Þjóðviljinn - 05.07.1958, Síða 4

4) — ÞJÓÐVILJINN — Laagardagur 5. júlí 1958
41
§kiit og skíirir

r

\\
fe \\
'fe;.v!'. ■ 'X'
ikrf • \U
v íl, !í i\ o —
f \
n
F
L
i
f'/t :V/f f
/IV •?-■/••• ‘\ ;■ • • x
r
i' í'íi s i •/" I; !; I ?" •• í ■; i í I :j, 1 ! jli .
H nfiÆfff 'li ■:: >'! w
■'í I ' /- i wá» *' ‘í ‘ý .*\' ■' > 'fiH’í, -liaii fcll
íl i
!,il i./iV'F’ I ’ :■ ''
.Í1JVí/A:'l,| /'! \V-f
-^JKíSw?
f f :.f! I

í'f'-f\ !
, ./•. i: .i1„
^W''
! i J
í \y

0
rf> f í \ f /V

Sumarleyíistíminn stendur yfir — Margir forða
sér úr bænum — Hvernig verjið þið sumarleyfinu?
NÚ STENDUR yfir sá tími
ársins, þegar annar hver mað-
ur sem spurt er eftir á vinnu-
stað er sagður í fríi. — Hann
er bara í fríi núna. — Hann
fór í frí í gær — Maðurinn,
sem hefur með þetta að gera
er í fríi sem stendur. — Þessu
lík eru svörin, sem maður fær
oftast núna, ef maður ætlar
að tala við einhvern ákveð-
inn mann hjá einhverri stofn-
un eða á einhverjum vinnu-
stað.
Sumarlevfistíminn er sem
sé bvrjaður fyrir nokkru síð-
an, Þessí dásamlegj tími, þeg-‘
?.r allir bæjarbúar, sem eiga
þess nokkurn kost, forða sér
um stundarsakir frá hávaðan-
um, þysinum, göturykinu og
, ékki sízt áhyggjunum; forða
sér eitthvað úr bænum, þang-
að sem skarkalinn nær ekki til
þeirra, til þess m.a. að losa
taugarnar um stund við þá
snennu, sem sífellt kapp-
hlaup við tímann veldur. Þó
er langt frá því, að allir noti
finmarfrím sín til þess að
hvíla sig og endurnýja starfs-
, kraftana, mjög margir reyna
að fá sér eitthvað að gera
annars staðar en á sinum
venjulega vinnustað, til þess
að hafa dálitlar aukatekjur
í sumarleyfinu. T.d. skilst mér
á flestum barnakennurum,
sem ég þekki, að þeir muni
varla skrimta af til hausts,
ef þeir fá ekkj eitthvað vel-
borgað djobb yfir sumarmán-
uðina. Margir standa í ýmis
'konar stórræðum, svo sem
húsbyggingum, og þeir nota
sumarfríið sitt til þess að
vinna þar. Þá eru og ýmsir í
vandræðum með sjálfa sig í
sumarfríinu, þeir vita bók-
staflega ekkert hvað þeir eiga
af sér að gera og drepleiðist.
En við skulum nú aðallega
halda okkur við það fólk, sem
notar sumarleyfin til hvíldar
og hressingar og fer eitthvað
úr bænum. Sumir eiga sum-
arbústaði upp í Mosfellssveit
eða austur á Þingvöllum og
auðvitað eyða þeir sumarleyf-
inu þar. Margir ferðast til út-
landa, finna sér einhvem ró-
legan stað suður við Miðjarð-
arhaf (helzt baðsta.ð) og flat-
maga þar. „Aðrir láta sér

