Þjóðviljinn - 19.06.1958, Blaðsíða 7

Atómsprengjan grúfir eins og
skuggi yfir mannfólkinu á jörð-
inni, helrykið, sem af henni
leiðir er á góðri leið með að
eitra lifsloftið sem menn draga
að sér, og ýmis geislavirk efni
eru farin að segja geigvænlega
til sín. Loft allt er orðið lævi
blandið, í eiginlegum skilningi
þess orðs. Eg er hrædd um, að
ef konur hefðu setið við stjórn-
arvölinn og stýrt heimsskútunni
'hefði ekki þótt, að þeini hefði
farizt sú stjóm vel úr hendi.
Svo eðlilega hlýtur sú spum-
ing að vakna, hvort ékki myndi
betur fara, ef konur tækju
meiri þátt í opinberum málum,
færu að leggja hönd á plóginn
og láta sér koma þetta pínulít-
ið við, og hættu að kasta öll-
um sinum áhyggjum á herðar
karlmanninum þó breiðar séu,
í stað þess að sitja ábyrgðar-
lausar hjá. Eg held að það sé
nefnilega ógæfa heimsins, að
konur eru ekki hafðar meira
með í ráðum en gert er. En til
þess að það megi takast þurfa
þær frelsi, mér liggur við að
segja eins konar frelsi frá sjálf-
um sér.
Og áður en út í launamálin
ér farið og það misræmi, sem
þar gætir, verður að gera sér
nokkra grein fyrir réttindastöðu
kvenna í þjóðfélaginu. Því allt
grípur þetta hvað inn í annað
og er af sama toga spunnið.
Ef einhverjir vilja halda því
fram, að um einbera óskhyggju
sé að ræða sem sé óframkvæm-
■anleg, og að konur hafi engin
tök á því að láta heimsmálin
til sín taka að neinu ráða, vil
ég benda á, að þegar kvenrétt-
.indahreyfingin barst hingað til
landsins fyrir tilstuðlan nokk-
un-a viturra og framsýnna
kvenna, með Bríeti Bjarnhéð-
insdóttur í broddi fylkingar,
voru það álitnir órar einir, að
konur ætluðu að fara að hugsa
út fyrir sinn verkahring, eins
og kallað var, og það var ekki
spáð miklum árangri af því
uppátæki, að æsa konurnar
upp í það að heimta kosninga-
rétt og kjörgengi. En þetta
tókst nú samt vegna samstöðu
kvenna um þetta mál. Og nú
þykir það alveg sjálfsagt að
konur hafi þessi réttindi.
; Meira en hálf öld er liðin
síðan þessi mannréttindaalda
hófst hér á iandi. Og það er
alveg ótrúlegt; hve miklu þær
konur sem létu þessi mál til
sin taka, komu til leiðar ó
skömmum tíma. Og hver ein-
asta kona, sem gengur að kjör-
borðinu og neytir atkvæðisrétt-
ar síns, má drúpa höfði í lotn-
ingu og þakklæti tii þessara
kvenna, sem hófu þessa baráttu
mitt í svartnætti ofsafengnustu
fordóma á þeim vettvangi, sem
þær höfðu valið sér. Við get-
úm aldrei fyllilega gert okkur
ljóst, hve mikinn kjark, bjart-
sýni, dugnað og fórnfýsi þetta
kostaði, og hve mikið átak hef-
tr þúrft til í baráttunni við al-
méhningsálit þeirra tíma. En
þessar konur áttu eldinn í sál-
inni og réttlætistilfinninguna í
brjóstihú.
Og óstæðan fyrir því að rétt-
indamólum kvénna hefir fleygt
meira fram síðan, en raun er
á orðin. þfát.t fyrir óslitna starf-
semi Kvenréttindafélagsins og
ötula baráttu forvígiskvenna
þess. er að minni hyggju sú,
áð þegár konur fengu kosninga-
rétt og.kjörgengi, héldu þær að
Fimmtudagtir 19.. júní 1958 — ÞJÓÐVILJINN — (7
allt væri þar með fengið og
lögðu árar í bát. Stórkostlegir
sigrar höfðu náðst á tiltölulega
skömmum tíma. Konur fögn-
uðu að vísu fengnum sigri, en
uggðu ekki að sér og urðu
værukærar. Aldan brotnaði of
fljótt.
