Þjóðviljinn - 14.08.1958, Page 4

4) — ÞJÓÐVILJINN — Firruntudagur 14. ágúst 1958
Þegar Brynjólfur Sveinsson
íekk í hendur skinnbók þá sem
hann síðar sendi Friðriki konr
ungi þriðja, ogi .nefndi Eddu
Sæntundi multiscii, kom fram
úr rökkri gleyijiskunnar sá dýr-
gripur heiðinnar, gerrnEjnskrgf '
menningar, sem skærast skín.
Væri ekki Konungsbók Eddu
myndi vitneskja um goðakvæði,
hetjukvæði og spekikvæði heið-
inna forfeðra okkar næsta rýr.
Kvæðin sem skráð eru á þessa
skertu og skrautlausu skinn-
bók auka fullri alin við hæð
germanskra þjóða, þegar mæla
skal menningarsögulega reisn
þjóðflokkanna sem Evrópu
byggja.
Eddukvæðin standa á bók-
fellinu ber og skilrikjaiaus, á-
þekk manni án sannanlegs rík-
isfangs, en örlög þeirra í með-
förum fræðimanna hafa ein-
mitt af þeim sökum orðið þver-
öfug við aðbúð umkomuleys-
ingjanna, sem þjóðríki 20. ald-
ar reyna að koma hvert á ann-
að. Óvissan um höfunda og
aldur kvæðanna hefur orðið til
þess að sumir fræðimenn hafa
fyrr og síðar freistazt til að
reyna að helga sinni þjóð sem
mest í þeim, og þá ekki alltaf
verið vandir að röksemdum.
Framyfir miðja 19. öld ríkti.,,
rómantíkin, fræðimenn töldu
kvæðin á Konungsbók ort aftur
í grárri forneskju. Þá kom til
sögunnar_ danskur maður, Ed-
win Jessen, og tætti svo ræki-
lega sundur röksemdafærslu
.þeirra sem töldu kvæðin um
1400 ára gömul, að þar stendur
ekki síðan steinn yfir steini.
Jessen þóttu kvæðin þeygi góð-
ur skáldskapur og sá ekki eftir
þeim við íslendinga 12. aldar.
Síðan hafa ýmsir fræðimenn
leitazt við að færa aldur kvæð-
anna nokkrum öldum aftar, en
þó ekki alla leið til þjóðflutn-
ingatímans, og fá þeim ákveðin
heimkynni. Guðbrandur Vig-
fússon og Norðmaðurinn Soph-
us Bugge töldu flest kvæðin
ort í Norðmannabyggðum fyrir
vestan haf. Finnur Jónsson
fékk flestum þeii’ra heimkynni
í Noregi, riokkrum á Grænlandi
og tveim^á íslandi. Þjóðverjinn
Andreas Heusler taldi hin elztu
ort eftir glötuðum skáldskap
Saxa og Gota en hin yngri á
íslandi, sum í þeim hópi taldi
hann verk fræðaþula en önnur
til orðin við áhrif frá dönsum
riddaratímans, komnum sunnan
úr álfu. Hér skal ekki farið út
i það að rekja nánar mismun-
andi s^koðanir fræðimanna á
aldri og uppruna Eddukvæða,
heldur tilfærð • álykunarorð
prófessors Jóns Helgasohar í
sögu bundins máls í Noregi og
á íslandi (Nordisk Kultur VIII
B): „Skýr og greið svör við
.spurningunni um aldur og upp-
runa hvers kvæðis um sig eru
•ekki tiltæk og verða aldrei.
Eina óyggjandi staðreyndin er
að kvæðin hafa geymzt í ís-
lenzkum handritum og hin þýð-
ingarmestu þeirra eru frá 13.
öld. Sönnunarskyídan hvílir á
þeim sem vilja leita uppruna
þeirra á löngu liðnum öldum
og íjarlægum stöðum.“
Nú er hafin enn ein eddur
deila, en í þetta skipti er ekki
deilt um hvar kvæðin voru ort,
heldur hvar þau voru rituð.
Fræðimenn eru á einu máli um
að Konungsbók sé rituð á ís-
landi á síðari hluta 13. ,aldar
eftir öðru handriti frá önd-
vtr rtðlle ar w v tpt .tr Æ-vna Itjrf -.jm- ar
'iH-d luwta rctfv vríð vÉ gpH J'fl
tttðlv mka i'.vðUr. Sva W' mm y fyfoup rnn ttr
W áfe* y fyvni éa ofer fcw* UvvjpyjÆ
wtts t/fio. itogtea. vt| bup. mm. H»gr vgg*
p oto Um pm
tm. tm ?■ Qítji W" 5»íðtti ttú^í
acaipnia kynð£ HviOa VntlbA fvt
4 taýa gímlí, Mtnbotr tijwnar v i
ÍB * » k * ka?#ttf m; tm
m. 3uuW ei. | tv\t cmí«t fia þicm* c| t
rn vaic r.|-i.&}>■# 6$tö kym'.eöc {>;%
tóttrvfeiím** ð.k.ive.b'k.fwt), MÍícSi
jmjt
fy**t te |
• 2xt t vnú bðtba J
, tyr.c btfctvnw

$ 'barmUvð
þjt mitr v
(rjfft nrrr>t ff*
Síða úr Konungsbók Eddu, þar sem skráð er síðari kviðan
af Ilelga Hundingsbaua. Myndin er tekin úr Handritaspjalli
prófessors Jóns Helgasonar, sem Mál og meiming gaf út
fyrir skömmu. Hér er hún nokkuð smsekkuð.
bók sé nú orðin úr greininni i
„.Mal og,.minne.
