Þjóðviljinn - 01.11.1958, Qupperneq 7

I Laxárdal i Suður-Þingeyj-
arsýslu, þar sem fegursta elf-
ur landsins rennur, hefur aldrei
verið fjölmenn byggð. Lengst
af munu hafa verið þar níu
býli, og þó tvö hafi lagzt í
eyði, hafa tvö ný risið. —
Á einum þessara bæja, —
öðru höfuðbóli dalsins —
Halldórsstöðum, fæddist Páll
Þórarinsson 2. febrúar 1857,
en maðurinn sá átti sér merki-
lega sögu. Ekki einungis fyr-
ir það, að hann var einn
bezti bóndi síns tíma, held-
ur er líka í frásögur fært
að hann eignaðist fyrir konu
skozka söngmey, — Lizzie'
William að nafni, sem fædd
er í Fifeshire 8. maí 1875, en
liún býr enn á Halldórsstöð-
um, með tveimur sonum þeirra
Wilhelm og Þór. En Páll lézt
11. júní 1948, — 91 árs að
aldri. Mig, langar að minnast
örfáum orðum á nokkur ævi-
atriði þessara merku hjóna.
Páll á Halldórsstöðum, eins
og hann • var nefndur i dag-
legu tali: og hljómar einkar
vel í eyrum allra þeirra er til
þekkja ólst: ekki upp í fá-
menni, því hin kostbæra jörð
(Halldórsstaðir) hefur löngum
verið setin af tveimur og
þremur bæn,dum — auk þess,
sem systkinahópur Páls náði
nær einum tug. Og fólkið á
þessu höfuðbóli Laxárdals
hefur löngum þótt frjálslegt
og listhneigt. Það virðist því
þurfa allmikið til, að láta eig-
inleika sína njóta sín í slík-
um hópi. En því var svo var-
ið með Pál, Jwí hann átti
ekki mörg ár að baki þegar
einbeittni hans og fróðleiks-
fýsn kom í ljós, samfara út-
þránni, sem bærðist í brjósti
hans. Það kom líka að því,
að hann léði útþrá sinni
vængi,. því haustið 1882, er
hann var 25 ára, lagði hann
af stað út í heiminn. Nú lá
leið Páls.til Skotlands, og bar
hann fyrst niður í Leith og
leitaði fyrir sér um gisti-
stað, því hann ætlaði sér að
dvelja þama í borginni nokkra
daga — áður en hann færi
upp í sveit, að kynna sér
skozka búnaðarhætti. Og gæf-
an var Páli hliðholl, var hon-
um vísað til konu einnar sem
bar ættamafnið McDonald og
rak veitingahús þar í borg-
inni, ásamt manni sínum
William Grant, sem einnig var
umsjónannaður við stóran
barnaskója. Hjón þessi sem
bæði vom af háskozkum
bændaættum, og áður höfðu
átt heima í Fífeshire tóku
þessum bórdasvni frá Islandi
mjög vel, og dvaldi hann hjá
þeim í góðu yfir'æti. En eins
og gefur að skilja var Páll
mjög stirður í ensku, og gaf
sig mest að lítilli stúlku.
Lizzie að nafni, sem var dótt-
" ir þessara ágætu hjóna, og
var hún mjög hróðug að vera
þess umkomin að geta leið-
rétt og kennt fullorðnum
manni, þar sem hún var að-
eins sjö ára barn. En ekki
urðu kennsludagamir margir,
því Páll fór upp í sveit til
bónda eins er hann dvaldi
hjá hálft annað ár og frétti
litla stúlkan ekkert af honum
allan þann tíma. Þegar Páll
hugsaði1 til heimferðar eftir 3ja
missiradvöl, kom hann Við
hjá litlu stú'kunni í Leith,
fyrram kennara sins, þóttist
hann nú standa henni jafn-
Laugardagur 1, nóvember 1958 — ÞJÓÐVILjrNN— (7
fætis í málinu — og jafnvel
enskum siðum.
Þegar Páll kvaddi, bað litla
stúlkan hann að skrifa sér og
segja frá hvemig heimferðin
gengi. Hann spurði þá hvort
hún myndi svara bréfi sínu,
játti hún því glöð í bragði.
Þetta varð upphaf að tíu
ára bréfasambandi þeirra.
Nokkrum árum eftir fyrstu
Skotlandsfcr Páls átti hann
þess kost, að fara þangað
öðra sinni til vetrardvalar á
búgarði einum, sem og hann
notfærði sér. I þeirri ferð sá
hann ekki litla kennarann
um. Og einn þessara vordaga,
eða 3. júní 1894, giftu þau
sig. Þegar næsta kvöld voru
þau um borð i danska skip-
inu „Láru“ er klauf öldur hins
víðfeðma úthafs í áttina til
eylandsins í norðri, sem hinni
ungu brúði var algjörlega
framandi.