Og nú um langan tíma hafa
þessi miklu mannréttindamál
verið í einskortar öldudal. Og
HULDA BJARNADÓTTIR:
komið, sem verður að breytast.
Frá fornu fari hafa konur lítt
verið metnar eftir manngildi
heldur kyneigindum eða útliti.
Það er harmsaga kvenna í gegn
um aldir. Sá sess, sem þeim
var búinn, var annað hvort ó-
verðskuldaður dekursess stáss-
og hefðarkonunnar eða ambátt-
arbekkurinn, að litið var á kon-
una sem eins konar húsdýr.
laginu, æðri sem lægri; engu
síður en karlar.
Undirokaðasta og kúgaðasta
fólk á íslandi í dag eru konur
sem þurfa að fara út á vinnu-
markaðinn og vinna fyrir sér
og sínum. Það er viðburður að
hitta konu, sem hefir sambæri-
leg laun fyrir vinnu sina og
kjarlmaður. Þó er konum hvorki
íVilnað í sköttum, útsvari né
I , - . . v. . . - K i* ■
f •• :.f;} K KiJl ■ V;
ekki komið lengra áleiðis. Það
var Kvenréttindaféiag Islands,
sem færði starfskonum ríkisins
launajafnréttislögin upp í hend-
urnar. Síðan eru liðin 13 ár og
launajafnréttið hjá ríkinu að-
eins orðin tóm. Það er ekki
einsdæmi, iað konur í þjónustu
ríkisins hafi eftir aldarfjórð-
ungsþjónustu sendisveinslaun,
þrátt fyrir lögverndað launa-
jafnrétti. Svo illa hafa þær
brugðizt ekki aðeins sjá’fum
sér heldur og félaginu, sem
barðist fyrir þessúm réttindum
þéirra. Þvi þær gleymdu alveg
í upphafi, að það er ekki nóg
að fá lögin á pappírinn, það
Ambáttarbekkurinn
Erindi ílutt í Tjarnarkaííi 5. maí s.l. a almennum
fundi, um launamál kvenna.
Hulda Bjarnadóttir
þessi fundur er haldinn til þess
að lyfta öldunni á nýjan leik,
ef verða mætti.
En enn- þann dag í dag höf-
um við gamla fordóma að
glima við, og það fyrsta, sem
við verðum að gera, er að kasta
þeim af okkur eins og löngu
útslitiani flík- Það eimir nefni-
lega ennþá mikið eftir af þeirri
gömlu, hefðbundnu venju, að
litið sé á konur sem undirmáls-
fólk í vissum skilningi. Þær
hafa þótt lítið meira en liðlétt-
ingar við önnur störf en baraa-
og búsýslu, ef dæma má eftir
mati á vinnu þeirra utan heim-
ilis. Og það er ekki óralangt
síðan, að ekki þótti við eiga, að
konur töluðu eða hefðu 'sig
mjög í frammi, þar sem karlar
voru annars vegar. Þær áttu að
sitja úti í homi, prúðar og
kvenlegar á rr.eðan herra sköp-
unarverksihs, karlmaðurinn, —
hafði orðið.
Það eru meira að segja ekki
nema örfá ár síðan ég hlustaði
á menntamann, sem kallaður
er, segja frá því í útvarpser-
indi með mikíum fjálgleik, hve
grænlenzkar konur kjmnu sig
vel, því þær hefðu vit á því
að þegja þegar karlar töluðu,
og sá siður ætti að takast upp
sem víðast. Þessari skoðun
sinni fannst hinum svokallaða
menntamanni nauðsynleg.t að
koma á framfæri við alþjóð.
Og ég varð hvergi vör við, að
það hefði þótt nejtt regin-
hneyksli þótt helmingurinn af
landsmönnum væri talinn svo
á takmörkuðu vitsmunastigi, að
hann væri ekki einu sinni við-
ræðuhæfur. — Nei, það vill
nefnilega við brenna að hugs-
unárhátturinn i sé svona, og
þeim hugsunarhætti verðum
við að breyta.
