Þjóðviljinn - 12.08.1958, Blaðsíða 6

d) — ÞJÓÐVILJINN — Þriðjudagur 12. ágúst 1958
mómnuiNN
ÚtKefandl: Bamelnlngarfloklcur alÞýöu — Sósíallstaflokkurlnn. — RitstJórar:
MaKnús Kjartansson (áb.), Sigurður Guðmundsson. — Fréttaritstjóri: Jón
BJarnason. — ^laðamenn: Asmundur SigurJónsson, Guðmundur Vigfússon,
tvar H. Jónsson. Magnús Torfl Ólafsson, Sigurjón Jóhannsson, Sigurður V.
FHgbJófsson. — Auglýstngastjóri: Guðgeir Magnússon. — Ritstjórn, af-
greiðsla, auglýsingar, prentsmiðja: Skóla .örðustig 19. — Sími: 17-500 (5
línur). — Askrittarverð kr. 30 á mán. í Reykjavík og nágrennl; kr. 27 ann-
arsstaðai - Lausasöluverð kr. 2.00. — Prentsmiðja ÞJóðvilJans.
Bætt kjör fiskimanna
1 itt aí því sem á tímabili
setti ískyggilegastan svip á
efnahagsmál okkar íslendinga
var sú staðreynd að sífellt
færri menn fengust til að
stunda fiskveiðar. Svo var kom-
íð að óhugsandi var að manna
íiskiskipaflotann á annan hátt
en flytja inn á annað þúsund
færeyska sjómenn og fá þeim
þau störf sem íslenzkir fiski-
r.enn höfðu áður haft með
nöndum. Greinilegt var að þessi
próun var okkur bæði óhag-
-cvæm og stórlega hættuleg.
Erlent vinnuafl á fiskiskipaflot-
ann Þýddi óeðlilegar gjaldeyr-
csgreiðslur úr landinu ,auk þess
sem það stöðvaði viðkomuna í
okkar eigin fiskimannastétt og
neir en það. Þróunin var ekki
aðeins sú að ungir og vaskir
/nenn forðuðust að sinna sjó-
.nannsstörfum heldur gengu
gamlir sjómenn unnvö’”"’~ í
. and og leituðu sér annarra
auðveldari og betur launaðra
í tarfa.
¥%að sem lá að baki þessari
* óheillavænlegu þróun var
' vímælalaust skilningsleysi og
’anmat þáverandi stjómar-
valda á þýðingu fiskveiðanna
og sjómannsstarfsins í íslenzk-
am þjóðarbúskap. Allt var stillt
inn á hermangið og braskið
en framleiðsluaatvinnuvegirnir
. átnir grotna niður. Enginn tog-
ari var ke.yptur til landsins síð-
.istu átta árin sem Ólafur
Thors var sjávarútvegsmálaráð-
'ierra en hins vegar 5000 bílar!
Þess var heldur ekki gætt að
halda við vélbátaflotanum og
pví síður að auka hann eins og
okkur var þó lífsnauðsyn. En
það var ekki aðeins viðhald og
aukning fiskiskipaflotans sem
"ar vanrækt í tíð stjórnar Ól-
afs Thors. í hvert skipti sem
riskimenn þurftu að fá kjör sín
eiðrétt kostaði það verkfall,
jómenn náðu aldrei því sem
oeim raunverulega bar og' kjör
þeirra fóru versnandi. Þetta
rrámunalega skeytingarleysi um
afkomu fiskimanna og eflingu
riskiskipastólsins olli þvi að
jómenn streymdu í land af
rlotanum meðan Ólafur Thors
hafði á hendi yfirstjórn sjávar-
útvegsmálanna og að fiskveiðar
jkkar voru að komast í stór-
kostlega hættu.
