Þjóðviljinn - 24.09.1958, Blaðsíða 10

2)
ÓSKASTUNDIN
ÓSKASTUNDIN — (3
Alaugardaginn
kemur eru
liðin 100 ár frá
fæðingu þjóð-
skáldsins góða,
Þorsteins Erlings-
sonar. Hann var
fæddur 27. sept-
ember 1858 i
Stórumörk und-
ir Eyjafjöllum
sonur Erlings
Pálssonar og Þur-
íðar Jónsdóttur.
Mánaðar gamall
fór Þorsteinn í
fóstur til ömmu
sinnar í Hlíðar-
endakoti í Fljóts-
hlíð. Þar átti
hann heima þar
til hann hafði lok-
ÞORSTEINN ERLINGSSON
ið stúdentsprófi og sigldi
til Kaupmannahafnar til
frekara náms.
Fljótshiíðin og Hlíðar-
endakot urðu Þorsteini
tíð yrkisefni og munu
allir landsmenn kunna
kvæðið í Hliðarendakoti
(Fyrr var oft í koti
kátt).
Þorsteinn elskaði sann-
leika og réttlæti og bar
kjör lítilmagnans fyrir
br-jósti. Hann unni dýr-
um og orti mörg sín feg-
urstu ljóð um þau. Þið
munið flest kunna kvæði
eins og ,,Þér frjálst er
að sjá“ eða „Sú rödd var
svo fögur“ Og líklega
ejga mörg ykkar bókina
„Litli dýravinurinn“.
Ekki er vegur að telja
upp verk Þorsteins eða
rekja æviferil hans í
stuttu máli svo vel fari;
Við viljum aðeins biðja
ykkur að minnast hans
með því að fletta upp í
bókum hans og lesa.
Þyrnar munu vera til á
flestum heimilum. Það
verður auðvelt fyrir ykk-
ur að njóta listar hans,
því hann orti svo einfalt
að hvert barn skilur það,
sem hann vill segja.
Enda sagði hann sjálfur
um skáldskap sinn:
„Hitt þykir mér senni-
legt, að ekki þurfi að
leggjast djúpt til þess að
finna það vit, sem ætl-
ast er til, að sé í Ijóðum
mínum, því ég hef oft
varið miklum hluta af
meðgöngutíma þeirra til
þess, að allt yrði sem
allra Ijósast og ótviræð-
ast, helzt svo, að greind
börn gætu skilið“
Þorsteinn dó 28. sept-
ember 1914, daginn eftir
56. afmælisdaginn sinn.
SIGGASAGA
Siggi litli fékk einu
sinni að ganga sér til
skemmtunar um bæinn
með henni frænku sinni.
Á þeirri ferð sá hann
margt, sem hann hafði
gaman af,- en sérstaklega
var honum starsýnt á
mann, sem var að járna
hest Þegar hann kom
heim sagði hann:
„Mamma, ég sá mann,
sem var að smíða hest“.
„Nei, sástu það? Það
hefur víst verið tréhest-
ur“, sagði móðir hans.
„Nei, nei“, sagði Siggi.
„Það var alveg lifandi
hestur. Ég sá svo greini-
lega, að maðurinn var
að enda við að negla
undir hann fæturna"
„Sólskin“.
SKRITLA
Kennarinn: Þú hefur
hagað þér svo illa, Jón,
að þú átt ekki skilið að
vera meðal siðaðra
manna. Komdu hingað og
stattu hjá mér.
!•••••••••••••••••<
Sigríður Einars.
frá Munaðarnesi:
Fyrsta langferðin
Fyrsti dagur.
Hún orgaði af öllum
kröftum og sparkaði með
báðum fótum, þar sem
hún lá endilöng á gólf-
• jnu.
— Þið verðið að lofa
stelpunni með ykkur.
Hún heyrði, þrátt fyr-
ir orgið, að það var
Manni bróðir, sem sagði
þetta, og þegar móðir
hennar játaði því, stein-
þagnaði hún og hlustaði
með athygli.
Jú, hún átti að fá að
fara með þeim, það var
afráðið. Hún vay klædd
í nýja kjólinn, nýju,
mjúku þelsokkana, skóna
með hvítu eltiskinns-
bryddingunum og þvengj-
um, sem bundið var um
öklana, Svo var hún
sveipuð stóru sjali. Henni
var nákvæmlega sama
um allt þetta stúss. Það
tók ekki heldur langan
tíma. Móðir hennar var
alveg tilbúin, komin í
reiðfötin, sítt og vítt
pils úr dökku efni og í
samlita peysu, sem var
hneppt með mörgum
gljáandi svörtum hnöpp-
um í hálsmálið og nið-
ur að mitti Svo kallaðí
faðir telpunnar inn 1
dyrnar:
— Þið verðið að flýta
ykkur.
Hún heyrði það og var
þæg meðan henni var
þvegið og greitt og
skældi ekki þótt það
væri alltaf sárt að láta
greiða hrokkna hárið.
