Þjóðviljinn - 14.09.1958, Blaðsíða 7
Sunnudagur 14. september 1958 — ÞJÓÐVILJINN —■ (7
Meðan ég beið í forsal leik-
hússins horfi ég út um glugga,
trén sveiflast dökk i vindin-
nm, fugl flýgur snöggt upp
eins og honum hafi brugðið
við óvænt tíðindi, breiðir
vængina og lætur vindinn
kasta, sér út úr ramma mynd-
arinnar eins og nótnablaði frá
argsömu tónskáldi sem flýr
hina óvægilegu kröfu og snýr
sér að því að afla sér makræð-
is með vafstri veraldarmálanna
í staðinn fyrir að knýja á dyr
ódáuðleikans. Þannig hirða
vindar himinsins fuglinn og
þeyta honum skáhalt yfir
myndflötinn. líkt og skerandi
sveigingarstefnu trjánna dökku,
Og annar er að fljúga bak
við trén, stundum sést hann
gegnum hið granna strjála
lim.
Hreyfingar trjánna eru
langar og mjúkar, hið neðra
eru grænir runnar. Og hratt
far á skýjum, dökkum bólstr-
um er fleygt áfram af vindin- Th0j. VilhjálmSSOIi:
um.
En í glerklefa skammt frá
.situr roskin kona með blágrátt
hár skrúfað í hringi og krull-
itr hárskreytingameistarans eru
eins og hrúga af blámáluðum
gardínuhringum á höfði henn-
ar. Neðri vörin kemur fram
eins og skúffa opin ef hringur
skyldi detta. Augun hálflukt
meðan hún hamast við að
svara í síma við gríðarmik-
ið skiftiborð, tekur titt með
hangandi þræði úr einu gati og
færir í annað og segir; takk-
takk.
Við höfuð hennar sveifl-
ast svart símatól hangandi á
þræði ofan úr lofti líkt og
könguló sem spinnur sig nið-
ur i eyra konunnar. Og þegar
slotar símaköllunum gæti hún
hafa notað tímann og horft út
um gluggann á háan steinvegg
og' séð lauf vafningsviðarins
titra með gulu og grænu ið-
andi líkt og speglað væri í ó-
kyrru vatni. Og hún gæti líka
séð. snjókorn slitið eitt og eitt
út úr viðbui’ðasögu himin-
hvolfsins, þó að hún sæi ekki
:fuglinn fyrir handan. Loks kallar
, hún tii niin með embættisleg-
um ópersónuleika og segir:
Gjörið svo vel, takktakktakk.
Og þegar ég sit á tali við
Ingmar Bergman skil ég bet-
ur það sem mér hefur verið
ságt að þessum manni sé um-
fram flesta gefið að leysa leik-
fólk sitt úr álagaham hvers-
dagsleikans og leiða fram hin
dýpri öfl í því til listrænnar
þjónustu. Það er næstum eins
og maður sjái taugar þessa
manns spennast út í umhverfið
og taka með svíðandi næmleik
Við atburðum og geðhrifum þess.
Græn og brún undarleg augu
streymandi líkt og fljót sem
tekur sífellt nýja mynd, hann
er grannur mjög, dökkur, hold-
skarpur, spenntur og strengdur
og svo gagntekinn af verki sínu
að hann vill helzt ekki tala
um annað en það. Þó lýsir
hann áhuga sínum á Sjálfstæðu
Fólki eftir Laxness. Árum sam-
an, segir hann, hefur mig lang-
að til að gera kvikmynd byggða
á fyrri hluta verksins. En það
vantar peninga. Ég hef lengi
reynt að fá peninga til þess
en ekki tekist.
Þvílík vansæmd er það að
Atriði Úr li\ikmynd Ingmars Bergmanns „Sjöunda innsiglið".
verið sýnd hér. Siðan hefur
Sjöberg sjálfur ekkert mark-
vert filmað nema Fröken Julie
sem gjarnan hefði niátt koma
hingað. Við höfum fengið alltof
mikið af lélegri kvikmyndunum
sænsku sem eru flestallar um
u”gar sveitastúlkur fátækar sem
eru flekaðar af syni ríka manns-
ins og' hrekjast til borgarinn-
ar, þar lenda þær á götunni
og eru svo_ ýmist á götunni að
bíða eftir manni eða að fara
fram úr frá þessum. manni og
út á götuna aftur til að ná
í næsta. Þess vegna virðast
ýmsir hérna halda að það sé
alh á eina bókina lært i kvik-
myndum Svía. Sjöberg fær nú
ekki að kvikmynda. Skvldu ekki
vera til peningar á íslandi til
að bjóða Ingmar Bergman að
kvikmynda Sjálfstætt fólk. Ef
nokkur maður getur gert kvik-
mynd sem kafnar ekki í bók-
memvtalegri snilld þess verks, þá
trúi ég því að sá maður sé
Ingmar Bergman.