Síðan Ólafur Thors fór frá og
Lúðvík Jósepsson tók við
ítjóm sjávarúvegsmálanna hef-
ur orðið stórkostleg breyting í
pessu efni. Nú er unnið að því
?tf dugnaði og framsýni að efla
riskiskipastólinn og hefja ís-
enzkan sjávarútveg aftur til
•egs og virðingar í atvinnulífi
ojóðarinnar. f ráðherratíð Lúð-
íks Jósepssonar hefur fiskverð
"il sjómanna á þorskveiðum
verið hækkað þrisvar án þess
að til nokkurrar stöðvunar hafi
komið. Nemur sú kauphækkun
sem fiskimenn hafa fengið
vegna hækkunar á þorskverði
um 20%. Auk þess hafa á þessu
sama tímabili verið samþykkt
útsvars- og skattfríðindi sjó-
mönnum til handa sem jafn-
gilda um 10% í kaupi. Á síld-
veiðum er þó kauphækkunin
ennþá meiri. Þannig hækkaði
bræðslusíldarverðið 1957 um
19% og 1958 um 16%, en öll sú
hækkun kemur fram sem bein
kauphækkun til sjómanna.
Hliðstæð hækkun hefur og
orðið á vei-ði síldar sem veidd
er og unnin hér suðvestan-
lands.
¥»etta hefur haft það í för
með sér að tnú eru allir út-
lendingar farnir af fiskiskipa-
flota okkar, en þó er honum
öllum haldið úti, á síldveiðum,
við þorskveiðar, togveiðar o.
s. frv. Landsmenn eru sjálfir
teknir til starfa við sinn und-
irstöðuatvinnuveg. Og það er
ekki aðeins hækkað fiskverð
og kjarabætur í formi útsvars-
og skattfríðinda sem hér hefur
hjálpað til. Á þessu tímabili
hefur lágmarkskauptrygging
sjómanna hækkað úr 2145 kr.
í grunn á mánuði í 2656 kr.
eða um 24%. Þessi leiðrétting
á kjörum fiskimanna hefur
einnig fengizt viðurkennd án
verkfalls og geta menn borið
það saman við það sem tíðkað-
ist meðan íhaldið fór með þessi
mál í ríkisstjórninni.
A llir sem um búskap þjóðar-
•^*- innar hugsa af alvöru og
ábyrgðartilfinningu vita og við-
urkenna að einn þýðingai’mesti
þáttur hans er nð okkur takizt
að knýja fram aukna fram-
leiðslu á sjávarafla. Þetta tekzt
því aðeins að við höfum skiln-
ing á því að auka okkar fiski-
skipastól og skapa fiskimönn-
um okkar beztu lífskjör sem
þjóðin hefur upp á að bjóða.
Við þurfúm að fá fleiri sjó-
menn á fiskiskipaflotann, fleira
fólk til að stunda Þau störf
sem eru undirstaða lífskjaranna
og þeirra framkvæmda sem við
teljum óhjákvæmilegar í land-
¥ þessa átt hefur verið stefnt
síðan óheillastjórn Ólafs
Thors var létt af íslenzkum
sjávarútvegi og málefni hans,
og þá ekki sízt sjómanna
sjálfra, sætt annarri meðferð
og betri skilningi en áður var.
Engjnn sér eftir þeim fjármun-
um sem varið hefur verið til
að tryggja þessa þróun enda er
hún og framhald hennar bein-
línis skilyi-ði fyrir sjálfstæðum
íslenzkum þjóðarbúskap og
grundvöllur að þeirri einu var-
anlegu lausn sem til er á efna-
hagsvandamálum íslendinga.
Islenzka sementið er n
Þegar bygging sementsverk-
smiðjunnar var ákveðin var
gert ráð fyrir því að hún myndi
framleiða 75.000 lestir á ári,
en þar sem ái’snotkun okkar
af sementi hefur verið um
90.000 lestir og telja má full-
víst að hún fari vaxandi,
v,ar við því búizt að við
myndum enn þurfa að
flytja inn nokkurt magn.