Hestarnir stóðu týgjað-
ir, bundnir við hesta-
steininn hjá traðarveggn-
um. Þegar mæðgurnar
komu út. í dyrnar, fór
faðir telpunnar að leysa
hestana og teymdi söðul-
hestinn, sem móðir henn-
ar átti að ríða að hárri
bakþúfu.
— Þú verður að kyssa
Manna bróðir þinn, sagði
móðir hennar, því það
er honum að þakka að
þú færð að fara með
okkur, nú situr hann eft-
ir heima svo þú getir
farið, svona er hann góð-
ur við þig.
Telpan sagði ekki orð,
en setti stút á munninn
og kyssti Manna, sem
fylgdi henni út á hlað og
stóð þar með báðar hend-
ur í buxnavösunum, dá-
lítið hreykinn og ánægð-
ur með sjálfan sig. Hann
hafði gert það sem var
hrósvert. Eiginlega lang-
aði hann ekkert í þetta
ferðalag og þó, — svolít-
ið liafði hann hlakkað
til, en stelpan orgaði og
lét svo illa og hún hafði
aldrei fengið að fara
neitt en hann var oft
áður búinn að heimsækja
afa og ömmu. Hann var
líka orðinn stór strákur
og vildi vera mikill mað-
ur. Hann ætlaði að sofa
einn í litla rúminu sinu
í ves’turendanum. Hann
var ekkert smábarn. Það
var bezt að lofa stelpunni
. að fara núna.
BÖRN ERU LlKA MENN
Oftar en einu sinni hef-
ur Bæjarpósturinn birt
harðorðar langlokur um
hve hegðun barna sé
ábótavant í strætis-
vögnum. Þau taka sæti
frá fullorðna fólkinu.
Miklu oftar verður mér
á að hneykslast á fram-
komu fullorðna fólksins
við börn í strætisvögn-
um.
Börnum er oft skipað
úr sætum á líkan hátt
og stjakað er við hund-
um, sem flækjast fyrir.
Einhverju sinni var ég
áhorfandi að því að
stæðileg, miðaldra kona
rak hálfvaxna stelpu, sem
var að burðast með
krakka, úr sæti með
þessum orðum:
„Farðu , .þarna frá, ,
stelpa“ Steípan hröklað-
ist úr sætinu og átti erf-
itt með að hemja krakk-
ann í þrengslunum.
Mörg dæmi þessu iík
mætti telja upp, en ég
vil aðeins minna fólk,
sem undrast dónaskap
barna, á það, að börnin
læra það, sem fyrir þeim:
er haft. Og bezta ráðið
er að sýna bömum engu
minni kurteisi en öðru
fólki.
10) — ÞJÓÐVILJINN — Miðvikudagur 24. september 1958
Framhald af 7. siðu.
andi félögin sem þau mættu
missa. Þá birti hann og á-
skorun í blöðum til einstak-
linga, sem eiga kynnu eða
hefðu í fórum sínum heimild-
ir um verkalýðshreyfinguna,
að gefa það Alþýðusafninu.
Um það ganga spaugilegar
sögur hve ýtinn Borge var
að herja slíkt út úr mönn-
um, en margir voru — og eru
enn — fastheldnir á þess
konar minjar. Bf allt annað
brást. var hann vís að minna
hina þrjózku flokksfélaga á
að „einkaeign er þjófnaður!"
Þá kom Borge sér í samband
við allar prentsmiðjur sem al-
þýðusamfikin notuðu og fékk
þœr til að senda eafninu
aukaeintök af öllu prentmáli.
Uppskeran varð furðumikil. Að
þremur árum liðnum taldi
hann í safni sínu um 12000
plögg og muni. En fáir vissu
ran þetta yfirlætislausa elju-
og trúnaðarstarf. Fyrsta ár
safnsins, 1904, leituðu 43 til
þess. Árið sem leið voru þeir
3000 sem Alþýðusafnið lið-
sinnti, allmargir langt að
komnir frá öðrum löndum.
*
Hvað var það þá sem Osear
Borge lagði svo mikið kapp
á að geymdist ? í greinargerð-
inni með upphaflegu tillög-
unni um skjalasafn verkalýðs-
hreyfingarinnar lagði Borge
áherzlu á að ekkert blaðsnifsi
mætti álíta gagnslaust,
„hversu lítið eða lítilfjörlegt
sem það kynni að virðast11.
Og eftir því var farið. Til
safnsins streymdu funidar-
gerðabækur verkalýðsfélaga
og annarra alþýðusamtaka,
allt aftur til hinna fyrstu í
landinu, gjaldkerabækur og
reikningar, bréf og flugmiðar,
kaup- og kjarasamningar,
veggauglýsingar, félagsmerki,
félagaskírteini, aðgöngumiðar
að árshátíðum félaganna,
smátt og stórt. Smælkið og
einstök blöð var lagt inn x
opnur úr stifum pappír og
þær aftur í pappaöskjur, bæk-
lingar flokkaðir og bundnir
milli pappaspjalda, allt vand-
lega skrásett og fljótfundið.