7. grein
SVÍÞJOÐ
hafa fé til þéss að framkvæma
það sem honum þóknast að
kvikmynda. En þannig gengur
til í kvikmyndalistinni, apakett-
ir fjármálalífsins þrjóskast við
að fá snillingum fé til fram-
kvæmda. Ég kynntist Fellini
þegar hann var að gera Nætur
Cabiriu, Þá var hann á þönum
um alla Rómaborg að reyna að
útvega fé til þess að þurfa ekki
að hætta við kvikmyndina.
Hann hafði sigrað með La
Strada um allan heim. Samt
gat hann ekki einbeitt sér að
því að gera kvikmynd sína.
Hvert fara þá peningarnir? Það
er svo mikið bákn sem stend-
ur utan um kvikmyndir, ótal
aðilar sem þurfa að græða
peninga og gefa skít í alla list,
stundum er öngu líkara en
þeim sé méinilla við að þurfa
að gefa það efUr að listræn
verðmæti fljóti með, jafnvel
þó að þeir græði meiri pen-
inga á því. Ingmar Bergman
er eini kvikmyndahöfundur í
Svíþjóð sem hefur alltaf farið
sínu fram. Það hefur ekki orð-
ið baráttulaust, það hefur
sannarlega ekki skort letjend-
ur og tómlæti en list hans er
svo sterk og persónulega sjálf-
stæð að það hefur ekki tek-
ist að kveða hann niður, þrátt
fyrir snilli hans. Eflaust hef-
ur það ' styrkt mjög aðstöðu
hans heimafyrir að hann
hefur hlotið lof hjá þrosk-
uðum kvikmyndaunnendum út-
um heim. í dag er hann
hylltur í París af gagnrýnend-
um og því kröfuharða fólki
sem ræður stefnu sumra film-
klúbba þar í borg. Frakkar
segja: Á síðustu árum höfum
við kynnst þreiíi kvikmynda-
höfundum sem hafa verulega
sérstætt persónulegt svipmót í
.slíkur afburðamaður skuli ekki listsköpun sinni, Fellini, Jap-
ananum Kurosava (höfundur
kvikmyndanna Rashomon og
Ikiru) og svo Ingmar Berg-
man. Það er mikið til af
mönnum sem kunna vel til
verks. En í kvikmyndum eru
ekki ýkja margir sem rísa upp
yfir hið stundlega og skapa
verk sem rista djúpt og flytja
sannindi sem varða hið var-
anlega í manneskjunni.
í verkum sínum er eins og
Ingmar Bergman leitist við að
þrýsta öllu í einn sprengipunkt,
og hann leikur fram þáttum
sínum þannig að þegar hann
víxlar frá einu sviði til ann-
ars verður óslitinn rafspennt-
ur straumur um skynsvið á-
horfandans. Mér hafa jafnvel
komið í hug smásögur Tsék-
offs þegar ég sá mynd eft-
ir Ingmar Bergman: hvernig
hann flutti myndavélina frá leik-
anda rétt áður en tilfinninga-
ferili einnar persónunnar nær
fullnaði og túlkar síðan loka-
sporin með snöggri mynd úr
náttúrunni frammi fyrir aug-
um þeirrár sömu persónu, í
því hvað maðurinn sér og
hvernig á ákveðinni stund,
segir um tilfinningu hans það
sem engin orð myndu ná.
Hvers vegna fáum við ekki
hér á landi að sjá kvikmyndir
eftir Ingmar Bergman? Fylgj-
ast stjórnendur kvikmynda-
húsa ekkert með? Að vísu veit
ég að það stendur til að Bæj-
arbíó fái myndir eftir Bergman.