Fullnægir
þörfum okkar
Það lítur nú út fyrir að verk-
smiðjan muni fullnægja öllum
þörfum okkar fyrir sement, a.
m. k. í bili. Hinn miklí ofn,
sem breytir hráefnum, skelja-
sandinum og líparítinu, í
sementsgjall, var byggður með
það fyrir augum að hann gæti
framleitt 250 lestir af gjalli á
sólarhring, þ. e. 75.000 lestir á
ári, miðað við 300 daga starf-
rækslu. (I sementsverksmiðj-
unni er að visu ekki, fremur en
í öði'um iðjuverum, tekið tillit
til helgidaga þjóðkirkjunnar,
eða annarra almennra frídaga,
en gera verður ráð fyrir að
slökkva verði í honum við og
við meðan endurbætur fara
fram — og auðvitað geta alltaf
komið fyrir einhver óhöpp).
Fyrir tæpum tveim mánuðum
var kveikt rnidir ofninum og
síðan l’.efur liann verið í gangi
stanzlaust. Það hefur komið í
ljós að afköst liancs eru meiri
en gert var ráð fyrir, hafa enn
sem komið er orðið mest 305
les'Jv á sólarhring, en vonir
standa til að það geti orðið a.m.
k. 320 lestir. Með 300 sólarhr.
s'hrfrækslu á ári myndi ofninn
því geta skilað af sér 90.000—
100.000 lestum af sementsgjalli.
Nú þegar hefur ofninn fram-
leitt um 15.000 lestir af gjalli
og verksmiðjan á því nægar
birgðir handa mölunarkvörn-
unum á næstunni.
Mölun og sekkjun
Kvarnirnar geta hins vegar
vel tekið á móti öllu því sem
ofninn brennir. Þær eru tvær
og getur hvor þeirra nialað 20
lestir af sementi á klukku-
stund, eða báðar um 500 lestir
á sólarhring. Fyrst um sinn
verður aðeins önnur þeirra í
notkun, eða á meðan verk-
smiðjan framleiðir aðeiri's eina
tegund sements, Portlands-
sement, en hafin verður*fram-
leiðsla tveggja annarra tegunda
þegar líður á haustið.
Rafmagnsskortur hefur háð
verksmiðjunni nokkuð, en nú
er verið að ráða bót á því:
Raftaugin sem flytur verk-
smiðjunni rafmagn frá Soginu
mun komin alla leið um það
leyti sem þetta birtist, og verð-
ur þá ekki lengur þörf á að
stöðva sementskvörnina, en
hún hefur undanfarið verið tek-
in úr sambandi um hádegis-
bilið, þegar rafmagnsnotkunin
er mest.
Sekkjun sementsins ættiheld-
Ur ekki að draga úr afköstún-
um, því að sekkjunarvélin géti'
ur skilað frá sér allt að 2.000
50 kílóa pokum eða 100 lestum
á klukkustund. Það verður því
Einhvern næstu daga kemur fyrsta íslenzka
sementið á markað hér í Reykjavík. Það verður
ílutt með skipi frá Akranesi og selt hér frá skips-
hlið heint til notenda, og áður en langt um líður
mun ekki noíað annað sement en íslenzkt hér á
landi. Á laugardaginn var fyrsta sementið afgreitt
á bíla á Akranesi og var fréttamönnum þá sýnd
verksmiðjan. Það sem hér verður sagt er byggt á
fráscgn dr. Jóns Vestdals, framkvæmdastjóra Sem-
entsverksmiðju ríkisins.
hægt að auka mjög afköst verk-
smiðjun-ar áður en bæta þarf
við rýrri sekkjunarvél.
Skortur á hráefnum mun
h.-tdur ekki standa verksmiðj-
unni fyrir þfifum. Skeljasand-
urinn sem dælt er upp úr botni
Faxaflóa er ótakmarkaður að
heita má. Á því takmarkaða
sem gerðar hafa verið með
það í rannsóknarstoíu verk-
smiðjunnar benda til að það
fullnægi þeim kröfum sem
gerðar eru,
Erlendis eru til ákveðnar
reglur . um gerð og eiginleika
hinna ýmsu sementstegunda,
en þær reglur eru nokkuð sér-
í rannsóknarstofu verksmiðjunnar. Verið er að reyna
burðarþol steypukubbs úr íslenzku sementi. Þriggja
daga kubbur reyndist þola 232 kg þrýsting á fersenti-
metra, eða mun meira en ráð er fyrir gert í normum
þeim sem farið er eftir.
svæði (10 ferkm) sem , athug-
að hefur verið er áætlað að
slíkt magn skeljasands eigi að
endast verksmiðjunni í hálfa
þriðju öld, en skeljasandurinn
er auk þess alltaf að myndast
og fyllist jafnóðum í skarðið.
