Þjóðviljinn - 11.09.1958, Page 7

— Fimmtudagur 11. september 1958 — ÞJ ÓÐVILJINN — (7
Hér kemur framhald frá-
sagnar Snæbjamar í Her-
gilsey um brottflutning
þeirra Guðmundar sýslu-
manns til Englands. Þegar
hér lýkur sögunni eru eftir
allfurðuleg eftirmál sem
Snæbjörn segir frá. í
bók sinni, en mdra verður
ekki birt hér í blaðinu.
Þjóðviljanum var ókunn-
ugt um er fyrsti kaflinn var
birtur að einmitt þessa daga
er ný út.gáfa Snæbjarnar-;
sögu að koma í bókaverzl-
anir, frá Kvöldvökuútgáf-
unni á Akureyri. Bókin hef-
ur verið uppseld og margan
langað að eignast hana..
Kaflarnir um brottflutning-
inn verða lesnir af athygli
1 þessa daga, en margir fróð-
legir og læsilegir kaflar
aðrir eru í bókinni eins og
' hinir mörgu vinir hennar
kannast rið.
Við héldum norðan við Pet-
landsfjörð, og fyrir horn Skot-
lands og var ekkert að sjá
nema einn togara þar í grjótinu
við hornið. —■ Þegar við vorum
móts við Aberdeen, var ég að
leggja spil sem oftar, heyri ég
þá allt í einu mikla mælgi
uppi, hleyp upp stigann og
heyri um leið að skipsvélin
stöðvast; sé ég þá að annar
togari er þar hjá okkur og eru
skipstjórar að tala saman. Ekki
skildi ég samtalið fremur en
vant var, en áætl-aði að þeir
væru að tala um okkur, því
að mér heyrðist þeir nefna
ísland og Breiðafjörð. Borið
hafði á góma milli okkar sýslu-
manns, að ef til vill myndi
skipstjóri reyna að koma okk-
ur af sér í annað skip, ef hann
gæti, til þess að hafa okkur
ekki innanborðs, er hann kæmi
til Huli, þar sem skipið átti
heima. Eg átti þessa tilgátu,
svo ólíkindaleg sem hún var;
höfðum við gert ráð fyrir að
verjast eftir föngum ef í það
færi. Fór ég svo niður í skyndi;
lá þá sýslumaður uppi í rúmi.
Sagði ég hopum, hvemig horfði
við unpi, bað hann upp standa
og skyldum við svo verja klef-
ann. Hann kvað þetta ímyndun
eina hjá mér, en kom þó nið-
ur á gólfið. Eg iét svona óðs-
lega af því að ég fann tii æs-
ings á sama hátt og þegar ég
riðaði á öldustokkunum við
Stagley og sá öxina reidda yf-
ir höfði vinar míns; flýtti ég
mér úr stígvélunum og treyj-
unni og sagði fyrir hvernig
vörninni skyldi haga, — en það
verður ekki skráð hér. Óskaði
ég að skipstjórinn yrði fyrstur
til þess að koma ofan stigann.
„Ef þess þarf með, þá fyigj-
umsf við að málum“, sagði
sýslumaður, ,,en ég er nú ekki
farinn að trúa því enn þá“ Við
sátum litla stund og heyrðum
hávaða uppi, en allt í einu sló
í þögn og vélin var sett af
stað; þá sagði sýslu-
maður og brosti við: „Farðu nú
upp og athugaðu, hvernig nú
standa sakir; mig grunar að
engin orusta verði úr þessum
hávaða“. Sjálfsagt var að hlýða
og fór ég upp; sá ég þá að hinn
togarinn var að snúa á leið upp
að Aberdeen. Sagði ég sýslu-
manni þetta, en hann brosti
og kvaðst hafa átt kollgátuna,
— „og þótt'þú, Snæbjörn, haf-
ir óþokka á skipstjóranum, þá
verður stilling og rósemi ætíð
Broftnám Snæbjarnar og
Cuðmundar Björnssonar
að ráða“. Mér þóttu þetta harð-
ar ávítur og svaraði eitthvað
á þessa leið: „Það er ekki allt
unnið með góðmennskunni, til
þess að halda rétti sínum, þeg-
ar á móti blæs“. Hann brosti
við og féll svo talið niður.
