Þjóðviljinn - 21.08.1958, Blaðsíða 7

I.
Svo kom vorið. Það kemur
með páskunum, upprisuhátíð-
inni. Sólin skín, það situr ungt
fólk á tröppunum fyrir framan
Dramaten, lokar augunum og
snýr veturfölum andlitunum
móti hinu daufa skini sólarinn-
ar. Vakit opnuðust á vötnum.
Snjóskaflarnir méðfram vegum
hjöðnuðu, nýi snjórinn sem
hafði breiðst yfir allt fyrr í
vikunni, hann var horfinn, eftir
voru leifar af eldri snjó, dröfn-
óttar, auðir blettir milli.. Þegar
birti á morgnana fóru fuglamir
að trúa á lífið og kærleikann
og sungu í görðunum áður en
þeir fóru að tína orma á auðu
blettunum milli skaflanna þar
sera fór að örla fyrir grænu.
II.
Það forlag sem gefur út bæk-
vr Laxness hefur bækistöð í
götu sem er kennd við höfund
TTriðþjófssögu, þeirrar sem
Matthías Jochumsson þýddi,
Tegnérsgatan. Því stjórnar Her-
man Stolpe sem hingað kom
gestur á bókasýninguna sænsku
í vor. Hann er líflegur maður
og hefur fengizt mikið við að
.skrifa í blöð og tímarit, einnig
skrifað bækur, þar á ■ meðal
skrítið ævintýri bæði fyrir
börn og fullorðna, það fjallar
um nokkur dýr og í því felst
likingasaga um háttsemi nokk-
urra þjóða í stórpólitík styrj-
aldaráranna. Stolpe samdi það
í samvinnu við s.on sinn fimm
ára gamlan. Hann er hispurs-
laus maður og viðræðugóður
og virðist gefið að koma auga
á spaugilegar hliðar á málum
sem kynnu að ógna öðrum með
alvöruþunganum, Einn daginn
gengum við um miðbik Stokk-
hóims og hann benti mér á
merka staði, ég er búinn að
gleyma þeim nema bláa turn-
inum í Tegnersgötu því þar bjó
Strindberg hin síðustu ár sín
og gott ef turninn er ekki enn
þá blár. Auk þess rámar mig
eitthvað í hann hafi bent mér á
■ staðinn þar sem Alex nokkur
Eersson greifi var dreginn úr
gylltum karossuvagni sínum og
slitinn i tætlur af múg sem sá
í honum tákn harðstjórnarinn-
ar, en þessi sami maður naut
fyrir noíkrum árum talsverðr-
ar lýðhylli á Islandi vegna þess
að honum hafði tekizt að kom-
ast uppí til Frakkadrottningar-
■innar, Maríu Antoinettu, það
var þegar bókin eftir Stefan
Zvveig var þýdd af Magnúsi
Magnússyni sem var kenndur
við rit sitt Storm.
Forlagið sem Stolpe stjórnar
er eign sænsku samvinnuhreyf-
ingarinnar og á þess vegum er
mikið menningarstarf. Væri
það ekki líka svívirðilegt ef
samvinnuhreyfing væri notuð
til þess að hella yfir neytendur
og félagsmenn sína argvitugu
reyfararusli með ísmeygiiegum
borgunarskilmálum? Við skul-
um vona að það viðgangist
hvergi að slíkur félagsskapur
stofnaður til aukinnar menn-
ingar andans jafnframt því að
bæta efnislega afkomu fólks-
ins misnoti aðstöðu sína og
veitist aftan að sínu fólki
þannig.
III.
Sænska óperan er ein sú
t>ezta í Evrópu. Þeir eijja l‘ka
ágætan ballett. Eg sá lokaæf-
Fimmtudagur 21. ágúst 1958 — ÞJÓÐVILJINN — (7
ingu á ballettinum Minótárus
eftir frú Ákeson, hann er
byggður á efni eftir skáldið Erik
Lindegren sem er i einna mest-
um metum meðal yngri manna.
Þetta er nýstáflegur ballett í
módernistisku sniði. Sitthvað
er skemmtilega hugsað en mér
finnst þetta of einhæft og
skorta hugmyndaauðgi. Miklu
meira þótti mér varið í ballett
eftir aðra sænska konu, Bix-git
Culberg, sem ég sá nokkru síðar
á Kgl. leikhúsinu í Kaup-
mannhöfn: Mánahreininn. Það
var mjög fínlegur póetískur
hreinleiki og yndisþokki yfir
honum. Frú Culberg nýtur mik-
ils álits í sinni grein. Eg frétti
til að túlka finlegar sveiflur
sálarinnar. Því miður hef ég
ekki séð ballettinn Fröken Julíu,
ég hef heyrt hann mikið lofað-
an, mikið væri gaman að
geta fengið að sjá þann ballett
í Þjóðleikhúsinu. Þau sögðu
mér að það væru aðeins tvö
aðalhlutverk, og þyrfti ekki
langþjálfaðan og frægan dans-
flokk með aðaldönsurunum
tveim, heldur mætti nota áhuga-
saman hóp, þótt hann hefði
ekki mikla skólun.