Þegar, hefur verið dælt upp
212.500 lestum, sem samsvara
150.000 lestum af sementsgjalli,
þar eð um fjórðungur sandsins
gengur úr við bræðsluna. Verk-
smiðjan á því nú þegar skelja-
sand til meira en ársfram-
Íeiðslu, og hæeur vandi að
bæta við birgðirnar þegar á
þær fer að ganga.
Góð framleiðsla
Bygging ' verksmiðjunnar
virðist því hafa tekizt gjftu-
samlega. En hitt er engu að
síður mikilvægt að framleiðsla
henriar mun sízt standa að baki
innfluttu sementi. Full reynsla
er að vísu enn ekki fengin
fyrir því, og mun ekki fást fyrr
en sernentið hefur verið notað
í.mannvirki, en allar tilraunir
stakar í hverju landi,- Hér á
landi hafa hins vefiar ekki ver-
ið til neinar slíkar reglur. Það
var því.ák.veðið að hér .skyldi
farið eftir þýzkum reglum.sem
munu vera þær nýjustu. Á fag-
máli eru þesar reglur kallaðar
normur,- og þær þýzku sem liér
em notaðar nefnast DIN
(Deutsché Industrie Normen)
1164. Normur þessar segja fyrir
um efnasamsetningu sements-
ins, sveigjanleika þess, burðar-
þol og aðra eieinleika. Með sér-
stökum pröfunum má ganga úr
skugga um hvort se'nientið
stenzt þær kröfúr sem gerðar
eru, og eins og áður segii’ hafa
þær prófanir sýnt að serhentið
fuilnægir áðurnefndum norm-
um.
Það er þó rétt að takalíram,
að Portlandssementið íslenzka
er að einu leyti dálílið frá-
brug'ðið þ.ví sementi serri sagt
er fyrir um í DIN 1164. í hin-
urrr þýzku normum er geít ráð
fyrir að ekki meg'i 'vei-a meira
en 3%, af brenn.isteinssamband-
inu S03 i s.ementinu. Þetta
efnasamband kemur í sementið
aðallega úr gipsi sem blandað
er saman við sementsgjallið til
að binditími ste.vpunnar lengist,
svo að hún byrji ekki að bind-
iast fyi’r en eftir hálftíma,
en gipsið eykur jafnframt loka-
styrkleika steypunnar.
Nú er það svo að í því hrá-
efni sem notað er á Akranesi
eru brennisteinssambönd og í
gjallinu er því allt að 1,5%
af S03. Þegar gipsinu hefur
verið blahdað saman við gjall-
ið, er S03-innihaldið því orðið
um 4%, eða einum liundraðs-
hluta meira en gert er ráð fyrir
í hinum þýzku normum. For-
ráðamenn verksmiðjunnar full-
yrða þó að þetta hafi engin á-
hrif á gæði sementsins.
Þegar fréttamenn skoðuðu
verksmiðjuna á laugardaginn
fengu þeir tækifæri til ;að
fylgjast með prófun á styrk-
leika hins islenzka Portlands-
sements. f þar til gerðum á-
höldum er prófað hvort steypa
úr sementinu hafi þann sveigj-
anleika og það burðarþol sem
Sagt er fyrir um í normunum.
Stóðst prófið
Steypukubbar sem prófaðir
Voru þennan dag voru þriggja
daga gamlir. Sveigjuprófunin
leiddi í ljós að kubbarnir þoldu
53,8 kg þrýsting á fersenti-
metr.a. Þýz.ku normurnar gera
ráð fyrir að steypan eigi að
þola 50 kg þrýsting eftir 28
daga, en sem flestum mun
kunnugt fer steypa harðnandi
a. m. k. fyrsta mánuðinn. Sem-
entið stóðst því þessa prófun
með ágætum.
