Þjóðviljinn - 01.11.1958, Síða 6

— ÞJÓÐVILJINN — Laugardagur 1. nóvember 195S
þlÓÐVILJINH
ÚtKefandi: Sameiningarflokkur alþýðu — Sósíalistaflokkurinn. —: RitstJórar:
MaKnús Kjartansson (áb.), Sigurður Guðmundssoá. — Préttaritstjóri: Jóti
Bjarnason. — Blaðamenn: Ásmundur Sigurjónsson, Guðmundur Vigfússon,
ívar K. Jónsson, Magnús Torfi Ólafsson, Sigurjón Jóhannsson, Sigurður V.
Priðbjófsson. — Auglýsingastjóri: Guðgeir Magnússon. — Ritstjórn, af-
greiðsla, auglýsingar, prentsmiðja: Skólavörðustíg 19. — Sími: 17-500 (5
línur). — Áskriftarverð kr. 30 á mán. í Reykjavík og nágrenni; kr. 27 ann-
arsstaðar. — Lausasöluverö kr. 2.00. — Prentsmiðja Þjóðviljans.

Lærdómsríli tíðindi
¥»egar sérfræðingar frá Efna-
* hagssamvinnustofnun Evr-
ópu komu hingað í vor til að
hynna sér aðstæður til fram-
leiðslu á þungu vatni og kom-
ust að þeirri niðurstöðu að
skilyrði væru harla góð, varð
uþpi fótur og fit hér á landi.
M. a. birti Alþýðublaðið inni-
legan hugsjónaleiðara um mál-
ið 4. maí og komst svo að orði:
T\raumar skáldanna voru
99-*^ ekki ævintýralegar hug-
-sýnir. Þeir kunna að breytast
í stórkostlegan veruleika á
næstu árum. Og þá mun koma
í Ijós að ísland er miklu byggi-
legra en nokkurn hefur órað
fyrir hingað til. Tækni nútím-
ans mun gera framtíð þess
undri líkasta . . Hún mun
valda næstu kaflaskilum í ís-
landssögunni."
¥jað dylst ekki að hér er mælt
* af heilum hug; aðstandend-
ur Alþýðublaðsins virðast hafa
trúað því í einlægni að fjár-
magn frá Efnahagssamvinnu-
stofnun Evrópu og þá fyrst
og fremst Brefum myndi I einu
vetfangi breyta djörfustu
draumum íslenzkra skálda í
veruleika — afsakið: stórkost-
legan- veruleika og undri líkast-
an — og valda kaflaskiptum í
íslandssögunni, þannig að sagn-
fræðingar framtíðarinnar
myndu tala um tímabilin fyrir
og eftir þungt vatn. Þessi um-
mæli mættu verða sígilt dæmi
þess hversu lítið hinir „vest-
rænu lýðræðissinnar“ á íslandi
skilja í starfsemi auðfélaga, að
þeir eru fangar síns eigin á-
róðurs, að þeir eru eins og
börn sem hafa mjög takmark-
aða þekkingu á því sem er að
gerast í kringum þá. Og á sömu
lund voru viðbrögð Tímans og
Morgunblaðsins; það síðar-
nefnda var það raunsæjast að
það gleymdi ekki að beina
þakklæti sínu á réttar brautir:
„Hér sannast enn hvílíka þýð-
ingu náin samvinna við aðrar
lýðræðisþjóðir hefur fyrir okk-
ur íslendinga.“ Hinn „stórkost-
legi veruleiki“ skyldi þó altént
* notaður til að styðja hernáms-
stefnuna! .
IjyStt skrifað væri í íslenzk
* b!öð af þvílíkum barna-
skap hafa þó hinir raunsærri
peningamenn í flokkum þeirra
væntanlega gert sér grein fyrir
því, að áformin um þunga-
vatnsverksmiðju þyrfti að
byggja á venjulegum viðskipta-
grundvelli. Því aðeins hefði
Efnahagssamvinnustofnun Ev-
rópu áhuga á því að hefja hér
framleiðslu á þungu vatni að
það væri hagkvæmt fyrir þær
þjóðir sem að þeim fram-
kvæmdum standa. Væri fram-
kvæmdin svo líka hagkvæm
íslendingum, var fengin raun
hæf forsenda fyrir samningum, |
þar sem við legðum fram ork-!
una úr hverum og fossum og'
íslenzkt vinnuafl, en hinir er-
lendu aðilar legðu fram fjár-
magn og keyptu framleiðslu-
vörurnar. Slík viðskipti eru al-
geng og eru grundvölluð á
raunsæju mati allra aðila, en
það mat áttu íslendingar raun-
ar ’eftir í þessu máli.