... Rannsóknaráðferð Seips ec
sú aftrhann leiíar uppi í hand-
ritum, sem komin eru frá ís-
landi og rituð þar að allra
dómi, orð, orðmyndir og stafa-
gerðir, .sem hann telur einkenn-
andi fyrir norska málþróun og
ritmennsku á öndverðri ritöld,
en frábrugðin því sem lenzka
var á íslandi. Allt af þessu tagi
sem Seip finnur í íslenzkum
handritum telur hann óyggj-
andi san.nanir um að ritaramir
hafi haft fyrir sér norskar
bækur eða afrit þeirra. Hann.
ieitar alls engra annarra skýr-
inga á því, hvernig það sem
hann telur vera norsk málein-
kenni hefur getað komizt inn
í íslenzk handrit. Seip tekur
meira að segja orðmjmdir úr
íslenzkum handritum og dæm-
ir þær norskar, enda þótt
engin dæmí þessara mynda
séu til . i rituðu máli sem
víst er að„ fest var á . biað
í Noregi. Hann telur jafn-
vel orðmvndir í íslenzkum
handritum vitnisburð um þ2ð.
hvernig Norðmenn hafi ritað
svo snemma ritaidar, að engin
norsk handrit hafa geymzt frá
þeim tíma. Þegar Seip telur sig
hafa sannað að íslenzkt hand-
rit eigi sér norska fyrirrennara,
safnar hann þaðan „norskum
máleinkennum", sem sum koma
hvergi fyrir í ritum sem efiaust
eru norsk, og gerir þau að
mælikvarða á næsta íslenzkt
handrit sem hann' tekur íyrir.
verðri öldinni. Norskur mál-
fræðingur og fornletursfræð-
ingur, próf, Didrik Arup Seip,
rektor Oslóarháskóla, staðhæfir
nú að hægt sé að sýna fram á
það að kvæðin hafi fyrst verið
rituð í Noregi. Hann dregur þá
ályktun af orðum, orðmyndum
og stafagerð í Konungsbók, að
hún sé rituð eftir bók sem rit-
uð hafj verið eftír bók ritaðri
við Víkina í Noregi, nánar til
tekið í Túnsbergi, á 12. öld.
Seip setti þessa skoðun fyrst
fram í grein í tímaritinu Mál
og minne 1952. Sú grein var
endurprentuð nokkuð breytt i
ritgerðasafni sem gefið var út
á sjötugsafmæli hans, Nye
s'.udier i norsk sprákhistorie,
Oslo 1954. Þessi grein er liður
í samfelldri viðieitni Seips að
sýna fram á að forn handrit
af fslandi séu afrit eða afrit
afrita bóka, sem skráðar hafi
verið í héraðinu umhverfis Vík-
ina í Noregi. Nye studier er
mestan part safn greina af því
tagi. Seip byrjaði á því að ætt-
færa til Noregs þýðingar helg-
ar í íslenzkum handritum, bar
næst niður í þýðjngum rita
veraldlegs efnis og gerði þeim
sömu skil og tók síðan Kon-
ungsbók tak. Þegar hann taldi
sig hafa gengjð úr skugga um
að forrit hennar mætti einnig
rekja til Noregs, varð Króks-
fjarðarbók Sturlungu fyrir val-
inu og viti menn, Seip varð
ekki skotaskuld úr því að finna
norskan ættlið í langfeðgatali
hennar.
Seip nýtur í fræðimannahópi
álits fyrir rannsóknir á norskri
málsögu og stafagerð á fornum
handri.tum. Kenning hans um
norskan uppruna þýðinga
helgra í íslenzkum handritum
þótti ekki stórtíðindum sæta.
Bæði er ekki nema eðlilegt að
íslendingar öfluðu sér slíkra
rita frá Noregi í stað þess að
fara að þýða þau á eigin spýt-
ur, og svo skiptir það tiltölu-
lega litlu; máli fyrir bókmennta-
söguna, hvoru megin hryggjar
þau liggja. En þegar Konungs-
bók Eddu og Króksfjarðarbók
voru látnar sæta sömu með-
ferð, fóru menn að reka upp
stór augu. Bæði lærðum og
leikum þótti rektorinn í Osló-
færast æði mikið í fang á gam-
als aldri og biðu þess með
nokkurri eftirvæntingu, hvaða
íslenzku fornriti hann myndi
næst ger.a sig líklegan til að
kippa austur yfir hafið.