ÍSLENZK TUNGA
18. þáttur 5. júlí 1958.
Ritstjórl: Árni Böðvarsson.
<•>-
nægja Norðurlöndin" eins og
' segir í einu sumarleyfiskvæði.
Innanlands haga,r fóllj sum-
arleyfisferðum sínum á mjög
mismunandi hátt; sumt fólk
semur mjög nákvæma áætlun,
kannski mánuðum og vikum
áður en sumarieyfið hefst,
aðrir hafa fyrir fasta reglu
að fara árlega- í einhverja ör-
æfaferð með Páli Arasyni eða
Guðmundi Jónassyni, og enn
aðrir leggja af stað án allra
áætlana og fara „bara eitt-
hvað“, beint af augum eða
svo til, liggja svo kannski í
tjaldi austur í Laugardal eða
Þjórsárdal. Pósturinn er þess--
mjög hvetjandi, að allir, sem
á annað borð eiga þess kost,
reyni að nota a.m.k. eitthvað
af sumarfríinu sjálfum sér til
hressingar. Orlofsréttindj
vinnandi fólks eru einhverjir
stærstu félagslegu sigrar síð-
ustu áratuga og kostuðu
langa baráttu. Það er því
blátt áfram félagsleg skylda
fólks að reyna að hagnýta sér
þau réttindi á sem allra bezt-
an hátt.
290 þús. stúdentar
í Sovét
Tass-fréttastofan i Moskvu
skýrði frá því í gær að nú í vor
hafi verið brautskráðir frá há-
skólum og öðrum menntastofn-
unum í Sovétríkjunum 290.000
stúdentar.
Áður en vikið verður að
nýjum orðum, skal hér minnzt
á nokkur orð sem þættinum
hafa borizt frekari heimildir
um.
Sverrir ITaraldsson cand.
th'eol. segir mér að orðið
ambirna hafi verið algengt í
heimasveit hans í. Mjóafirði
austur og merkt „klaufi“,
t.d.: „bölvuð ambirna get.urðu
verið!“, sagt bæði við karla
og konur. Hann segir að sam-
setningin ambimusJíapur sé
algeng, jafnvel ambirnuhátt-
ur. Heimildir um þetta orð
þekki ég aðeins frá sunnan-
verðum Austfjörðum og virð-
ist það ekki vera annars stað-
ar til. Skulum við hafa það
fvrir sat.t, unz frekari heim-
ildir berast.
Jón Ormsson rafvirki (úr
Meðallandi í Vestur-Skafta-
fellssýslu) vill fremur segja
beita sér en beita. sín við eitt-
hvað, en eignarfall er notað
með þessu orði („beita sín“)
a.m.k. ekki síður en þágufall
bæði í R.angárvallasýslu og á
sunnanverðum Austfjörðum,
eins og hér hefur áður verið
nefnt. Það eru raunar engin
einsdæmi að málmyndir bland-
ist svona, og hafa flestir mál-
fræðingar þá sögu að segja
um islenzku að hér verða
sjaldnast fundin skörp mörk
milli héraða hvað snertir má.l-
far. Alltaf eru að minnsta,
kosti líkur til að orð eða
framburðaratriði sem algengt
er í einni sveit, komi einnig
fvrir í grannsveitum, þó að
það 'sé bar ekki algengt mál.
Jón þekkir einnig vel orð-
ið letidrvlla í sömu merkingu
og getið var um síðast (latur
kvenmaður). Hann kannast
líka vel við kcgglabrölt og
segir að það sé ..aðallega haft
um. kálfa ?em látnir voru út
fvrst á vorin og stukku á
hvað cem fvrir var“. Aður
var Ha.lldóra Magnúsdóttir
búiu að kenna mér betta orð
sem brölt eða fvrirgang í
börnum. — Hnn kenndi mer
lika orðið taltól í setuingu
piru? op' ,,bér er nú búið að
halda. á taltólumim“, þe. bú-
ið að tala mikið. Samsetning
béssa orðs er raunar þiós, en
bað er. alveg hæfilegt kæru-
]ei?si fólgið í því til þess að