17n nú er komið í Ijós að til-
boðið um þungavatnsverk-
smiðju fól ekki í sér neina á-
ætlun um slík raunsæ við-
skipti. Þaðan af síður reynd-
ist Efnahagssamvinnustofnunin
álfadrottning sem í einu vet-
fangi brejHtii eevJntýralegum
hugsýnum skldanna í stórkost-
legan veruleika. Bretar og
fylgjþjóðir þeirra höfðu ekkert
slíkt í huga; heldur vildu þær
fá sjálfsákvörðunarrétt okkar,
sjálfjt .athafnalrelsd okkar í
kaupbæti — og það var raun-
ar aðalatriði viðskiptanna frá
þeirra hálfu. Til þess að fá
þungavatnsverksmiðju áttum
við að hætta við að stækka
landhelgina og leyfa Bretum að
halda áfram að ræna auðlindir
okkar; við áttum að selja frum-
burðarrétt okkar, frelsið, sjálf-
stæðið. hina andlegu reisn. Er-
lendir peningamenn vildu fá að
ákveða ákvarðanir okkar og at-
hafnir í krafti fjármagns síns.
T7róðlegt verður að sjá hvém-
ig „vinir vestræns lýðræð-
is“ bregðast við þessum tíð-
indum, bæði hinir raunsæju
peningamenn sem héldu að
hér væri um venjuleg viðskipti
að ræða og hinir barnalegu
draumóramenn Alþýðublaðsins
sem héldu að kraftaverk væri
að gerast. Draga þeir einhvern
lærdóm af þessum atburðum,
skilja þeir nú betur þann hejm
sem við lifum í, eða kjósa þeir
enn að lifa í heimi blekking-
anna og halda áfram að reyna
að blekkja aðra? Ef ráðamenn
borgaraflokkarína vildu læra
af reynslunni og gætu það,
hlytu þeir nú að taka alla
stefnu sína til gaumgæfilegrar
endurskoðunar Á fáum mán-
uðum hefur okkur birzt í skýru
og réttu ljósi eðli hernámsins,
gildi Atlanzhafsbandalagsins og
tilgangurinn með Efnahagssam-
vinnustofnun Evrópu. Það hef-
ur sannazt að aðeins með sjálf-
stæðri og hiklausri stefnu ná-
um við árangri; en allt það
kerfi „vestrænnar samvinnu"
sem við höfum verið flæktir
í torveldar okkur eðlilega og
óhjákvæmilega þróun. Við
þurfum sannarlega að sýna það
á fleiri sviðum en landhelgis-
málinu að við erum ekki falir.

RkfíllV ílllir a rícílRíí Fsest5r hala haft tækifæ,í t!1 að skoða stóra hvali í krök
tUðdliVdJUl a ilSítlJll0g kring. Þess vegna hafa framtakssamir menn gert nokknð
að þvá að undanförnu að sýna þessi stærstu spendýr jarðarinnar gegn hæfilegu gjaldi. Hér
er einn af þessum hvölum, langreiður, sem ne fnist Jónas, vsa(ntanlega eftir spámanninum
forna. Hann er 20 metra Iþngur. — Er mýndin teldn af honura í Kaupmannahöfn, en áðúr
hafði hann verið sýndur um allan heim í 6 ár s^mfleylt. Væri ekki ráð að bjóða honum
til íslands lilaa?
TOOli
Ritstjórl; Ámi Böðvarsson.
ÍSLENZK Tll\(, v
i
l
35. þáttur
1. nóv. 1958
1 33. þætti voru birt nokk-
ur orð úr góðu orðasafni sem
Halldór Pétursson hafði sent
okkur. Þó að hann hafi tekið
á lista sinn eingöngu orð sem
ekki er að finna í orðabók
Sigfúsar Blöndals, þá er einn-
ig fengur að fá upplýsingar
um orð sem eru í þeirri bók,
einkum ef það eru upplýsingar
um aðra merkingu orða en
þar eru, eða frekari upplýs-
ingar um útbreiðslu þeirra.
Snúum okkur þá að lista
Halldórs:
„Hræormur. Sár sem menn
fengu á höku og m.i"g illt
var að græða“. Um þetta orð
eru fleiri heimi’dir í seðla-
safni Orðabókar Háskólans,
og eru þær einnig af Austur-
landi. Væri fróðlegt að fregna
af því, ef einhver kannast við
frekari útbreiðslu þess eða
hefði eitthvað fram pð færa
sem skýrt gæti myndun þess.
Sumir heimildarmenn taka
fram að þetta muni vera sama
og hringormur, en hað eru
einhvers konar úthrot. sem
ég veit annars ekki frekar
deili á. En af því orði er
einnig til myndin hringurormur
og er það raunar óvenjuleg
samsetning orðs. Annars er
algengt að orðið eigi við
sníkjudýr í fiski, einkum
stórgerðum þorski, og hefur
sú trú verið á að menn fá.i
hringorm í húðina, ef þeim
verður á að láta ofan í sig
hringorm úr fiski.