Sömu sögu var að segja af
burðarþolinu. Steypan reyndist
þola 232 kg þrýsting á fersenti-
metra, en í normunum er gert
ráð fyrir að 28 daga steypa þoli
225 kg þrýsting á fersenti-
metra.
Reynist hið íslenzka sement
eins vel í notkun og það hefur
reynzt í prófunum á rannsókn-
arstofu, er óhætt að segja að
það sé fyllilega sambærilegt
við það sement sem hingað hef-
ur verið flutt, og taki því jafn-
vel fram.
Tvær aðrar tegundir
Eíns og fyrr segir mun síðar
á árinu verða hafin framleiðsla
á tveim öðrum tegundum sem-
ents: íljótharðnandi Portlands-
sementi og svonefndu Puzzol-
an-sementi,
Rómverjar munu fyrstir hafa
orðið til að framleiða sement,
og það var einmitt hið svo-
nefnda • Puzzolan-sement. Þeir
framleiddu það með þeim hætti
Þriðjudagur 12. ágúst 1958 — ÞJÓÐVILJINN — (7
í komið á markaðinn
í þessari stóru byggingu sem enn er í smíðum og því þaklaus eru hráefnin geymd.
Hinir rniklu bingir eru úr sementsgjalli, en svo nefnast skeljasandurinn og líparítið
eftir aö þau hafa veriö brædd í ofninum. Nú þegar hefur ofninn framleitt rúmlega
15.000 lestir af sementsgjalli. (S. J. tók allar myndir?iar).
að þeir möluðu saman kalk og
hraungrýti úr eldfjallinu Vesú-
víusi. Mörg mannvirki sem
steypt voru úr þessu sementi
fyrir 20 öldum standa enn í
dag, brýr og vatnsleiðslur.
Tilraunir hafa leitt í ljós að
framleiða má sement sem svip-
ar til bess sem Rómverjar
bjuggu til með því að blanda
ýmsum steinefnum saman við
sementsgjallið. Slíkt sement er
kallað Puzzolan-sement.
Það hefur sína kosti og galla.
Það er lengur að storkna en
Portlar.dssement, en hitnar
hins vegar síður op steypu úr
því hættir því síður við að
springa. Ar.nar kostur er sá að
það þolir betur saltmengað
loft og saltvatn. Það ætti því
t.d. að vera betur fallið til múr-
húðunar.
Nothæft úrgangsefni
Aðstæður til framleiðslu á
Puzzolan-sementi eru góðar hér,
þar sem svo vel vildi til að
móbergið sem dælt er upp frá
sjáv.arbotni ásamt skeljasand-
inum reyndist hafa þá eigin-
leika sem þarf til slikrar fram-
leiðslu. U. þ. b. fimmtungur
þess efnis sem dælt er upp frá
sjávarbotninum er móberg.
Það hefði farið til spiliis, ef
ekki hefði komið í ljós að nota
mátti það til framleiðslu á
Puzzolan-sementi,
■ !
Framleiðsla kalk-
áburðar
Móbergið má skilja frá skelja
sandinum með fieytingu. Þann-
ig er hægt að framleiða 95%
hreint kalk, sem liefur korna-
stærðina 0,5 mm. Þetta hreina
kalk er notað til að blanda í
sementshráefnin eftir þörfum,
en auk þess má þurrka það
svo að nota megi það sem á-
burð.
Gert er ráð fvrir að verk
smiðjan muni geta framleitt
20.000 lestir af kaikáburði á
ári, en sú framleiðsla er ekki
hafin enn. Vélar til hennar eru
komnar til landsins og þegar
hefur verið byggt yíir þsei’, en
ekki farið að setja þær upp.
Það verður gert við fyrsta
tækifæri.
Framleiðsia kalkáburðarins
verður ekki ómerkur þáttur í
starfsemi sementsverksmiðjunn-
ar, Kaikáburður er notaður á
of súran jarðveg, en slíkur
jarðvegur er víða hér á landi.