það verður fyndið.
Jón segir að sögnin að
biaka. merki hiá honum aRt
annað en komið hefur fram
hér í þáttunum. Hér hefur
verið minnzt á bana í merk-
ingunni að bolloka, hokra við
bú. Hún merkir líka „bjástra",
t.d.: „Ætli maður verði ekki
að bjaka við það, þó erfitt
sé“. Þessa. merkingu hefur
Halldóra Magnúsdóttir í oið-
inu, og einnig er hún í orða-
bók Sigfúsar Blöndals. En Jón
segir að „að bjaka“ hafi ver-
ið „að gramsa eða, afla ein-
hvers“; þetta 'sé gamalt
skútumál.
Þekkir nokkur lesenda þátt-
arins orðið fáluneisti (eða
fálugneisti) um neista þá sem
hrökkva undan hófum járn-
aðra hest.a á grjóti? Þetta
orð er í seðlasafni Orðabókau
Háskólans, komið þangað frá
Árnésingi, en mig grunar
það sé úr kveðskap, ekki úr
daglegu máli, ekki sí.zt sakir
þees að það er stafsett á seðl-
inum „fálugneisti", en orð-
myndin „gneisti" ér miklu
fremur skáldamálsorð óg< rit-
máls en daglegt mál, því að
myndin ,,neisti“ er mi-khi al-
gengari.
Jón PáTsson hankaféhirðir
notar a.m.k. á tveim stöðum í
bók sinni. Áustantórum, orðið
frá.afi-d 32 og II 8) í merk-
ingunni „forfaðir", einníg fræ-
amma í hliðstæðri merkingú.
Þetta virðist vera þýðing úr
'latínu og þá komið úr lærðra
manna máli, en mjög fróðlegt
væri að frétta, ef éinhver léá-
andinn kannast við þessi orð.
Einhvern tíma. hef ég skrif-
áð hjá mér orðið skvrwheitt
og orðasamhandið „kaffið ér
skyrpiheitt", en hef klaufazt
til að týna, niður skýringu á
orðinu og hvaðan ég hef feng-
ið það; hef sjálfsagt heyrt
bað einhvers staðar. Hverjir
kannast við það?
Eg gat þess í 1. þætti að
ég mvndi ekki binda mig við
eina. hlið móðurmálsins ann-
arri fremur. Nú er bað samt
svo að orðaskvringar ýmsar
eru einmitt það sem auðvelt
er að henda reiður á og fást
við í blaðaþáttum eins o g
be.'ssum. Hér skal samt. drep-
ið á eitt atriði um rithátt er-
lendra orða sem notuð eru í
íslenzku. Er bar um að ræða
7, eða s í trknorðum, svo sem
beusín. Iiensób Piuuir kenn-
a.rar munu ætlast til bess að
nemendur rit.i 7 í slíkum orð-
uru, en vandséð er að uégu
ríkar ástæður séu til bess.
Þessi dómur minn st.afar bó
ekki af því að ég telii z barf-
lausan staf í íslenzkn; hann
er bvert á móti í góðu sa.m-
ræmi við það unnrunasiónar-
mið sem nús"i]dar\di stafsetn-
inn er grundvölluð á. bar sem
allar reg’ur eru sveigðar nnd-
ir þá meginstefnu að sýna
unnruna orðanna og skvld-
leika þeirra við önnur orð.
Það kemur ekki þessu máli
við hvort aðrar meginreglur
kynnu að revnast heppilegri.
— En 7. í orðum eins og ben-
'sín, Brasilía. og eurmim fleiri
orðum sem líkt er ástatt um,
bvggist á allt öðrum grund-
vallarreglum en eru ráðandi,
þegar rituð er z í íslenzkri
nút.ímastafsetningu. Eins og
kunmigt er, er rituð z i nú-
gildandi stafsetningu, þe.gar
í stofni orðsins lenda saman
stafirnir ds, ts eða ðs eftir
bevgingarreglnm málsins, en
ekki hevrist nema s i skýrum
framhurði; t.d. er íslenzkur
ritað með z. af þvf að það er
dregið af orðinu ísland. Hins
vegar er z í fyrrgreindum
Framhald á 11. siðu.