Þá er orðið rudáungsiegur,
„karlmannlegur maður, ó-
hpflaður í fasi og háttum.
(Fljótsdalshérað.)“ TTm þetta
orð hefur Orðabók Fáskólans
ekki heimildir, en hins vegar
er alþekkt orðið ruddi (um
mann), sem er þessu skylt.
Lýsingarorðið „ruddungsleg-
„ruddungur", sem heimildir
eru ekki heldur til um, það
ég veit. Þetta er sama orð-
myndun og þegar „rubbungs-
legur“ er dregið af „rubbung-
ur“, sem merkir mann mikinn
fyrir sér. Merking Jóns Thor-
oddsens í orðinu rubbungs'eg-
ur er sem næst hin sama og
í ríkisrobbi, en það er heldur
niðrandi orð um auðugan
mann. Eg sé nú, að þetta orð
ríkisróbbi er ekki heldur til í
orðabók Sigfúsar, en mér er
þetta eðlilegt mál. Væri gam-
an að vita hvort flciri kann-
ast ekki við það.
„Gompast. Þetta gompaðist
upp úr mér óvart. (Borgar-
firði eystra.)“ Eg kannast við
þetta orð, og fyrir mér er
merking tilgreindrar setningar
svipuð og „þetta dat.t óvart
upp úr mér, mér varð það ó-
vart að orði“. Þótt betta sé
allalgengt orð, hefur Orðabók
Háskólans ekki heimild um
það, og ekki heMur Sigfús
Blöndal.
„Lódilla. Heiti á ám sem
voru þungar á sér og rákust
illa. (Héraði.)“ Um þe’tta hef-
ur orðabókin ekki heldur aðra
heimi’d.
ferð örnefna frá því seni er
venja meðal þeirra er m’ésf
nota orðið. Þá breyta menrf'
fjallsheitinu Sb.vggnirar ’í
Sltyggnar vegna þess að við-
urkennd ritmálsfleirtalá af
orðum eins og „skyggnir" er
„skyggnar“, en ekki endiiigin
,,-irar“. Það þykir ekki hæfi-
legt að rita t. d. „læknirar“
né „hellrar“, heldur „læknar“
og „hellar“. — Af sömú iU
stæðu breyta menn bæjar-
nafninu Húsar í Hús, því að
fleírtala hvorugkynsorðsins
„hús“ er „hús“, ekki „húsár“ ;
brevta fjallsnafninu Núps-
fellsfjall í Núpsfell, þó áð
enginn sem til þekkir taki sér
nokkurn tíma þvílíkt orð í
munn.
F’eirtalan með stofnléegu
r-i af orðum eins og „hellir“
„hellir“ er engan veginn ný-
tilkomin, þvi að hún hefur
tíðkazt í’ íslenzku máli síðan
fyrir siðaskipti, og örnefna-
myndir eins og ,.Húsár“ "eru
enn eldri; þarf ekki að minna
á annað en bæ.iamafrtið Eið-
ar, sem engum dettur í hug
að breyta í ESð(i) (hvorug-
kvn fleirtölu), þó að svo ætti
að vera, ef önnur hliðstæð
nöfn eru meðh"rdluð siév^
Um orð eins og „Núþsfélls-
fjall“ er það eðhleg þróun að
f.jallið sé fvrst kennt við bæ-
inn Núp, eða nún einhvern í
f.jallinu, ef vill. Síðan færist
nafn fjal’sins vfir á bæínn og
hann heitir Núpsfell, en þá er
í málkennd manna eðlilegast
að halda áfram að heita fjall-
ið eftir bænum og greina
„Hargaralegt. Haft úm lin- hvort tveggja í sundúr írteð
spunnið band, Ijótt og gróft', því að nefna fjallið „Núps-
jafnvel um slátur sem hnoð- fellsfjall.“ — Móti þessu
azt hafði of hart unn í. munu sumir vilja færa að það
(Borgarfirði og Héraði.)“
Þetta orð er ekki he’dur í
seðTasafni Orðabókar Háskól-
ans, og mér er ekki kunnugt
um neitt orð sem bað gæti
verið beinlinis leitt af.
Fleiri orð eru á lista Hall-
sé ótækt að leyfa þessá þróun,
því að næsta skref gæti eins
orðið það bærinn fengi heitið
„Núpsfellsfjall“, og þannig
mundi nafnabreytingin ganga
koll af kolli, svo að alltaf
bættist við liðina. Á slíku er
dórs, en við látum þau kýrr þð engin hættá, því áð þá
væru nöfnin orðin of löng til
þess að málkenndin leyfði
þeim inngöngu.
Látum nú þættinum lokið í
þetta sinn.
liggja að sinni.
Skal nú vikið að öðru efni.
Ýmsir menn hafa verið haldn-
ir þeirri stefnu að „leiðrétta",
ur“ er dregið af nafnorðinu eins og þeir kalla það, með-