Það vrar öðru hvoru þoka og
krapi, þegar við fórum suður
með Englandi og Skotlandi;
varnaði það lándsýn og þótti
mér það slæmt. Siðla á fimmta
degi komum við að Humru-
mynni; þá var austanvindur Og
regn. Eg stóð í höm við skips-
bátinn og var að hugsa um
Egil Skallagrimsson, þegar
hann braut skip sitt þar á
söndunum, fór upp til Jórvík-
ur og kvað Höfuðlaúsn. Eg
varð hálfvotur, þvi að hvorug-
ur okkar sýslumanns hafði neitt
til hlífðar, ekki svo mikið sem
vettlinga, hvað þá annað. Var
nú haldið inn í fljótsmynnið,
líklega til norðvesturs og var
þá Grímsbær á vinstri hönd
þar vúð oddann, fiskistöð mik-
il. Innan skamms komum við til
Hull og var þá ferðin til Eng-
lands á enda.
Togarinn iagðist fyrir miðj-
um bænum að minni ætlun;
kom þegar þilbátur fram til
okkar. Formaður fór upp til
skiptjóra og var þar um stund,
svo komu þeir báðir aftur og
var hlátur á andliti skipstjóra.
Þá flaug mér í hug, að gaman
væri nú að mega ganga til
hans og reyna að sefa svoiítið
hláturinn í honum, — en það
mátti ég ekki. Sýslumaður gekk
þá til formanns þilbátsins og
bað hann um far til lands til)
þess að finna danska ræðis-
manninn. „Það má ég ekki“,
svaraði hinn, „þvi að skipstjóri
hefur bannað mér að flytja
nokkum mann frá borði". „Þá
vil ég‘, sagði sýslumaður,
„biðja yður að skila kveðju
minni til- ræðismannsins, og að
mig langi til að 'finna hann“.
„Það skal yður ekki bregðast“,
sagði formaður og fór. — Við
gengum um gólf á þilfarinu í
tvo klukkutíma; kom þá bát-
urinn aftur og skipstjóri okkar
í honum; hló hann þá ekki
neitt og var auðsjáanlega
þyngra í skapi en áður. Ræðis-
maðurinn var í bátnum líka
og ritari hans með honum,
danskur maður um tvitugt. Var
okkur boðið til skipstjóraskýl-
is og tóku þeir tal saman ræð-
ismaður og sýslumaður og var
greint frá öllum atburðum.
Þegar þar var komið sögunni,
er við greiddum uppgöngu á
togarann, sagði ræðismaður við
mig: „Er það satt, að þér hafið
reitt járnstöng að skipstjóran-
um?“ Eg játaði því. „Af hverju
gerðuð þér það?“ Eg hugsaði
óðara: „Nú verð ég að gá að
mér, því að það sem ég segi
nú, getur verið að tekið verði
upp fyrir rétti siðar“, og ég
svaraði á minni fallegu dönsku:
„Af því að ég vildi ekki að
hann gaeti drepið tvo menn í
einu fyrir ekki neitt". Þá brosti
ræðismaður og hélt svo tali
sínu áfram við sýslumann.
Þegar á land kom, var þar
fyrir útgerðarmaður skipsins
og eigandi; fóru þeir með okk-
ur upp á veitingahúsið „Lond-
on“ og settumst við þar að
bjór. Fór þá útgerðarmaður
fram á það, hvort hann megi
senda skipið aftur til íslands
á fiskveiðar. Því svaraði sýslu-
maður á þá leið, að um það
geti hann ekkert sagt; hann
hafi gert sína skyldu, en nú
sé það ráðherra íslands, sem
því ráði. Útgerðarmaðurinn gat
þess, að Edward West yrði
ekki lengur skipstjóri á togar-
anum en til morguns og færi
alfarinn frá sér.
