Þjóðviljinn - 30.10.1958, Blaðsíða 7

Fimmtudagur 30. október 1958 — í*JÓÐVILJINN — (7
Undanjarið liefur mikið
verið rætt og ritað um
stóriðju á íslandi og
hvernig afla beri fjár til
slíkra framkvœmda.
Þjóðviljanum hefur
borizt grein um þessi
vandamál eftir ungan
menntamann sem nú
stundar nám í Skotlandi,
Gísla Gunnarsson.
Rœðir hann þar ýmsa
þætti þessa vandamáls
frá sínú sjónarmiði, og
véentir Þjóðviljinn þess
að grein hans geti orðið
upphaf frekari umræðna
um þessi mikilvægu mál.
I
A undanfömum árum hef-
xir tal um erlenda fjárfestingu
hér á landi aukizt mikið. Þeir,
sem einkum hafa vakið máls á
henni hér, eru flestir ungir,
tæknimeimtaðir menn, sem lært
hafa erlendis og finnst seði fá-
tæklegt í atvinnumálum, þegar
heim er komið. Erlend fjárfest-
ing er oft auðveldasta aðferð-
in við að hefja stórfram-
kvæmdir, því að oft vill verða
erfitt um lántökur erlendis eða
fjármagnsmyndun heima fyrir.
Má því segja af afstaða þess-
ara manna sé á ýmsan hátt
skiljanleg. Hinsvegar hefur
ekki borið mikið á, að erlend
auðfélög séu áfjáð að koma fé
sínu fyrir hér á landi, en útlit
er fyrir. að breyting verði á
því bráðlega, •— einkum þó er
kemur við vinnslu á þungu
'vatni.
íslendingar geta bæði skilið
stórhug Einars Benediktsson-
ar, þegar hann vildi að Gull-
foss væri virkjaður, og hræðslu
Þorsteins Erlingssonar um að
• fegurð fossins hyrfi vegna
gróðavonar erlendra auðhringa.
Ef ákveða á, hvort gefa eigi
erlendum auðfélögum leyfi til
að koma á fót stóriðju hér á
landi, verður að sjálfsögðu að
vega bæði kosti og galla á því
og vita, hvort þyngra yrði á
metunum. Tii þess að vera
fær um að gera það tel ég eðli-
legt að athuga hver reynsla
annarra þjóða er í þeim efnum.
II
Eitt af helztu efnahagslög-
málum iðnaðarvelda nútímans
er þörf fyrirtækja til að losna
við hagnað sinn. í auðvalds-
þjóðfélagi fer hluti þessa liagn-
aðar að vísu til einkaeyðslu eig-
enda fyrirtækjanna, en það er
oítast aðeins litill hluti, yfirleitt
fer hagnaður þar til meiri fjár-
festingar, og er þá gróðasjón-
. armið að sjálfsögðu eitt látið
skera úr um, hver hún verður,
en ekki hagsmunir „ættjarðar-
ihnar“. Oft vill því verða „fjár-
flótti“ frá þessum löndum; —
auðhringarnir koma fé sínu
fyrir í erlendum löndum af því
að slíkt gefur von um meiri
gróða; Ein af afleiðingum þess
var sókn Evrópuþjóða í ný-
lendur og önnur eru afskipti
Bandaríkjanna af málefnum
Suður- og Mið-Ameríku. Ef lit-
ið er á þá reynslu, sem þessi
fómarlömb vestræns auðvalds
hafa öðlazt vegna erlendrar
f júrfestingar, hlýtur hún að
hræða; erlend fjárfesting færði
þeim fátt gott en hins vegar
mjög margt slæmt; glötun á
sjálfstæði, fyrst efnahagslegu,
síðan stjómmálalegu. Þegar er-
lent auðfélag hefur stórfram-
kvæmdir í einhverju landi öðl-
ast það efnahagslegt vald þar;
efnahagsvald getur orðið mikið
og raunveruiegt stjórnmála-
vald, ef hinu erlenda íélagi
tekst að gera stjóm landsins
sér háða um of, stundum i þáð
ríkum mæli, að það ga#i sett á
laggirnar ríkisstjórn, sem
breytti í samræmi við vilja
félög til að ,Jesta“ þar fé og
lofaði, að fullar bætur kæmu,
þegar þau fyrirtæki, sem væru
ef til vill stofnuð, væru þjóð-
nýtt. Af einhverjum ástæðum
leizt erlendum auðmönnum
samt ekki á boðið.
