Þjóðviljinn - 17.10.1958, Blaðsíða 6

6) — ÞJÓÐVILJINN — Föstudagur 17. október 1958
IHÓÐVIUINN
ÚtKefandl: Oamelnlnrtftmokkttr aU>Ý8n — Bósíallstaflokkurlnn. — RitstJórar.
MaKnús KJartansson éb.), SigurBur Guðmundsson. — FréttarltstJóri: Jón
BJarnason. - RlaBamenn: Ásmundur Slgurjónsson. Guðmundur Vlgfússon,
ívar H. Jónsson. Magnús Torfi Ólafsson. Sigurjón Jóhannsson. Sigurður V
FHðbJófsson. — AuglýsingastJóri: Guðgelr Magnússon. — Ritstjórn, af-
creiðsla, auglýslngar, DrentsmiðJa: Skóla»örðustíg 19. — Sími: 17-500 (ft
llnur). — ÁskrlítarverB kr. 30 á mán. í Reykjavík og nágrenni: kr. 27 ann-
arsstaBai. — Lausasöluverð kr. 2.00. — Prentsmlðja ÞJóÖvilJans
k__________________________/
Brýnasta verkefnið
4 lþýðublaðið og Morgunblað-
ið eru enn í gær að gera
að umtalsefni kosningamar
til 26. þings Alþýðusambands
Islands og úrslit þeirra. Enn
hamra bæði þessi blöð á því
að ,,kommúnistar“ verði í
minnihluta á þingi Alþýðu-
sambandsins og birta hinar
furðulegustu tölur, útreikn-
inga og spádóma sem eiga að
sanna þessar fullyrðingar.
jóðviljinn hefur ekki haft
þann sið að draga þá
fulltnia verkalýðsins sem
kjörnir hafa verið til Al-
þýðusambandsþings í flokks-
pólitíska dilka og mun heldur
ekki eftirleiðis ástunda slíka
flokkun á fulltrúunum. Þorri
þingfulltrúa Alþýðusambands-
ins eru frjálsir menn, sem
án efa munu láta liagsmuni
verkalýðsins og eigin sann-
færingu ráða gerðum sínum á
Alþýðusambandsþingi en taka
með varúð öllum fyrirskipun-
um ofan frá eða tilraunum
til að koma á þá flokkspóli-
tískum handjárnum. Hitt er
svo ekkert leyndaitmál, og
það hafa aðstandendur Al-
þýðublaðsins og Morgunblaðs-
ins gott af að vita, að meiri-
hluti þeirra 347 fulltrúa sem
nú er kunnugt um að kjörnir
hafa verið, standa utan við
þá fylkingu „andkommúnista"
sem þessi blöð bæði tel.ia
sér þóknanlega og hafa verið
að reyna að gefa í skyn að
hlotið hafi meirililuta fulltrúa
í kosningunum.
J A fturhaldsfylking íhalds og
hinna ofstækisfullu hægri
manna Alþýðuflokksins er því
í algerum minnihluta á næsta
Alþýðusambandsþingi livort
sem Alþýðublaðið og Morgun-
blaðinu líkar það betur eða
verr. Sú staðreynd breytist
ekki þrátt fyrir gagnstæðar
staðhæfingar og bamaleg
hreystiyrði Alþýðublaðsins,
Morgunblaðsins og Jóns Sig-
urðssonar. En þetta er ekki
aðalatriði málsins. Það sem
skiptir meginmáli og hefur
úrslitaþýðingu fyrir framtíð
og þróun íslenzkrar verka-
lýðshreyfingar er að verka-
lýðurinn og trúnaðarmenn
hans nái að sameinast þrátt
fyrir alla flokkaskiptingu. Á-
tökin um verkalýðsfélögin eru
orðin stórháskaleg samtökun-
um í heild og standa eðlilegri
starfsemi þeirra fyrir þrifum.