Þegar Páll á Halldórsstöð-
um kom heim með brúði sína,
þarf varla að taka það fram
hve gífurlega athygli það
vakti í Laxárdal og víðar. Og
•ekki fækkaði gestakomum á
hið gamalkunna heimili. Og
dómarnir, sem konan hans
Páll bauð henni þá að hverfa
sjálf til æskustöðvanna og
lagði það á hennar vald, hvort
hún sæi sér það fært að koma
aftur. Þessu boði tók hún og
hvarf suður yfir hafið, jafn
óvænt og hún kom. En þó að
syrti fyrir Páli bónda um
þessar mundir fór þó ekki svo
að birti ekki aftur, því skozka
blómið hans Páls kom aftur,
og festi svo djúpar rætur á
Laxárbökkum, að þau hafa
ekki slitnað upp s’'ðan. Og
sagt er, að stuttu eftir kom-
una, hafi eitt sinn margt
gesta verið á Halldórsstöðum,
Gísli T. Guðmundsson:
Páll og lizzie
á Halldórsstöðum
Æfintýrið um þingeyska bóndasoninn og dóttur skógarvarðarins frá Fifeshire
>
skapað henni að lifa með.
Þegar ég sá Pál og Lizzie
fyrst, mun ég hafa verið á
átturda árinu, að mig minnir.
Það var i samkomuhúsi
.hreppsfélagsins að Breiðu-
mýri. Þar söng Lizzie, sem
Oftar. Og þ' var mín lang-
þráða ósk uppfyllt, . og ekki
varð ég fvrir vonbrigðum, því
oft var ég búinn að heyra á
hana minnzt, og satt var það,
falleg var hún og brösmild,
hvernig hefur hún þá verið,
þegar hún kom frá Skotlandi
með Páli, og e~n ung. Nú var
hún komin á fimmtugsaldur.
Cg scr.gr r hcmiar er barst í
evru m;-> há, sem 7—8 ára
drengs hiiómar i eyrum mín-
um enn í dag. bó liðnir séu
meira en þrír áratugir.
Páll kom mér fyrir sjónir,
bæði þá og síðan, sem frem-
ur lágur maður vexti og ekki
mjög þrekvaxinn, en persónu-
leiki hans orkaði á mig, því
undir miklum augnabrúnum
hafði hann snör augu, sem
mér virtust brosmild, þó við-
mót hans gæti 'riimdrm verið
dálítið hrjúft. E’i aðaf hans
var örugg framkoma í orði
og athöfnum svo að maður
var þess vel meðvitandi, að
þar var á ferðjnni maður með
fátíðan traustleika.
sinn, sökum þess að þá dvaldi
Lizzie á stóra sveitasetri inni
í landi, til náms í verklegum
fi*æðum, þvi á þeim áram voru
ekki kvennaskólar í Skotlandi.
Þó var bréfaskriftum þeirra
ekki slitið, því nær tíu árum
eftir fyrstu Skotlandsför Páls,
fær hann bréf frá Lizzie þar
sem hún segir honum af þvi,
að hún hafi vísað frá ungum
laglegum biðli á hennar aldri.
— Ekki hefur þvi vérið flík-
að, hvað Páll hefur hugsað
eftir lestur þessa bréfs, en
eitt er vist, að á þessu herr-
ans ári, haustið 1893, fór
hann í þriðja sinn til Skot-
lands, og hafði hann tryggt
sér vetrardvöl hjá bónda þar,
áður en hann fór.
Þegar hann kom til Leith,
og hitti fyrrverandi kennara
sinn, sem nú var fullþroska
kona, skýrði hann henni frá
því, að hann væri kominn frá
Islandi í sérstökum erindum
til bónda nokkurs, og myndi
dvelja hjá honum um vetur-
inn. Þá virtist Páli bregða
fyrir mikilli alvöra í svip
hennar, og var þvi fljótur að
segja að nú ættu þau léttara
með bréfaskipti, en ef hann
væri úti á íslandi. Hún játti
því með léttu kímnibrosi.
Um vorið, er bóndinn á
Halldórsstöðum hugði til
heimferðar skrifaði hann
henni, og sagði með hvaða
lest hans kæmi til Edin-
borgar, og hvaða skip hann
tæki til íslands. — Þegar lest-
in rann inn á brautarstöðina
í fyrrnefndri borg, var Lizzie
þar mætt til að taka á móti
honum, og gat þess að hún
væri búin að fá fri, þar til
skip hans færi til íslands.
Og þessa fáu daga í Edin-
borg, samkvæmt góðum heim-
ildum, voru þau kvöld eitt á
göngu saman í Princess Stréet
þar sem blómaklukkan telur
stundir mannanna og þar vora
örlög þeirrá ráðin, þau hétu
hvort öðru ævarandi tryggð-
Páls fékk hjá fólkinu, voru
lofsamlegri en nokkur önnur
brúður hafði fengið þar um
slóðir. Svo er það kom í ljós,
að húu hafði undurfagra
Páli Þórarinsson
bóndi að Halldórsstöðum
söngrödd, og söngmenntaður
landi hennar hafði spáð
henni heimsframa á þeirri
braut, þá þratu öll orð. Því
var það engin furða, að mörg-
um væri hugsað heim til Hall-
dórsstaða, og hins gæfusama
bónda Páls Þórarinssonar.