En hvaða skýringa ber þá að
leita á því fyrirbrigði, að sum
lönd hafa grætt á erlendri
fjárfestingu en önnur ekki?
IV
Til að svara þessari spum-
ingu vil ég fyrst benda á þann
nauðsyn þess, að í ríki, þar
sem erlend fjárfesting fer fram,
sitji að völdum stjórn, er hugsi
um hag allrar þjóðarinnar en
ekki litils hagsmunahóps. í riki,
þar sem mikil stéttabará^ta
er, getur erlend fjárfesting þvi
orðið hættuleg. Hún var hættu-
leg á 19. öld við slíkar aðstæð-
ur og hún er hættuleg ennþá
í dag.
Þegar iðnvædd lönd eins og
t.d. Bandaríkin og Bretland
hófu áður að koma fé sínu
fyrir í löndum, sem skammt
voru á veg fyrir í efnahags-
Gísli Gunnarsson:
Erlend fjárfesting
félagsins en ekki þjóðarinnar.
Slíkt var og er algengt, og
þegar þannig stendur á hefur
erlend fjárfesting í för með sér
ennþá meiri fátækt almennings
efnahagslíf landanna er komið
undir duttlungum erlendra aúð-
félaga.
En er öll erlend fjárfesting
hættuleg?
III
Ef saga 19. aldar er látin
skera úr um það hlýtur svar-
ið að verða jákvætt. Þótt Bret-
ar hæfu framkvæmdir í Ind-
landi og endurbættu landbúnað
í Egyptalandi og Standard Oil
Company græfi olíu í Venezu-
ela og United Fruit Company
ræktaði ávexti í Mið-Ameríku,
komu þessar framfarir þessum
þjóðum að litlu gagni, þar sem
allur ágóði rann í vasa erlendu
auðfélaganna, og öll laun voru
mjög lág. Það var þá, að Karl
Marx skilgreindi nýlendustefnu
á þann hátt, að hún væri út-
flutningur á þjóðarauði ein-
hvers lands í þágu einhvers
annars.
En ef litið er á sögu 20 ald-
ar hlýtur svarið að vera flókn-
ara. Erlend fjárfesting hefur að
vísu reynzt mörgum þjóðum
ennþá ógæfuspor, en samt má
finna mörg dæmi um hið gagn-
stæða á þessari öld líkt og
Vestur-Þýzkaland. Auk þeirr-
ar miklu aðstoðar, sem Banda-
ríkjastjórn hefur gefið vestur-
þýzku stjórninni hafa banda-
rískir auðhringar ausið fé í
þýzkan iðnað og er ein skýring
á því margþvælda orðtaki
„þýzka kraftaverkið". Önnur
góð dæmi eru lönd eins og
Ghana og Marokkó. Nkrumah,
forsætisráðherra Ghana, hefur
hvatt erlend auðfélög til að
koma fé sínu þar fyrir, og
stjórn Marokkó gerði nýlega
samning við ítalskt olíufélag
um að það hæfi leit að og
vinnslu á olíu í Atlasfjöllum.
Til bragðbætis get ég að end-
ingu getið þess, þegar upp-
bygging stóriðju var hafin í
Sovétríkjunum um 1930 og Sov-
étstjómin hvatti erlend auð-
mismun, sem er á þjóðum
heims á 19. og 20. öld og hvað
ennþá er þeim sameiginlegt.