Þetta finna og skilja meðlim-
•ir verkalýðsfélaganna sífellt
betur og betur og aldrei hef-
ur þetta komið skýrar í Ijós
en einmitt nú. Þeir sem sam-
an eiga að standa og þurfa
að berjast fyrir sameiginleg-
um hagsmunamálum berast á
banaspjót í hatrömum kosn-
ingaátökum um þvert og endi-
langt landið. Ekki fer hjá því
að slík hjaðningavig skilji
eftir ýmis sár og torveldi
eðlilegt og nauðsynlegt sam-
starf stéttarbræðra og stéttar-
systra, sem eiga þó alla sína
afkomu og framtíðarvonir
tengdar því að verkalýðs-
hreyfingin sé voldugt og
sterkt afl í þjóðlífinu, sem
ekki verði komizt hjá að taka
fyllsta tillit til þegar mikils-
verðustu málum er ráðið til
lykta. En styrkleiki verka-
lýðssamtakanna er fyrst og
fremst undir einingunni kom-
inn. Sundurþýkk er verkalýðs-
hreyfingin veik en sameinuð
er hún sterk. Þetta vita og
skilja andstæðingarnir og
þess vegna er í kosningum
eins og þeim sem nú eru ný-
afstaðnar leikið á strengi
sundurþykkis og stjórnmála-
legs skoðanaágreinings af
þeirra hálfu og hvert tæki-
færi nýtt út í æsar. En þessi
skilningur þarf einnig að
verða sameign verkalýðsins
sjálfs, vinnandi fólksins á sjó
og landi. Þegar svo er komið
nýtur verkalýðshreyfingin
krafta sinna til fulls og þess
mun þá einnig sjást merki í
þróun efnahagsmála og lífs-
kjara almennings. Og þá
munu andstæðingar alþýðu-
stéttanna vissulega ekki
fagna.
að er þessi samstaða verka-
lýðsins þvert í gegnum
alla flokka sem nú þarf að
verða veruleiki. Fulltrúar
verkalýðsins á Alþýðusam-
bandsþingi þurfa að ná sam-
an til samvinnu og samstöðu
um þau málefni sem mestu
varða íslenzkar alþýðustéttir
í stað þess að láta sortera sig
í sundurleita pólitíska flokks-
hópa. Það er því illt verk og
andstætt hagsmunum vinn-
andi fólks að ástunda þá iðju
að draga Alþýðusambands-
þingið í stjórnmálalega dilka.
Fulltrúarnir þurfa og munu
áreiðanlega langflestir koma
til þings með þann ásetning í
huga að standa á verði um
hag verkalýðsstéttarinnar og
velferð verkalýðssamtakanna
og láta málefni en ekki póli-
tiska afstöðu eða fordóma
ráða afstöðu sinni. Það er á
þessu sem verkalýðurinn og
samtök hans þurfa nú að
halda.
17'yrir þá sem dreymir um að
ráðast á kjör vinnandi
fólks og vilja sjá samtök þess
sundruð og máttvana væri
slík þróun að sjálfsögðu ekk-
ert fagnaðarefni. En verka-
lýðurinn þarf að hafa allt
annað í huga en óskir slíkra
utanaðkomandi aðila. Þess
vegna er nú eitt brýnasta
verkefni hans að sameinast
um kjör sín og hagsmuni og
sjá um að samtök hans hætti
að verða sá átakavettvangur
sem verið hefur. Að því þurfa
allir góðir verkalýðssinnar að
vinna, m.a. á því Alþýðusam-
bandsþingi sem saman kemur
í næsta mánuði.
Hallíreður Öm Eiríksson:
. »
r
I rímnaleiðangri um Vestiirði
Hallfreður Örn Eiríksson
fór í sumar í ferðalag um
Vestfirði í því skyni að leita
uppi rínmalög og fá þau tekin
á segulband. Hann segir hér
frá ferðaiagiinu á þann hressi-
lega liátt sem honum er lag-
inn.
Það var laugardaginn fyrir
17. júní að ég tók mér fari
með Katalínuflugbát Flugfé-
lags íslands til Isafjarðar-
kaupstaðar, sem áður fyrr hét
Eyri i Skutulsfirði. Og erindið
var að safna rimnalögum á
Vestfjörðum svo að síðustu
leifar þeirrar forneskju, sem
Vesfirðingar voru áður frægir
fyrir og Jón Þumlungur hat-
aði og hræddist á 17. öld
mættu varðveitast að eilífu
skrítnu fólki til skemmtunar.
Að för þessari stóðu Ríkis-
útvarpið og Menntamálaráð.