— Um miðnætti fylgdu þeir
okkur til sængur veitingamað-
ur og ræðismaður og hugsaði
ég eitt og annað, er hann skoð-
aði allt í rúmum okkar Og
þrejfaði um rúmbotnana, eins
og til öryggis. Notalegt var það,
að heitir steinar vafðir í dúk,
voru til fótalags. Okkur hvarf
fljótt veröldin, er í rúmin kom,
enda þurftum við svefnsins
með. Sýslumaður gat þess við
ræðismann, að við værum alls-
lausir þar komnir og föt okkar
óhrein; kvaðst ræðismaður úr
því bæta og bað okkur að
koma klukkan tíu morguninn
eftir á skrifstofu sína, er þar
var nálægt. — Um leið og við
komum á veitingahúsið, sendi
sýslumaður skeyti til ráðherra
íslands, er þá var staddur í
Kaupmannahöfn og bað hann
að ráðstafa okkur, en ekkert
svar barst okkur aftur.
Morguninn eftir, þegar við
gengum á skrifstofuna, var
snögglega stutt hendi á öx)
mér. Var Þar kominn fregn-
ritari blaðs í Lundúnaborg og
baðst leyfis að taka myndir af
okkur; kvað sýslumaður það
velkomið. Alls komu fjórir
slíkir menn til okkar þann dag,
því að símskeytin höfðu flog-
ið um allt landið, áður en við
komum til Hull. — Eftir há-
degi fórum við til klæðskera
að tilvisun ræðismgnns,
— Um þetta leyti fékk sýslu-
maður dagblað með grein, sem
höfð var eftir skipstjóra um
ferð okkar. Þar segist hann
hafa verið að fiskveiðúm á
Breiðafirði en fjarri landhelgi;
hafi þá komið lít’ll gufubátur,
lagt að skipi sinu og upp hafi
hlaupið tveir meirn, annar í
einkennisbúningi en hinn ekki;
hafi „fógetinn“ kveðið sig vera
í landhelgi, skipað sér að draga
inn vörpuna samstundis og elta
gufubátinn til Flateyjar. Sér
hafi verið óljúft að hlýða
þessu, þar sem hann hafi verið
á frjálsu svæði, og hafi hann
boðið „fógeta“ tvo kosti, ann-
að hvort að fara þegar aft-
ur yfir í gufubátinn, eða að
fylgjast með til Englands, því
að nú fari hann þangað; „fó-
geti“ hefði valið síðari kostinn
og sagt sér að fara með þá
til Englands, ef hann þyrði, og
nú væri hann þangað kominn.
„En hvernjg höguðu þeir sér
á ferðinni?" spurði fregnritar-
inn. Því svaraði E. West svo:
„Fógetinn var grimmur og
rostalegur þangað til af stað
var komið, en úr því er ekkert
illt um hann að segja?“ „Hvað
er um liðsmann hans að segja?“
spurði fregnritarinn. „Ja —
það er nú heldúr lakaira; ann-
an eins skáik hef ég aldrei fyrr
hitt, því að hann sýndi mér
tvisvar sinnum banatilræði, —
hann er nú svona!“ Skipstjóri
kallaði mig undirforingja eða
þessháttar í frásögn sinni, og
er þar var komið sögunni, hló
ég dátt og varð að orði: „Vel
er Edward West að sér! Hér
er ég kominn s.em fangi úr
her'um á fslandi!"
Við vorum tvo daga í Hull
og komum hvorn daginn tvisv-
ar til ræðismannsins; var hann
að skrásetja skýrslu sýslu-
manns m. fl. Seinni daginn
sagði ræðismaður okkur, að nú
gætum við farið að morgni sín
vegna; var þá komið boð frá
Thor Jensen i Reykjavík, að
við mættUm fá' fár heim á
togara hans „Snorra Sturlu-
syni“, er þá var staddur í
Grímsbæ. Varð að ráði að taka
því boði. Ræðismaður réð okk-
ur til að láta engan vita um
þessa ráðagerð, því að kvöldið
er við komum og togarinn var
tekinn inn í kví til afferming-
ar, hafði safnazt saman um
þrjár þúsundir manna til þess
að sjá okkur og ná í myndir;
nokkrir hefðu spurt sig, hve-
nær við mundum leggja af
stað, en hann ekki sagzt vita
það; væri því líklega réttast,
að hann flytti okkur yfir elf-
ina niorguninn eftir.