Það er gamia mat'ið á giidi
konunnar, þegar út úr svefn-
• herberginu eða eldhúsinu
Karlmaðurinn réði lífi þeirra,
fyrst faðirinn, bróðirinn eða
frændinn og síðan eiginmaður-
inn, en í báðum tilfellum voru
þær ambáttir.
Konur hafa aldrei verið tekn-
ar alvarlega, það er þeirra
sorgarsaga, heldur sem einhver
sérstök manntegund, einhvers-
stáðar mitt á milli unglings og
fullorðins manns,
Það er þetta, sem við þurfum
fyrst og fremst að gera okkur
grein fyrir þegar við ætlum að
endurmeta afstöðu kvenna til
þjóðfélagsjns og lífsins yfirleitt.
Á Alþingi fslendinga situr
ein kona. Á hálfrar aldar af-
mæli setu kvenna í bæjarstjóm
eru aðeins tvær konur í bæjar-
stjórn. Eg efast um að konur
skilji þá réttlátu, liggur mér
við að segja, lítilsvirðingu, sem
í þessu felst, því þær eru þó
um helmingur háttvirtra kjós-
enda. Og það er aðalatriðið að
gera sér það ljóst. Konurnar,
sem hófu kvenréttindahreyfing-
una til vegs og valda, gerðu
það fyrst og frernst til þess að
gefa konum vopn í hendur til
þess að ná fullkomnum mann-
réttindum.
Innan allra stjóramálaflokk-
anna eru starfandi kvenfélög.
Og manni verður að spyrja:
Hvað starfa þessi kvenfélög?
Láta þau sér nægja, að vera
eins konar snattsveitir fyrir
flokkana, eins og altalað er,
eða vilja flokkarnir ekki sinna
réttmætum kröfum þeirra inn-
ian hinna pólitísku átaka og
gefa konum viðunandi hlut-
deild í stjórnmálastarfinu?
En svo skrítið sem það er,
þá er eins og stjórnmálaflokk-
arnir keppist um að skreyta
framboðslista sína með nöfnum
kvenna. Það er .eins og þeir
hafi einhverja hugmynd um,
að betra sé að hafa konurnar
með en móti, en konur ættu
ekki að láta bjóða sér upp á þá
sýndarmennsku, heídúr neita
að ljá nöfn sín á Hstana, nema
að konur séu hafðar þar í ör-
uggum sætum, fleirum eða
færri, eftir því sem um semst
og reftir stærð flokkanna. Það
ætti að vera þegjandi samkomu-
lag allra kvenna. Við eigum
nóg af konpm sem. eru færar
er til hinna ýmsu starfa í þjóðfé-
öðrum opinberum gjöldum.
Þær. fá ekki ódýrari fatnað,
húsnæði, mat né aðrar nauð-
synjar. Og eru í því tilliti á-
byrgir þjóðfélagsþegnar, þegar'
þær sjálfar eiga að borga. En
þegar kemur að því, iað vinna
þeirra í þágu þjóðfélagsins er
metin, er annað uppi á teningn-
um og þá gllda allt í einu önn-
ur sjónarmið, og venjan alls
ráðandi.
Það var einu sinni tízka,að
ungar heimasætur réðu sig í búð
eða fóru á skrifstofu um stund-
arsakir. Það voru helzt dætur
betri borgai-a og þótti fínt. —
Ekki vegna þess að þær þyrftu
að vinna fyrir sér, að örfáum
undanskildum, og þörfnuðust
tilfinnanlega peninganna, held-
ur var þetta einskonar sport,
enda launin miðuð við það,
vasapeningar. Þessarar gömlu
gömlu tízku verða verzlunar-
konur að gjalda enn þann dag
í dag. Og þó þær verði nú að
vinna fyrir lífi sínu, er það
gámla vasapeningasjónarmiðið,
sem ræður þegar á að gjalda
þeim kaup.
Ekki er ég þar með að segja
að engar konur á íslandi hafi
þurft að vinna fyrir sér* þvert
á móti, en vinnan sem þeim
bauðst voru verstu púlverkm,
kolaburður, vatnsburður, upp-
. skipunarvinna og þessháttar,
sem þær hlupu í á milli tess
sem þær gættu bús og barna.