Hann getur verið það af nátt-
úrlegum orsökum, eins og t. d.
d. í mýrlendi, en ofnotkun til-
búins áburðar, eins og ammón-
íumnírats, sem framleitt er
liér í Áburðarverksmiðjunni í
Gufunesi, getur einnig átt þátt
í því. Mun þegar komið í ljós
í sumum héruðum að brýn þörf
er fyrir að vega upp sýrumagn-
ið í ammóníumnítratinu með
kalki. Erlendis er gert ráð fyrir
að 500 kíló af kalki þurfi á
móti hverjum 350 kílóum af
ammóníumnítrati ef jarðvegur-
inn á að halda óbreyttu sýru-
stigi, en misbrestur mun hafa
verið á því að bændur hafi
gætt að þessu sem skyldi.
Því hefur sjálfsagt vaidið m.
a. að áburðarkalkið sem hér
hefur verið á boðstólum hefur
verið dýrt, kostað 600—800 kr.
lestin. Ekki mun enn ákveðið
hvað kalkið frá sementsverk-
smiðjunni á að kosta, en þó ó-
hætt að fullyrða að það muni
verða mun ódýrara en hið að-
flutta. Stafar það að sjálfsögðu
m. a. af því að áburðarkalkið
er að nokkru leyti aukaafurð
sem til fellur við vinnslu sem-
entsins.
Margt ógert
Af því sem hér hefur verið
sagt ætti að vera Ijóst að enn
er nokkuð langt í land áður
en sementsverksmiðjan er að
fullu tekin til starfa. Enn er
eftir að fullgera verksmiðju-
húsin og ganga frá ýmsu. Þá
er einnig eftir að koma föstu
skipulagi á dreifingu Sements-
ins.
Það hefur verið ákveðið að
verksmiðjan annist sjálf dreif-
inguna á Akranesi og í Reykja-
vik, en annars staðar verði
sementið afgreitt á sama hátt
og hingað til.
í Reykjavík verður dreifing-
unni hagað þannig fyrst úm
sinn, að skip mun fiytja sem-
entið að bryggju í Reykjavík-
urhöfn og verður það afgreitt
frá skipshlið á hverjum morgni,
bæði iítið magn og rnikið.
Danskt skip, Dacia, hefur verið
leigt til þessara flutnirra í
sumar, Það getur flutt 400
lestir, eða rúmlega sólarhrings
afköst verksmiðjunnar. Verðið
á Akranesi og frá skipshlið í
Reykjavík verður 735 krónur
lestin (eða 25 krónum lægra
en verðið á aðfluttu sementi
er nú), en 20 sekkir fara í lest-
ina.
Skip og geymslubús
Verksmiðjan mun a? sjáif-
sögðu síðar eignast sk;p til
þessara flutninga, Talið hsfur
verið líklegt að bezt borgi sig
að nota pramma til þeirrs, en
ekkert verður ákveðið um
skipakaup fyrr en reynsia er
fengin.
Þá er í ráði að verksmiðjan
komi sér upp miklu geymslu-
húsi í Reykjavík, bæði fvrir
sekkjað sement og ósekkiað
Vonir standa tb að hægt verði
að koma því upp á næsta ári.
Ekkert ryk
Það verður ekki komizt hjá
því að minnast áð lokum á
rykið sem margir töldu að
myndi leggja frá verksmiðj-
unni. Forráðamenn verksnrðj-
unnar fullyrða að ótti manna,
og þá fyrst og fremst þorpsbúa
sjálfra, við ryk frá verksmiðj-
unni sé með öllu ástæðuiaus.
enda sé það komið í liós n.ú
eftir að verksmiðjan er
til starfa. Á;S.
Sekkjunarvélin getur fyllt 2.000 50-kg poka á klukku-
stund, og þeir tveir menn sem sjá henni fyrir tómum
pokum verða því aö hafa sig alla viö. Þegar fréttaménn
skoöuöu verksmiöjuna á: laugardaginn voru afköst vél-
arinnar aö vísu ekki ,,nema“ 1.400 sekkir á klukku-
stund, — eða einn poki á hálfri þriöju hverri sekúndu.