Ekki er hinn forni bústaður
Jóns Þumlimgs greiður að-
göngu úr lofti. Þegar flogið
er inn Skutulsfjörðinn er eins
og flugvélin muni þá og þeg-
ar rekast á fjöllin sem gnæfa
báðum megin grá og kuldaleg.
En fyrir einhverja undarlega
tilviljun tókst flugmanninum
að snúa við þegar fram í botn
var komið og lenda á Pollin-
um fyrir innan kaupstaðinn,
en á þeim polli er rjómalogn
hversu sem viðrar úti fyrir.
Það rigndi en gott fólk
stóð samt á bryggjunni til að
taka á móti þessum undarlega
manni, sem fannst engu ónyt-
samlegra að fara á kvæða-
mannaveiðar en síldveiðar og
fylgdu honum til frænku
hans og varð hann þar her-
bergður giftusamlega í stað
þess að ofurselja hann verts-
húsum, sem ekki sjá hve mik-
il nauðsyn það er að styrkja
vísindin.
Isafjarðarkaupstaður er all-
gamall á íslenzkan mæli-
kvarða. Hann fékk kaupstað-
arréttindi 1866 en löngu áður
hafði verið verzlað þar því að
höfnin er hin ágætasta. Bær-
inn ber þess merki að hann
hefur ekki verið reistur á ein-
um degi fremur en Rómaborg.
Neðst á tanganum eða í
„Neðsta“ eins og það er kall-
að eru nú fá hús en því eldri
og standa dreift og óskipu-
lega; þar fyrir ofan og utan
kemur dálítið hverfi húsa úr
timbri og þakin bárujárni með
þröngum götum, eftir sem of-
ar dregur batna hús og götur
verða beinni og breiðari. Og
sem kóróna sköpunarverksins
gnæfa verkamannabústaðirnir
efst. En inn með firðinum
liggja götur tvær, Seljalands-
vegur og Engjavegur. Ekki
eru öll hús þar fullbyggð
og sum einungis til sem loft-
kastalar í hugum ungra og
áhugasamra heimilisfeðra,
sem strita þarna hverja stund,
en finnst að vonum uudarlegt,
að borga upp hús á 10-40 ár-
um, sem geta staðið næstu
400 árin.
Einu sinni lærði ég visu.
Hún er svona: —
Á Isalirði er ys og þys.
Illa lærð hver baga
Hræsnisdulur helvitis
hanga þar á snaga.
Sá sem samdi þessa vísu,
hlýtur að hafa verið uppi fyr-
ir löngu, því að í dag er ísa-
fjörður friðsamur smábær þar
sem enginn ys og þys er,
nema þá á daginn, þegar is-
'húsin eru starfrækt af kappi
og verið er að skipa upp karfa
úr bæjartogurunum eða öðr-
um merkisfisktegundum, sem
Evrópubúar fá aldrei nóg af.
Bæjarbúar lifa á og hrærast í
því sem úr sjó fæst, hvort
sem það er silfurgljáandi haf-
síli, eldrauður karfi, ýsa, ólund
arleg þorskkvikindi, grimm-
-leit'r steinbítar, lostætt heila-
fiski að cgleymdum rækjun-
um, sem eru bæjarins stolt
og prýði en enginn étur.
Hallfreður Örn Eiríksson
Rækjurnar þarf að hreinsa og
gerir það kvenfólk fyrir 14
krónur á kílóið. Einnig er
starfrækt skipasmíðastöð og
gamalt fólk sumt fæst við að
riða net. En er önnum dags-
ins er lokið er bærinn eins
og mannauður og engan bæ
hef ég vitað kyrrlátari en
ísafjörð á löngum júníkvöld-
um. Fleira er samt til á ísa-
firði en blómleg atvinnufyrir-
tæki. Þar er bókasafn, sem ég
skoðaði aldrei, af því að þar
var verið að mála og byggða-
safn Vestfjarða, sem er yndi
og eftirlæti bæjarfógeta óg
þar unir hann sér löngum við
skrásetningu og skipulagningu
og geymir þá lagavöndinn
niðri í skiiffu á meðan. Safn
þetta er hið merkilegasta og
gefur furðugóða hugmynd um
líf manna á Vestfjörðum áður
fyrri. Auk sexærings, sem
stendur á miðju gólfi með öll-
um fargögnum,/ óbrotgjarnt
minnismerki um hið forna
vestfirzka bátalag eru þarna
flestir þeir munir sem nauð-
synlegir voru taldir til lands
og sjávar. Á einum veggnum
lianga skorpin skinnklæði,
reizlur, móskurðartæki og
margt fleira nytsamlegt. Þar
er og kíkir, sem bjargaði lífi
Hannesar Hafsteins. Þegar
enskir landhelgisbrjótar höfðu
siglt bát hans í kaf 1899, en
hirtu lítt um að bjarga sást
til Englendinga úr landi með
kíki þessum. Var þá mannað-
ur bátur, en togaramenn urðu
þá svo hræddir, að þeir björg-
uðu Hannesi, sem var þá all-
þrekaður. Af hinum ófrægari
munum má einnig nefna
kljástein frá landnámsöld en
á borðum liggja bréf ýms
furðulega fróðleg. Samt sem
áður vantar ýmislegt í safnið
og má þar greina íslenzkan
kvenbúning.