Og þó þær margar hverjar
væru engu minni að burðum en
karlar, vegna langvjnnrar erf-
iðisvinnu var kaupið hálfdrætt-
ingslaun.
Og ennþá fá konur hálfdrætt-
ingslaun. Fjölmargar ejnstæðar
mæður, sem þurfa að vinna
fyrir sér og börnum sínum hafa
sendisveinslaun, þrátt fyrir
stárfsemi Kvenréttindafélagsins
sem hefur haft það að markmiði
að bæta úr þessu ófremdará-
standi; .og það sem áunnizt hef-
ur er fyrst og fremst þeim fé-
lagsskap að þakka. En svo
glámskyggnar hafa konur verjð
að þær hafa ekki börið gæfu
til að standa trúan vörð um
þetta félag og fylkja sér undir
fána þess ásamt stéttarfélögum
sínum. Það er ein aðalástæðan
fyrir því, að launajafnréttið,
þetta mikla mannréttindamál er
þarf engu iður að sjá um að
þeim sé íran-fylgt. Því ef sá
draunr.u-; á éf+ir að rætast,
að launeiafnréttindi karla óg
kvenna verður lögfest, er hóllt
fyrir konur að láta sér víti
st.arfskvenna ríkisins að varn-
aði verða og vera betur á verði
en þær, strax frá byrjun.
Eg hef alltaf verið á móti
þessari setnmgú: Sömu laun
fyrir sömu vinnu. Mér f:nnst
hún óþörf og geta valöið rugl-
ingi og orðið konum t’l óburft-
ar í jafnrét'iskröfum þeirra,
því það verður hægt að hár-
toga hana í það endalausát
Hættan liggur í því, að farið
verði að tíunda störfin - ennþá
meira en nú er gert, og er þó
ekki á það bætandi. Eg reikna
ekki með að farið verði að
gera eitthvert gustukaverk á
konum með því að ráða þær í
vinnu, sem álitið er að þær
geti ekki leyst af hendi. Auk
þess veit ég ekki um neina þá
vinnu sem konur eru ekki fær-
ar um alveg eins og karlar, ef
þær hafa áhuga fyrir henni á
annað borð. Einnig vil ég vara
konur vjð, að láta leggja erf-
iði vinnunnar til grundvallar
kaupgjaldi. Meðan það tíðkast
ekki í almennum kaupgreiðsl-
um er ástæðulaust að fara að
byrja á því þegar konur eiga
í hlut. Krafan verður að vera:
Fullkomjð launajafnrétti karla
og kvenna.
Ef launajafnréttið kemst á
og sérsköttunin fáum við fleiri
vinnandi hendur að fram-
leiðslustörfunum og þurfum þá
væntanlega ekki á Þjóðyerjum
eða Færeyingum að halda. Hað
er ialltaf að færast í aukana
i j«■ ob ,.oui'£.Hjriu;;;íl -jny ;.
með hverju árinu .sem líður, að
konur viimi utan. heimiíis að
meira eða minna leyti. Þróunin
stefnir í þá átt, enda heppilegt
frá þjóðfélagslegu sjónarmiði.
Það er ekki heillavænlegt fyrir
samfélagið, að konur, sem vilja
vinna úti og hafa tíma aflögu,
haldi að sér höndum. Þær géta
margar hverjar, enda þótt þær
helgi sig eingöngu uppeldi
barna sinna á meðan það varir,
átt 10 til 20 ára starfsævi þar
fyrir utan, og við höfum ekki
ráð á því, að sá tími og sú orka
fari í útsaum og bróderí, ef
þær kjósa annað. Ekki svo að
skilja að ég sé að skopast að
heimilisföndri og heimilisfágun,
heldur tek ég þetfa sem dæmi.
Nú eru nýir tímar framund-
an fyrir islenzkar konur', þar
sem jafnlaunasamþykktin er.
Lífsspursmál er að standa á
verðinum og fylkja sér saman
í eima órjúfandi fylkingu um
það mikla mannréttindamál.
Það má búast við, af því van-
inn er svo ríkur í fólki, að
einhverjar nöldui'sraddir heyr-
Framhald á 8.= síðú