokknum Saga
em þegar komin út tvö rit.
Fyrsta bindið heitir Studien
zu Vápnfirðinga saga (Athug-
anir á Vopnfirðingasögu) eft-
ir dr. Emst Walter. Annað
bindið er eftir dr. Rolf Heller
og heitir Die Darstellung der
Frau in den Islendingasögur
Þeir prófessor Walter Baetke (t. v.) og dr. Bruno Kress eru sein stendur staddir hér á
landi. Þeir dveljast hér um hríð, rasða við íslenzka fræðimenn og aðra kunningja og end-
urnýja kynni af Iandi og þjóð. Prófessor Baetke hefur koinið tií íslands einn sinnj áður, á
Alþingishátíðina lí)30. í gær sátu þessir góðu gestir hádegisverðarboð menntamálaráðherra,
Myndin er tekin. þegar þeir Iitu inn á ritstjó rnarskrifstofu Þjóðviljans. (Ljósm. Sig. Guðm.)
Islenzk fræði
í Austur~ÞfzkaIandi
(Kvenlýsingar í íslendinga-
sögum).
Islenzkufræðingar við Karl
Marx-háskólann sjá um út-
gáfu íslendingasagna, sem
koma út hjá Max Niemeyer
Verlag í Halle. I þeim flokki
hafa komið út Hrafnkels
saga og Hænsna Þóris saga
í útgáfu prófessors Baetke,
Gunnlaugs saga í útgáfu frú
Reuschel, nemanda Heuslers,
og veríð er að undirbúa út-
gáfu Bandamanna sögu. Þetta
eru skólaútgáfur, hver saga
gefin út sér í hefti með for-
mála, skýringum, orðasafni og
kortum.
Verið er að undirbúa al-
þýðuútgáfu íslendingasagna í.
þýzkri þýðingu. Dr. Gerd Sieg,
einn af starfsmönnum við ís-
lenzku deildina í Leipzig. er
að þýða Laxdælu til útgáfu í
Jþessum flokki,
Við Karl Marx-háskólanu
nema að staðaldri tíu til fimm-
tán stúdentar fomíslenzku.
Bókasafn íslenzku deildarinn-
ar varð fyrir skemmdum af
loftárás á stríðsárunum, en
mestöllum bókakostinum var
bjargað.
Við íslenzku deildina í Leip-
zig er eingöngu lögð stund á
islenzka fommálið og is-
lenzkar fornbókmenntir. í
Greifswald litlum háskó'abæ
nálægt Eysti-asaltsströndinni
austanverðri, er nýlega tekin
til starfa stofnun, þar sem
veitt er alhliða fræðsla. um
Norðurlönd, þar á meðal Is-
land. Þessi stofnun heitir
Nordisches Institut og starfar
innan vébanda háskólans , í
Greifswald. Forstr.ðumaður
Nordisches Iustitut er maður
sem margir Islendingar
þekkja, doktor Bmno Kress.
Hann dvaldi hér á landi frá
1932 til 1940, fyrst við nám.
Síðustu tvö dvalarárin hér
kenndi dr. Kress þýzku við
Menntaskólann í Reykjavík.
Þegar Bretar hemámu ísland
1940 handtóku þeir dr. Kress
eins og aðra þýzka ríkisborg-
ara. Hann sat í haldi í fanga-
búðum á eynni Mön til 1944,
þegar hann var sendur til
Þýzkalands í fangaskiptum.
Dr. Kress er maður hres6Í-
legur og talar reiprennandi ís-
lenzku. Þegar við Magnús
Kjartansson ræddum við hann
í skrifstofu hans í húsi Nor-
disches Institut fyrir skömmu,
varð fljótlega Ijós áhugi hans
á viðgangi stofnunarinnar og
útbreiðslu þekkingar á íslandi
og íslenzkri menningu meðal
landa sinna.
Nordisches Institut í Greifs-
wald tók til starfa 1918 og
starfaði óslitið til 1945. Síðan
lá stofnunin niðri þangað til
1956 að hún var endurvakin
í breyttri mynd. Á fyrra
starfstímabilinu var litið á
nám við stofnunina sem hálf-
gildings sport, en nú er það
miðað við að búa menn undir
lífsstarf. Nordisches Institut
veitir fræðslu um öll fimm
Norðurlönd, þar læra stúdent-
ar mál Norðurlandaþjóða,
iijnna sér sögu þeirra og bók-
menntir, atvinnuvegi og lands-
hætti. Miðað er að því að út-
skrifaðir stúdentar geti tekið
að sér þau margvíslegu störf,
sem leysa þarf af hendi í
skiptum Norðurlandaþjóða og
Austur-Þýzkalands. — Nám
sumra er miðað við að þeir
gerist kennarar í Norðurlanda-
málum, aðrir stefna að því
að þýða Norðurlandabók-
menntir á þýzku og rita um
þær, enn aðrir hyggjast láta
til sín taka í verzlunarvið-
skiptum milli Austur-Þýzka-
lands og Norðurlanda og sum-
ir munu gerast bókaverðir við
norrænar deildir austurþýzkra
bókasafna.