Annars standa menntir með
blóma á ísafirði, bæði tónlist
og leiklist en málaralist mið-
ur.
Þá júnídaga, sem ég dvald-
ist á ísafirði í vor var ekki
mikill ys og þys. En Isafjörð-
ur á sér langa sögu og merka
og Eyri í Skutulsfirði enn
lengri. Þar bjó forðum (1645-
1690) síra Jón Magnússon
refr.iur Þumlungur er samdi
Píslars "gu sína um það
hversu Kirkjubólsfeðgar i
sama firði ofsæktu sig með
gö'drum. Fékk k'erkur þá
báða brennda en ekki bráði
af honum að heldur. Og um
síðustu aldamót voru það sjó-
menn og verkamenn hins
unga Isaf.jarðar-kaupstaðar
sem studdu Skúla Thoroddsen
gegn íhaldi og embættisvaldi
þeirra tíma.
En á ísafirði hafa ekki ein-
ungis gerzt at.burðir sem get-
ið er um í digrum og alvar-
legum bókum um íslenzka
sögu og bókmenntasögu 'held-
ur einnig margír aðrir sem
virðuleg skáld úti í Kaup-
mannahöfn hafa ort um og
sannazt þar hversu vegir
ská'da eru undarlegir. .
Fyrir allmörgum árum með-
an Isfirðingar áttu fjaður-
prúðar gæsir í eigu sinni,
gisti einhver frægasti leikari
Dana bæinn og las þar upp.
En meður því að leikarinn
mun hafa gengið síðla til
náða oftlega og því viljað sofa
á morgnana en gæsirnar óðu
um allt og voru lítt morgun-
svæfar, þá fór svo, að þær
vöktu listamanninn með
hvimleiðu gargi harðla oft.
Þetta leiddist leikaranum og
sagði sýslumanni frá en sá
brá skjótt við og sendi menn
sína á vettvang. Voru gæs-
irnar skjótlega gripnar, dregn
ar fyrir yfirvaldið og réttaðar
svo að listin fengi að blómg-
ast að eilífu. En þessa atburði
alla frétti skáld gott í Kaup-
mannahöfn og orti út af þeim
kvæðið um hanann og mætti
þessi litla dæmisaga sýna,
hversu vegir skálda eru ó-
rannsakanlegir.
Það tók hálfan mánuð að
finna alla kvæðamenn á ísa-
firði og tala við þá. Og í raun
réttri hefði það aldrei tekizt,
ef margir góðir menn hefðu
ekki leiðbeint mér. Enn erfið-
ara var að fá kv.eðamennina
til. að lofa að kveða og oft
þurfti ég að setja á langar
tölur til að sannfæra þá um
heiðarlegan tilgang þessarar
kvæðalagasöfnunar. Margt
fólk var nefnilegu hrætt við
að vera haft að dári og spotti
ef það léti til lpiðast að kveða.
Ekki áttu þó aúir óskilið
mál
En að þessu loknu tók ég
mér fari með Fagranesinu
inn í Vigur og var samferða
Bjarna Sigurðssyni í Vigur
og Ásgeiri Guðmundssyni í
Æðey sem voru að koma af
búnaðarsambandsf undi.
Voru samræðm' fjörugar
inn eftir en ég stéð þó mest
Framhald á 10. síðu.