Seip virðist þó ekki ætla
að reyna að víkka hið norska
landnám sitt í íslenzkum forn-
bókmenntum í bili. í þess stað
hefur hann valið þann kost að
reyna að festa tökin á því sem
hann hefur áður helgað Vík-
inni. í Forskningsnytt, tímariti
þar sem norskir fræðimenn
skýra frá hvað þeir eru með á
prjónunum, var tilkynnt í sum-
ar að Seip myndi bráðlega
birta ýtarlegri rökstuðning en
áður fyrir norsku ættemi Kon-
ungsbókar. Af frásögnum
norskra blaða virðist að heil
Þar finnur hanri svo nýja ,,nor-
vagisma", og' þeim er beitt til
að úrskurða norskan uppruna
næsta rits, og svona koll a£
kolli.
Þýzki prófessorinn Hans
Kuhn varð einna fyrstur fræði-
manna til að taka kenningu
. Diilrili Arup Seip
Seips til athugunar. í grein i
tímaritinu Acta Philologica
Scandinavica 1954 lætur hann í
ljós efa um að Seip geri sér
ljóst hvað af staðhæfingum
hans leíði. „Sé það rétt að
eddukvæðjn hafi fyrst verið
rituð í Noregi, er heildarmynd-
in sem við höfum gert okkur af
menningarþróuninni á Noröur-
löndum á fyrstu öldum kristn-
innar alröng, þá verður það
einstæða afrek sem þetta safn
ber vott um, og við höfum þð
talið skiljanlegt unnið á ís-
landi, að hreinni ráðgátu, og
íslendingar verða að láta af
hendi við Noi’ðmenn mikinn
hluta af þeim hróðri sem rit-
mennska þeirra til forna hefur
aflað þeim“.
Þegar Seip hyggst raska
grundvallaratriðum norrænnar
bókmennta- og menningarsögu,
telur Kuhn ekki hægt að láta
kenningar hans lengur ópróf-
aðar.
Kuhn hefur tekið sig til og
athugað nokkur hin elztu rit
sem enginn vafi getur leikið á
að frumrituð eru á íslandi,
Konungsbók Grágásar, Reyk-
holtsmáldaga, Skrá um skipti
á Spákonuarfi og Skipan Sæ-
mundar Ormssonar. Við þenn-
an samanburð kom í ljós að í
lögum íslenzka þjóðveldisins og
hinum íslenzku fornbréfum
koma víða fyrir orð þau og
orðmyndir, sem Seip telur bei’a
vott um norskan uppruna
þeirra handrita sem hann hefur
athugað. Tíu atriði sem Seip
taldj sanna að eddukvæðin
væru frumrituð í Noregi fann
Kuhn í Grágás og mörg álíka
þétt þar og í edduhandritinu.
Væri kenning Seips rétt ættu
samkvæmt þessu íslenzku lögin
og íslenzk fornbréf að vera
rituð eftir norskum frumritum,
en hver maður sér að slíkt er
fjarstæða. En hvernig stendur
þá á „norvagismunum“ í ís-
lenzkum handritum? Kuhn ger-
ir þá grein fyrir þeim, að á
12. og 13. öld hafi norskt og ís-
lenzkt ritmál ekki verið jafn
greinilega aðskilin og vai-ð
eftir 1300. Samgöngur voru
miklar milli, Noregs og íslands
og telja má víst að ritlist hafi
að einhverju leyti borizt til
íslands frá Noregi. Ekkert er
eðlilegra en að íslenzkir menp,
sem lærðu að skrifa í Noregi
eða afrituðu norskar bækur,
héidu norskum rithætti í ýmsu
sem þeir frumrituðu. Búast má
við að hljóðbreytinga sem urðu
í Noregi hafi einnig gætt utn
tíma á íslandi, þótt þær fest-
ust ekki þar í málinu. Málið
var í upphafi eitt og hið sama í
báðum löndum og þróaðist.
lengi að nokkru leyti samhliða
beggja vegna íslandshafs. Eitt.
af dæmunum sem Kuhn nefnir
er brottfall h á undan I, r og n.
Þegar slíkt kemur fyrir í Kon-
ungsbók telur Seip það sanna
að eddukvæðin hafi verið frum-
rituð í Noregi. í Grágás fann
Kuhn á annað hundrað hiið-
stæð dæmi og önnur í jslenzk-
um .fornbréfum fram tR 1245.-
Þetta e'r að,. hans dómi gott.
dæmi um hljóðbreytingu, sem
festist í- málinu í Noregi en;
laut í lægra haldi á íslandi,
þótt hennar gætti þar um tíma.
Þessa hefði Seip átt að gæta
áður en hann greip til sinnar
róttæku skýringar á norskum
máleinkennum í íslenzkum
handritum, segir Kuhn. Og ekki
lætur hann við þetta sitja,
heldur ber Seip í brýn ýmsar
rökvillur. Sumt af því sem
Norðmaðurinn telur „norvag-
isma“ er ekkert annað en
pennaglöp að dómi Þjóðverj-
ans. Seip telur Konungsbólc
ritaða eftir íslenzku afriti frá
því um 1200, en það eftir
norsku frumriti, sem hlýtur þá
að hafa verið frá 12. öld. E£
nú málbreytingar, gem koma
Framhald á 5. síðu.