IV.
Einn daginn heyri ég rödd í
sima sem ég þóttist þekkja að
heiman, rödd sem allir Reykvík-
THOR VILHÍÁLMSSON:
vera nýr Strindberg? Þessi
ungi höfundur var haldinn
nístandi dauðageig, í flestu sem
hann skrifar er hrópandi ang-
ist, Eg vissi engan ungan höfund
á Norðurlöndum líklegri til að
verða mikill höfundur. Iiann
skrifáði nokkrar ;skáldsög;ur,
smásögur og leikrit og talsvert
af greinum, þar birtust óvenju-
legjr hæfileikar, svo er hann
allt í einu hættur, rúmlega
þrítugur stytti hann sér 'aldur.
Nýlega hefur komið út safn
greina hans og bréfa sem er
fróðlegt fyrir þá sem höfðu
rnætur á þessum höfundi. Af
eldri höfundunum er líklega
merkilegust nýjasta skáldsaga
Tlior Vilhjálmsson
í Sviþjóð af visitasíuferð eins
frægasta listflutningsmiðlara
Bandaríkjanna, Sol Hurok,
hann varð frægur sem umboðs-
maður hins mikla Sjaljapin á
Vesturlöndum. Nýlega var hann
að leita að hæfileikafólki í
listum fyrir Amerikumarkað-
inn: Jú takk, ég vil gjarnan fá
frú Culberg ásamt tveim döns-
urum sem fluttu ballettverk
hennar sem er byggt á Fröken
Juliu eftir Strindberg sagði
Hurok. Þetta er ungt fólk: Gerd
Anderson, systir leikkonunn-
ar Bibi Anderson sem er fræg
úr kvikmyndum Ingmars Berg-
man, og Willy Sandberg. Geysi-
legt erfiði er óhjákvæmilegt til
að ná árangri i danslist, Þetta
fólk er sivinnandi. Það var
skemmtilegt að tala við þau
vegna hinnar lifandi forvitni
þeirra á allskonar plönum
hugsunarinnar og þess heii-
brigða mats sem þau höfðti,
Þar vottaði ekki fýrir þeim
fasbrellum sem verður stund-
um vart við meðal þeirra sem
ala aldur sirm í listsýningar-
höllum. Þetta fólk témur sig
þrotlaust til að ná valdi á
líkama sínum og hreyfingtim
svo að það nái sem lehgst í '
þvi að fága og efla það tæki'
ingar þekkja. Þeir hringja í
04 þá svarar þessi rödd. Að
vísu er orðið mjög erfitt að
heyra hvað klukkan er þegar
maður hringir í þetta númer.
Nú heyri ég þessa rödd úti í
Stokkhólmi, það var mjög gott
að heyra. Þetta er frú Halldóra
Briern, á heimili hennar kem-
••••••••••••••••••••••
Fjórða grein
••••••••••••••••••••••
ur margt ungt fólk íslenzkt
sem er að nema í Stokkhólmi.
Þar er lesið úr nýjum bókum
að heiman, rætt um þær og
sungin íslenzk lög. En hvað
það er gott að hitta íslenzka
æsku sem hinn einhæfi djöful-
gangur rokk og ról hefur ekki
þrælkað.
V.
Hvaða höfunda heyrði maður
aðallega talað um þessa daga?
Margir töluðu fjálglega um
Lars Ahlin og nýjustu bók hans;
Natt i Marknadsfaltet. Það er
gríðarlega mikiLl doðrantur og
fullnægir þeirri kröfu sem á-
hrifakellingar í enskum tesel-
sköpum gerðu í eina tíð til
skáldsögu að hún væri meira
en fjögur hundruð síður. Mér
þykir Ahlin vera of orðmargur:
þegar hann ætti að þjappa
saman og virkja orðaflauminn
þá hættir honum til að glenna
frásögnina út og teygja úr því
sem hann hefði átt að draga
saman. Annars er þetta mai-g-
slungin bók og að ýmsu leyti
merkjleg, hann hefði bara átt
að láta þær ensku eiga sig. Nú
eru nokkur ár síðan sá dó sem
áreiðanlega var efnilegastur
höfundur þarna; Stig Dager-
man. Hann vann kannski of
skjótan sigur. Hann var korn-
ungur þegar allir voru famir
að tala um hann og gagnrýn-
endurnír sögðu: skyldi þetta
Eyvind Johnson: Moinen över
Metapontion, sérkennileg bók
sem er látin gerast á ýmsum
ólikum tímurn, þættimir víxl-
ast með myndir úr fornum
tíma sem fleyga frásögn af sam-
tíðinni samkvæmt því sjónar-
miði höfundarins að manneskj-
urnar séu nokkuð líkar í
kjarna sínum þótt ártalið
breytist og ýmsir þættir um-
hverfisins. Eyvind Johnson hef-
ur áður túlkað liðinn tima
þannig að hann lifir sannfær-
andi fyrir okkur, líkt og við
værum flutt með skynfærum
okkar á aðra öld og gætum rétt
út höndina og séð sólargeisla
sem seitlaði niður um rof í
laufþak á ákveðnum degi alm-
anaksins árið 403 fyrir Krist
skína á hönd okkar. Hann
sviftir sagnfræðilegar persón-
ur fjarlægðargloriunni og rifjar
það upp að þeir sem eru
skrifaðir fyrir stórum stundum
í sögunni lifa eins og aðrir
ævi með mörgum smáum
stundum, hann beinir kastljós-
Eyvind Johnson
inu að þeim óvörum og sýnir
manneskjurnar í sínum hvers-
dagsleika með það sem á þeim
þrifst.