Þarna er t.d. allt varðandi
sama fagsamband haft á
sama stað, og því svo marg-
skipt eftir félögum og félags-
deildum.
Þarna eru handrit að fyrstu
lögum Alþýðuflokksins með
hendi Axels Danielssonar,
glæsilegs foringja sem féll frá
á bezta aldri, og uppkast að
fyrstu ríkisstjórnaryfirlýsingu
flokksins, með hendi Hjalm-
ar Brantings. Frá Branting
fékk safnið að honum látnum
stærstu gjöfina, bækur, bréfa-
safn og önnur handrit, enda
heldur safnið til haga hverju
smáræði varðandi ævi hans
og starf.
k
Og fleira var geymt en
skrifuð og prentuð blöð. Gam-
an er að sjá minjarnar um
fyrsta sósíalistíska áróðurs-
manninn í Svíþjóð sem nokk-
uð kvað að, skraddarann
August Palm, en hann hóf
baráttu sína um 1880. Hér er
ekki einungis heilt og gott
eintak af blaði haris Folkvilj-
an (Þjóðviljinn) fyrsta sós-
íalistíska verkamannablaði
Svíþjóðar er gefið var út í
Málmey, heldur líka handrit
að fyrsta fyrirlestri hans um
sósíalismann, gleraugu sem
brotnuðu í, stympingum eitt
sinn þegar átti að henda
honum niður úr ræðustóli í
Stokkhólmi og tveir haglega
gerðir teningar úr brauði sem
hann dundaði við í fangelsi.
Ýmislegt spaugilegt er líka
geymt á Alþýðusafninu. Þar
eru t.d. frumlegir sparibaukar
frá þeim tíma að verið var að
aura saman í blaðaútgáfu
verkalýðshreyfingarinnar, —
þá var það Socialdemokraten
sem stofnað var til af fátæk-
um mönnum með 108 króna
höfuðstól.
Þarna eru ávörpin, flugmið-
arnir og hótunarbréfin úr
verkfrllunum. miklu i Svíþjóð
á fyrsta áratugi aldarinnar,
og meira að segja ófrýnilegt
safn af bareflum og hnífum
sem verkamenn í Málmey
tóku af stórri sveit verkfalls-
brjóta þar í borg, og er ekki
iengra síðan en 1926. Og
þarna eru gamlir fánar verka-
lýðsfélaga og flokksdeilda,
komnir úr stríðinu, upplitaðir
af hörðum veðrum.
★
Mörgu var safnað. Og
furðulegt er hve miklu Borge
hefur komið í verk. Ekki má
gleyma úrklippubókunum, þar
sem saman er komið óhemju
efni úr blöðunum varðandi
verkalýðshreyfinguna og ein-
staka þætti hennar, einstök
fagsambönd og félög. Einn af
samstarfsmönnum Borge (dr.
John Lindgren) segir frá því
hve hann hneykslaðist á því
fyrst í stað að sjá sjálfan
forstöðumann safnsins sitja
við það dag eftir dag að líma
inn í úr'klippubækur og fannst
að hann ætti að fá sér snún-
ingastrák til þess. En þegar
Lindgren komst að raun um
að Borge lét sér ekki nægja
að líma heldur skrifaði jjjfn-
framt skýringar, tók afrit,
dró saman efni, þýddi sumt
úr öðrum málum, — þá hætti
hann að hugsa um þetta sem
verk fyrir snúningastrák.
Annar samverkamaður segir
frá því, að þegar Borge fór
úr bænum í helgarfrí, hafi
hann oft tekið með stóra
tösku fulla af blaðaúrklipp-
um, lími og papuír — til að
dunda, við í fríinu, Þv! fer
þó fjarri, að Öscar Borge
væri neinn einsetukarl eða
sérvitringur. Honum er lýst
sem ástríkum eiginmanni og
föður, sem átti lí'ka frístund-
ir afgangs handa börnum sín-
um, þó flestar færu þær i AI-
þýðusafnið.
\
Þegar Oscar Borge dó,
1938, var Alþýðusafnið orðið
merk og mikils virt stofnun.
Forystumenn sænsku alþýðu-
samtakanna kepptust um að
hylla hann sjötugan 1932,
star.f hans öllum kært, hafið
yfir deilur, metið jafnt af
sósíaldemókrötum, kommún-
istum og anarkistum. Um
þrjátíu og sex ára skeið
hafði hinn hægláti náttúru-
fræðingur unnið verkalýðs-
hreyfingu Sviþjóðar ómetan-
legt starf. Alþýðusafnið f
Stokkhólmi, Arbetarrörelsens
Arkiv, geymir verk hans og
og minningu. Fáir félagar
hans úr Verdandi og fyrstu
stjórnmálafélögum sænska
Alþýðuflokksins munu eiga
óbrotgjarnari minnisvarða.
(meira)
m j
liggnr leiðiD