Eg hef áður sagt frá hvernig
skipstjóri bar okkur söguna.
Síðari daginn kom grein í sama
blaði eftir W. A. Craigie
prófessor í Oxford, og kvað
Framhald á 10. síðu.

Jón G. Guðmann
MinningarorS
Jón G. Guðmann, bóndi að
Skarði við Akureyri andaðist
að Bifnöst í Borgarfirði 3.
september s.l. þar sem hann
var sem fulltrúi félags þess,
er hann veitti formennsku,
Bændafélags Eyfirðinga, á
þingi Stéttansambands bænda.
— Með honum er fallinn í
valinn einn af sérstæðustu
persónuleikum íslenzkrar verk-
lýðshreyfingar á þriðja og
f jórða tug aldarinnar, einn af
eftirminnilegustu bardaga-
mönnum íslenzkra alþýðu-
stétta á þessari öld.
Jón G. Guðmann var fædd-
ur 14. eeptember 1897 á Sauð-
árkrók og þar hófst og fyrsta
barátta hans í verklýðshreyf-
ingunni. Hann var forystu-
maður Verkamannafélagsins
á Sauðárkrók í einhverjum
hörðustu átr’kum, sem það
félag átti í og fylkti þá verka-
mönnum sínum til baráttu og
sigurs með allri þeirri festu
og harðfylgi við málstaðinn,
sem einkenndi hann allt hans
líf, að hverju sem hann gekk.
Þegar fundum okkar fyrst
bar saman og vinátta okkar
hófst, sem entist ævilangt,
1924 á Akureyri, var Jón
Guðmann þar kaupmaður og
leturgrafari, áreiðanlega ein-
hver eá listrænasti og snjall-
asti handverksmaður letur-
gröftsins, sem við það hand-
verk hefur fengizt á Islandi.
Þegar við stofnuðum Jafn-
aðarmannafélag Akureyrar
1924 varð Jón Guðmann
strax í fyrstu stjórn þess.
Þegar Verklýðssamband Norð-
urlands var stofnað 1925 var
Jón Guðmann í stjórn þess og
var lengi. Og alltaf tók hann
að sér þau störfin sem heimt-
uðu mestan dugnaðinn og at-
orkuna, og oft þykja hvim-
leiðust, en eru undirstaða alls
félagsskapar: gjaldkerastörf-
in. Og þegar við keyptum
Rétt 1926 og gerðum hann
að tímariti marxismans á Is-
landi þá var það Jón Guð-
mann sem tók að sér af-
greiðslu hans og fjárhald allt
með þeim ágætum að engir
aðrir þurftu að hafa af hon-
um fjárhagsáhyggjur, meðan
hans naut við á Akureyri. Að
öllum þessum störfum ve’k-
lýðshreyfingarinnar vann
hann af þeirri einstöku at-
orku og ósérhlífni, sem var
hans verklag — og á þeim
tímum þekktust ekki á þeis-
um sviðum hreyfingarinr.ar
launuð störf. Öll pólit'sk
störf hans voru unnin af h'.ta
sósíalistískrar sannfæringar,
af þeirri viljafestu að vinna
alþýðu landsins allt hvað
hann mætti. Og fjarri fór þvi
að störf hans í sósíalistiskri
verklýðshreyfingu Akureyrar
takmörkuðust við fjármá’.a-
störfin, er flestum finnst
erfiðust. Árum saman var
hann ritstjóri Verkamannsins.
Og þá reyndi ekki hvað sízt
á hina miklu mannkosti, er
hann var formaður Kommún-
istaflokksins á Akureyri og
stéttarbaráttan var hörðust,
eftir að heimskreppan hófst
Framhald á 10. síðu.