Stúdentar við Nordisches
Institut velja sér tvö Norður-
landa að námsefni, venju-
lega annað hvort Noreg og
Danmörku eða Svíþjóð og
Finnland. íslenzka er kennd
sem undirstaða allra Norður-
landamála nema finnsku. Nú
stunda þar 25 stúdentar ís-
lenzkunám. Fommálið er lesið
með íslenzkum nútímafram-
burði. Allir stúdentar við
stofnunina læra íslenzku í eitt
ár og auk þess fornmálið
sérstaklega í eitt háskóla-
misseri. Þeir sem leggja sér-
staka stund á íslenzku og ís-
lenzk málefni, læra málið í
fjögur ár og kynna sér auk
þess íslerizka þjóðarsögu og
bókmenntasögu, íslenzka at-
vinnuhætti og viðskiptaþarfir.
Auk þess sem dr. Kress
stjóraar Nordisches Institut
annast hann kennslu í is-
lenzkri sögu og þjóðháttum.
I því starfi er við ýmsa byrj-
unarörðugleika að stríða,
bókakostur stofnunarinnar
eftir 1939 er fjarska glopp-
óttur og auk þess skortir
margt nauðsynlegra eldri rita.
Til dæmis er engin Sturlunga
til i íslenzka bókasafninu í
Nordisches Institut og ekki
heldui* Islenzkir þjóðhættir.
Skortur er á hæfum kennslu-
kröftum, Þjóðverjar sem nú
væru miðaldra ef lifað hefðu
féllu unnvörpum í stríðinu
Fastir kennarar við Nordisch-
es Institut eru nú sex, lekt-
orar hafa komið frá Dan-
mörku, Svíþjóð og Finnlandi.
Við Nordisches Institut nema
einnig stúdentar, sem stunda
aðalnám sitt í öðrum deildum
háskólans, leggja til dæmis
Stund á viðskiptafræði, blaða-
mennsku, bókavörzlu eða bók-
menntasögu sem aðalnáms-
grein. Sem stendur stunda 25
stúdentar nám við stofnunma,
19 þeirra nema þar sitt aðal-
nám en sex stunda þar puka-
nám. Aðsókn að Nordisches
Institut er meiri en hægt er
að sinna vegna takmarkaðra
kennslukrafta og starfsmögu-
leika að námi loknu. I fyrra
sóttu 1S v.m aðgang að námi
við ztovumina en ekki var
hægt að veita nema 13 við-
t"’-u.
Eins og við aðra háp’^'a í
Austur-Þýzkalandi fá stúdent-
ar þarna föst námslaun,
nokkuð mismunandi eftir
námsárangri, eða frá 130
mörkum á mánuði upp í 240
mörk.
Ætlazt er til að kennararri-
ir við Nordisches Institut
etundi fræðistörf jafnframt
kennslunni, en lítil tök eru á
því fyrst í stað, meðan verið
er að frumsemja fyrirlestra.
Seinni part vetrar fór dr.
Kress ásamt nemendum sínum
yfir sögu Islands frá 1800 og
var kominn fram að 1904,
þegar við Magnús Kjartans-
son ræddum við hann. Dr.
Kress er málfræðingur og
hefur lengi haft í smíðum rit
um notkun sagna í íslenzku
með tilliti til aspektar beirra
og aktionsartar, en það eru
fyrirbrigði sem enginn íslenzk-
ur málfræðingur hefur enn
trevst sér til að gefa íslenzk
nöfn. Svo er mál með vexti
að íslenzkan, eins og enskan,
hefur bæði aspekt og aktions-
art, én í öðrum germönskrm
málum, svo sem þýz'cu,
dönsku, og sænsku, er þetta
ógreinilegra.
— Sem stendur fara a'Iir
kraftar manns í skipula^s-
störf og kennslu, segir dr.
Kress. Okkur vantar til-
finnanleaa kennslubók í is-
lenzku. f fangavistinni á Mön
var ég langt kominn að semja
íslenzka raálfræði á þýzku og
því stárfi verð ég að liú'ca
við fvrstu hentugleika. Sem
stendur notum við hina
kennslubók prófessors Stefnns
Einarssonar.
Starfsmenn dr. Kress eru
sumir með bækur í smíðum.
Dr. Friese vinnur að rit.i um
skáldskan baroktímabilsins á
17. öld hjá þeim Norðurlanc’a-
þjóðum, sem mæla á ger-
manskar tungur. Þar mu m
nokkur íslenzk skáld koma víð
sögu, einkum séra Stefán Ól-
afssort í Vallanesi. Annar
kennari dr. Biem, hefur á
priónunum bók um norskar
raunsæisbókmenntir á 19. ö’d,
Ibsen og samherja hans.
— Þegar ég er búinn m-'ð
bókina um sagnirnar oa ís-
lenzku málfræðina langar nig
til að fást við ís'enzkar bók-
menntir síðari alda, segir c’r.
Kress.
Ekki er hægt að skiljast við
frásögn af íslenzkum fræð-
um í Austur-Þýzkalandi án
þess að geta þess að við
Humboldt-háskólann íAristur-
Berlín starfar íslenzkur fræðþ
maður, dr. Sveinn Bergsveins-
son. Hann kennir við máív's-
indadeild skólans. M. T. Ó.