Ásamt Lagerkvist og Martin-
son ber Eyvind Johnson hæst
af hinum eldri höfundum. En
úr yngstu kynslóðinni, hinum
svonefndu femtitalistum? Tvö
nöfn: Per Westberg og Ame
Sand. Westberg skrifaði stóra
bók: Halva Kungariket. Faðir
nokkur ssgir við son sinn: nú
ertu búinn að lesa svo býsna
mikið. Nú skaitu fara strákur
og afia þér lífsreynslu. Og
strákur fer af stað og segir
svo frá því sem ber fyrir hann
þar til hann hefur í bókarlokin
öðlast einhver drög að reynslu-
mynztrum, einskonar heims-
mynd. Og það er nú eitthvað
það bezta sem maður getur
öðlazt, segir einhver gamall
grúskari við hann á baðstrand-
arhóteli: svona e'nhverskonar
mynztur sem atburðir heimsins
myr.da í hugsun þinni. Horfðu
og hlustaðu og vertu ekki á-
hyggjufullur þó að þú sjáir
ekki í svipinn samhengi með
ýmiskonar reynslu þinni.Kann-
ski öðlast þú það skvndilega.
Það er mikið þing Og þessi
ungi maður segir vsl frá og
það eru margskonar skrítiieg-
heit í þessari bók.
Enn undarlegri er bókin eftii'
Arne Sand: Ljugarstriden,
Lygalaupakritur. Það sem
stendur á þeirri bók á alit að
vera einskonar negativ af sann- ~
leikanum, ranghverfa. Hún er
eins og leynilögreglusaga þar
sem lausnin er ekki á öftustu
síðunni eins og í glæpasögun-
um sumarkvölda sem lesnar
eru í íslenzka útvarpið af ung-
um heimdellingum þegar sjálf-
stæðismaður er menntamála-
ráðherra en ungum framsókn-
armönnum á dýrðardögum
hinnar vinstri stjórnar. Svarið
ér falið í bókinni sjálfri, þú
verður að lesa bókina vand-
lega. Eg veit að menn hafa
lesið þessa bók án þess að
gruna þetta og þó haft ánægju
af henni.
í ljóðlist virðist einhver ný-
rómantismi vera að gera vart
við sig og kemur fram hjá
skáldum eins og Lars Forsell
og Bo Setteling sem nú eru
skrifaðir hvor fyrir sinni stefn-
unni. Annars ber einna mest á
áhrifum skáldanna Eriks Linde-
gren og Gunnars Ekelöf sem
eru af því tagi sem hér myndi
vera kölluð atómskáld af þeim
mönnum sem afgreiða skáld-
skap án þess að kynna sér
hann. Það ber líka mikið á á-
hrifunT frá finnskum skáldum
sem yrkja á sænsku en þar
ríkir Edith Södergran sem
drottning, þessi fínlega líðandi
kona sem orti: Skýjaborgir
mínar hafa bráðnað sem snjór,
allir minir draumar hafa runnið
sem vatn, af öllu sem ég elsk-
aði á ég aðeins eftir einn blá-
an himin og nokkrar fölar
stjörnur. Vindurinn bærist
hljóður inn á milli trjánr.a.
Tómleikinn hjaðnar. Vatnið er
þögult. Gamla grenitréð vakir
og hugsar. Um hvíta skýið sem
það kyssti í draumi.
Eg ætti að nefna Diktonius
og Gunnar Björling úr þvi að
ég er farnn að minnast á
sænska ljóðlist í Finnlandi.
Bengt Ekerot benti mér á þann
sem er þó líklega einna mei’ki-
legastur þeirra sem yrkja á
sænsku í Finnlándi: það er
Rabbe Enckél. Ljóðlist hans er
tær og hann beitir orðunum af
sérstakri nákvæmni op yfir list
hans er birta sem minnir á
hellenzka list.