Á 19. öld ríktu yfirleitt aðr- ‘
ar skoðanir meðal stjómmála-
manna en nú og þekking þeirra
í stjórnmátavísindum þætti æði
léleg eftir mælikvarða ársins
1958. Stjórnmálamenn á þessari
öld eru hinsvegar yfirleitt
miklu betur menntaðir og
skilja betur duttlunga þjóðfé-
lagsins, Sú skipan mála, að
allt, — jafnt atvinnulíf og' ann-
að, gangi áfram án afskipta
ríkisvaldsins, — „laisses faire“
stefnan, hefur allsstaðar hörf-
að fyrir þátttöku ríkisins í nær
öllum greinum þjóðfélgsins.
Nefndir og ráð, sem alls kyns
sérfræðingar eru í, hafa eftir-
lit með að gjaldeyri þjóðarinn-
ar sé ekki eytt of mikið, að
fjárfesting sé hvorki of mikil
eða of lítil o. s. frv. Þannig er
það bæði, þar sem þjóðin tel-
ur sig búa við hagskipulag sósí-
alisma eða „einkaframtaks".
Það er staðreynd, að þjóðum er
stjórnað miklu minna en áður
af ræðuskörungum og valda-
bröskurum, sem aðeins hugsa
um hag sinn eða hagsmuna-
hópsins, er gaf þeim fylgi, en
í æ ríkara mæli af sérfræðing-
um, sem álíta stjórnmál vís*
indi. Ein afleiðing þess er sú,
að nú bæði vilja stjórnmála-
menn og geta betur en áður
kornið í veg fyrir, að auðfélög
misnoti aðstöðu sína, en furst-
ari Indlands á átjándu og nitj-
ándu öld hugsuðu lítið um slíkt;
þeir hvorki vildu það né gátu.
Því miður eru ennþá til mý-
mörg dæmi um hið sama á
þessari öld; víða eru stjóm-
endur landa ekki áhugasamir
menn með hugsunarhátt 20.
aldar, heldur fulltrúar gam-
alla og rotinna yfirstétta. Er
ég tala um misnotkun erlendra
auðfélaga á aðstöðu sinni á ég
því einnig við, þegar þau
styrkja í sessi fámenna yfir-
stétt og múta henni til að fá
aðstoð . hennar við að græða
áfram. Oftast er hér um að
ræða landeigendastétt eins og
viða má sjá í Vestur-Asiu og
Suður-Ameríku. Augljós er því
málum, var um að ræða næst-
um einu fjárfestingu, sem átti
sér stað þar. Löndin urðu því
algerlega háð erlendum auðfé-
lögum í öllu, er laut að mörg-
um mikilvægustu atvinnu-
greinum sínum. Nú er þetta
yfirleitt breytt. Þegar erlend
fjárfesting á sér stað nú, er
hún oftast samfara mikilli inn-
lendri fjárfestingu og kafnar
oft í henni.
Eg vil taka það skýrt fram,
Gísli Gunnarsson
að erlend fjárfesting kemur
alltaf að gagni fyrir þjóðir að
lokum, hvernig, sem byrjun
málsins hefur verið. Starfsemi
erlendra olíufélaga í Vestur-
Asíu hefur ennþá fært arab-
iskri alþýðu fátt gott en margt
‘illt eins og verðbólgu, en síð-
ar meir mun hún færa sér rétt-
mætar eignir sínar sér í nyt.
Reynsla þessarar aldar sýnir,
að slík þróun er alls staðar ó-
hjákvæmileg.
En nú ætla ég að víkja máli
mínu aftur að þeim ríkjum,
sem ég sagði áðan, að hefðu
hlotið einkum góða reynslu af
erlendri fjárfestingu.