Og fyrir nokkrum árum sá ég
mynd eftir hann í Tjarnarbíói
sem ég uppgötvaði af tilvilj-
un því að það ágæta fyrirtæki
Háskólans auglýsir ekki einu
sinni höfundanöfn, það er á-
móta sjðleysi eins og að gefa
út Gamli maðurinn og hafið
án þess að nefna Hem-
ingway? Hve'rnig væri að
byrja á því að sýna Sjöunda
Innsiglið (Sjuonde Seglet)
dæmisögu frá miðöldum sem
hefur vakið geysihrifningu, sið-
an Kvöld trúðanna (Gyclornas
Afton) þar sem Anders Ek
leikur aðalhlutverk, báðar
þessar myndir fara mikla sig-
urför um lönd og eru taldar
til snilldarverka. Og siðan tvær
síðustu myndir Ingmars Berg-
man Æskuslóðir (Smultrons-
stállet) með Victor gamla Sjö-
ström og mynd sem gerist öll á
fæðingarstofnun og segir af
konum einum: Nára Livet.
Þessi síðasta hlaut verðlaun í
Cannes á þeSsu ári og þrjár
leikkonur úr mjmdinni deildu
með sér heiðurslaunum fyrir
beztan leik. Ætli það sé ekki
einsdæmi. En Æskuslóðir var
verðlaunuð á kvikmyndahátíð-
inni í Berlín í vor. Auk þess
II
Þennan dag í lejkhúsinu sat
ég um stund hjá nokkrum leik-
urum. Þá kemur ung stúlka
með greindarlegan svip og mik-
inn þokka og hún hefur verið
á Islandi. Þetta er þá sú sem
Iék um árið Sölku litlu í kvik-
myndinni Sölku Völku. Nú var
hún í leikskóla þarna og þótti
ósköp gaman að tala um ísland
og íslendinga sem hún hafði
kynnst. Heátir Birgitta Pettersón
Þarna voru ýmsir mjög fræg-
ir leikarar svo sem Max von
Schydow, hann leikur líka í
Sjöunda Innsiglinu eftir Berg-
man, talinn einn snjallastur
meðal yngri lejkaranna, í kyn-
slóðinni næst á eftir Anders
Ek.
Og æfingin á leiknum Sagan
eftir Hjalmar Bergman var
stórfenglegur viðburður sem
sannfærði mig um að Ingmar
Bergman er sérstæður leikhús-
maður ekki síður en kvik-
mynda sem helduy öllum þátt-
um svo föstum tökum þar sem
listrænn næmleiki og fágað int-
ellekt láta ekki tilviljun ná að
kippa í neinn spotta.
Ingmar Ber.gmann
hafa aðrar myndir eftir Berg-
man fengið verðlaun og viður-
kenningar á kvikmyndahátíð-
um undanfarin ár.
Ingmar Bergman hefur erft
ríki Dreyers sem konungur
norrænnar kvikmyndalistar.
Hann er ungur maður en hef-
ur gert nokkuð margar kvik-
myndir sem ég kann ekki all-
ar að telja. í bernsku gerði
hann sér brúðuleikhús og samdi
leikrit og setti þau á svið með
brúðunum. Hann hefur líka
fengist við að skrifa og að
minnsta kosti eitt leikrit er til
eftir hánn. f leikhúsinu hefur
hann líka unnið mikil afrek
sem leikstjóri, honum er ekki
lagið að starfa undir annarra
stjórn en í Málmey mótar hann
listræna stefnu.
Fyrstu afskipti hans af kvik-
myndum munu hafa verið fyr-
ir tilstilli Alf Sjöbei'g sem fékk
hann til að semja , kvikm.vnda-
handrit að Hetz, sem hefur
Og svo fer ég frá Sviþjóð.
Mér hefur líkað vel þessa daga
í því landi, það eru mín fyrstu
kynni af Svíum heimafyrir.
Þar verður maður ekki fyrir
þeirri taugaveikluðu ágengni
sem sumstaðar er kallað gemyt
og ýmsir virðast geta þolað af
ókunnugu fólki. Svíar sjá mann
í friði ef maður kærir sig ekki
um að blanda geði við aðra.
Ýmsum miklast foi-mfesta
sænskra og titlatog. En ég held
að Svíum sé ekkert sérlega vel
við þetta sjálfum, unga fólkið
kærir sig ekkert um þær form-
úlur sem áður giltu. Mér þótti
háttvísi og þægilegt viðmót
einkenna fólkið og reynsla niín
af þessari fyrstu heimsókn var
þannig að ég hugsa gott til
þess að kynnast því landi og
þjóðinni frekar, og það er á-
í-eiðanlega gott fyrir okkur ís-
lendinga að hafa menningar-
tengsl við Svíþjóð.
,Svo sit ég um borð í danskri
ferju, enn er sól hnigin, sjór-
inn blár, yfir lágum svörtum
tanga þar sem furuskógur'nn
Framhald á 11. síðu.