En stundum bregður skýi
fyrir sól, eins og sagt er —
og engan þarf að undra, þó
óyndi gripi hina ungu brúði, í
afdal í ókunnu landi, Og
lieyrt lief ég að Páll bóndi
hennar, hafi fundið til þess,
að hann sem eldri maður og
reyndari, hefði þarna stofnað
til mikillrar áhættu um þetta
ráð, honum fórst nú bæði
viturlega og drengilega og
sýnir það bezt hversu sann-
ur maður Páll var. Hann bauð
henni að hætta búskap á Hall-
dónsstöðum, og fara með
henni til ættarstöðva hennar í
Skodandi. En þá fórn af hans
hendi taldi hún sér ekki fært
að þiggja, því Lizzie þó ung
væri sá hvað bú hans stóð
á gömlum og traustum grunni.
og þá hafi Lizzie sungið á
svo áhrifamikinn hátt, einn
frægasta ástaróð allra tíma,
að tónarnir þeir, hafi náð til
hjarta allra viðstaddra.
Þegar Lizzie tók upp sam-
starfið með bónda sínum, og
tók að nema tungu lands-
manna, er hún lærði til mik-
illar hlítar, skapaði það henni
aukin skilyrði til nánari kynna
við fólkið. Það mun heldur
ekki ofmælt, að þau kynni
urðu sérstaklega vinsamleg og
þeir, sem höfðu sig lítt
frammi, og töldu sig vinfáa
urðu ekki síður aðnjótandi
einlægs vinar, þar sem Lizzie
var. Einnig urðu húsdýrin vin-
ir hennar. Fuglarnir, er sungu
við bæinn hennar á sumar-
nóttum, en tístu angurvært á
vetrardægrum, fóru heldur
ekki varhluta af gæðum henn-
ar. í þessu nýja umhverfi, er
hún nú háði lífsbaráttuna í
við hlið manns sins, mun hún
hafa öðlazt nýtt mat á fegurð
islenzkra sveita, og ekki sízt
Lizzie William
skozka stúlkan, sem varð hús-
freyja á Halldórsstöðum
dalsins hennar, þar sem feg-
ursta elfur landsins niðar —
það opnaði henni nýtt lífs-
viðhorf og lífsnautn meðal
þess fólks, sem örlögin höfðu
Eg vil að lokum minnast
eins atviks í lífi þeirra hjcna
Páls og L;zzie, en það var
þegar Lizzie varð sextug, og
ýmis félagssamtök hé’> iu
henni samsæti. Þar var margt
manna og tóku margir til
máls, og ótrúlega margir, sem
naumast höfðu látið í sér
heyra áður á mannfundum.
Mér er þó minnisrtæðast, er
kona á áttræðis aldri kvaddi
sér hljóðs, og lýsti því yfir, að
hún væri ekki vön að sækja.
samkomur, hvað þá að halda
ræður. En í dag bryti hún
út af þeirri venju, því nú
væri hún hér komin til að
þakka Lizzie kynnin, síðan
sagði hún m.a.: — Lizzie er
eina vinkonan, að mér finnst,
sem ég hef eignazt. Hún kom
eitt sinn til mín, er ég átti í
erfiðleikum — og lagði það
á sig að koma oftar og gaf
mér þrek með alúð sinni til
að standast erfiðleikpna.
Fleiri konur tóku í líkan
streng. Setið var undir borð-
um í fimm klukkustundir, og
var það eins dæmi Vnr um
byggðir, og sýnir bað bazt
hve miklum vinsældum Lizzie
átti að fagna hjá fólkinu. og
svo er enn. Þegar c”msæt'nu
lauk — þakkaði Pn11 — og
Lizzie söng — og var hyllt
með lófataki.
Eg var einn af fAmP í
þessu samsæti, sem e1-’:! ; ók
til máls. En eigi pð sr ur
veit ég eftir þau 25 rr, f'-m
mér auðnaðist að vera ná-
granni Lizz:e og Páls, að ] nð
mun lengi lifa á vörumífóU s-
ins í sveitunum norðen l á-
jökla Islands ævintýri bónda-
sonarins frá Halldórsstöðum,
og söngkonunnar — dótíur
skógarvarðarins í Fifeshire.
Ævintýrið, er eitt sinn gerð-
ist á löngu liðnu vori —, er
þau áttu göngu saman frrm
hjá blómaklukkunni í Prin-
cess Street, er þau játuðu
hvort öðru ást sína, er var
svo sterk, að hvorki haf né
lönd né glæstir draum' r v.ra
söngframa fengu aðskilið þau.