Slíkt er bæði hægt að segja
um Kanada og Vestur-Þýzka-
land. En þess ber að gæta, að
í fyrsta iagi búa bæði þessi
lönd við gamla iðnmenningu,
þau höfðu bæði nægilega marga
menn til að stjórna uppbygg-
ingu atvinnulífsins, i öðru lagi
var ekki fyrif þar spillt yfir-
stétt, sem engan áhuga hafði á
að koma fé sínu fyrir í at-
vinnuvegum þjóðarinnar held-
ur aðeins að fleyta rjómann af
mútufé erlendra auðhringa; í
þriðja lagi átti sér stað í báð-
um þessum löndum fjárfesting
innlendra aðil.ia í sömu at-
vinnugreinum o® erlend fyrir-
tæki lögðu fé í; í fjórða lagi
má benda á, að í Vestur-Þýzka-
landi hafði ríkisvaldið (efna-
hagsmálaráðuneytið) mjög mik-
ið eftirljt með öllu verðlagi og
einnig í xúkum mæli með fjár-
festingu og uppbyggingu (síð-
an er talað um „frjálst fram-
tak“ þar i slagorðum víða um
heim), s’ikt gerðu Kanadamenn
ekki og iðrast þess nú stórum.
Erlend fjárfesting virðist
einnig eiga að gefa góða raun í
löndum eins og Ghana og Mar-
okkó. Þótt þau búi ekki við
gamla iðnmeianingu eins og t. d.
Þýzkaland og eigi auk þess í
höggi við leifar úrelts léns-
höfðingja og ættarhöfðingja-
valds, bæta þau sér slíkt með
öðrum leiðum. Þau búa bæði
við mjög sterkt ríkisvald, sem
heldur öllum sundrungarhópum
í skefjum og hefur taumhald á
öllum greinum þjóðlífsins, þ. á.
m. atvinnuvegunum, og rikið
stjómar allri iðnvæðingu eftir
áætlun; en inn í hana fellur
að sjálfsögðu öll erend fjár-
festing. Ríkisstjómir styðjast
þar heldur ekki við yfirstétt
heldur fyrst og fremst hóp
þjóðemissinnaðra mennta-
manna, sem vinna fyrst og
fremst fyrir alla þjóðina og þá
ekki sízt fátækustu þegnana.
Þess ber þó að gæía, að er-
lend fjárfesting heyrir einkum
til framtíðarinnar í þessum
löndum, en allt útlit er fyrir,
að hún muni samt heppnast
vel.
VI
Ef ég dreg það nú saman,
sem ég hef sagt hér að fram-
an, verða niðurstöður mínar
þessar;
Það má telja almenna reglu
að nú, árið 1958, sé eriend fjár-
festing síður hættuleg en á 19.
öld, og veldur því sú þekking,
sem nú er í stjórnmálavisind-
um, en var ekki og sem aftur
orsakar, að nú gríoa ríkis-
stjórnir allsstaðar fyrir hendur
einkafyrirtækja bæði með
sköttum eða beinu eftirliti. En
til að koma í veg fyrir, að
nokkur hætta verði af erlendri
fjárfestingu, þarf að fullnægja
þessum skilyrðum:
1. Ríkisvaldið þarf að vera
nógu sterkt til að geta haldið
mismunandi hagsmunahópum í
skefjum. (Æskilegast væri. að
þjóðfélagið væri stéttlaust).
2. Ríkisvald þetta verður
að nota í þágu allrar þjóðarinn-
ar en ekki lítillar yfirsíéttar
eða örsmárrar klíku braskara.
3. Ráðamenn þessa ríkisva’ds
þurfa að vera starfi sínu nógu
vel vaxnir til að koma í veg
fyrir, að erlend fjárfesting hafi
óheillavænleg áhrif á þjóðarbú-
skapinn.
4. Samfara erlendri fjárfest-
ingu verður að vera innlend
fjárfesting í sömu atvinnugrein-
um, svo að landið yrði ekki of
háð duttlungum erlendra
gróðamanna.
Framhald.