Þjóðviljinn - 06.11.1958, Side 3

Fimmtudagiir 6. nóvember 1958 — ÞJÓÐVILiJINN — (3
Bretar reyna að hindra endurnýjun
íslenzka togaraflotans
Framhald af 12. síðu.
verður afhent íslendingum
foi-mlega nú 10. nóv. og ann-
að skipið 12. nóv. Gengið hef-
wr verið frá formlegu láni í
sambandi við kaup á þessum
skipum, um 50 millj. kr. er-
lendu láni til 12 ára, miðað
við 214% vexti. Má því segja,
að þessi þáttur málsins liafi
verið Ieystur að fullu, og ég
hygg að verulegu leyli sé
leyst úr því sem mesíiur áliugi
var þá uppi um, en það var
að auka nokkuð við fiskiskip-
in í þeim byggðarlögum úti
á Iandi, sem verst voru sett
mcð öflun hráefnis til lieima-
atvinnu.
Eftir stendur þá sá hlutinn,
sem snýr að kaupum á hinum
15 stóru skipum, en ríkisstjórn-
inni þótti rétt að halda áfram
við þá ákvörðun, að slík skip
yrðu keypt, enda hefur nú d’reg-
izt um alllangan tíma að ganga
íd þess að endurnýja togara-
flotann og kaupa stóra togara
í skarð þeirra sern jafnan.heltast
úr lestinni.
Tíu fyrstu mánuðina eftir að
heimild Alþingis var veitt, í
árslok 1956, var unnið að undir-
búningi að framkvæmdum í
þessum efnum, og ég held að
enginn ónauðsynlegur dráttur
hafi orðið á þeim undirbúningi.
Það þótti nauðsynlegt að leita
álits sérfróðra manna um það,
af hvaða stærðum og gerðum
þessi skip teldust vera hentug-
ust l'yrír íslendinga, efns og nú
háttaði, og því var skipuð sér-
stök fimm manna nefnd lands-
þekktra togaraskipstjóra og leit-
að álits þeirra um stærð þess-
ara skipa og gerð.
Þessj nefnd vann að málinu
um nokkurn tíma, Síðan var
skipuð þriggja manna nefnd sér-
fróðra manna um skipabygging-
ar. Þar var tilnefndur sem for-
maður skipaskoðunarstjóri
Hjálmar Bárðarson, og með hon-
um voru í nefndinni Erlingur
Þorkelsson vélfræðingur, sá
maður sem mest hefur haft með
að gera byggingar allra þeirra
stóru togara, sem íslendingar
hafa keypt eftir stríðið, og þriðji
maðurinn í nefndinni var svo
einn af þekktustu togaraskip-
stjórum landsins, Sæmundur
Auðunsson.
Þessari þriggja manna nefnd
var falið það verk að útbúa ná-
kvæma útboðslýsingu af skipun-
um, svo að hægt væri að leita
tilboða hjá öllum 'helztu og
þekktustu skipabyggingarstöðv-
um, sem við höfum skipt við, og
þó auðvitað að sjálfsögðu stuðzt
við það meginálit, sem fyrir lá
frá togaraskipstjóranefndinni,
um það hvað mundi vera hag-
stæðast fyrir okkur um stærð
og gerð skipanna í aðalatriðum.
Þcssi nefnd sendi svo f. h.
ríkisstjórnarinnar út tilboð tii
sextán skipabyggingastöðva, 28.
júní 1957 og í októbermánuði
1957 höfðu borizt föst tilboð
frá 9 þekktum skjpabygginga-
eða logarabyggingastöðvum. Frá
þessu var m. a. skýrt hér í að-
alatriðum á Alþingi þegar fyr-
irspurn um sama efni og þessi
var hér tii umrseðu í nóvember-
mánuði 1957, en þá var um það
spurt, hvort ríkisstjórnin hefði
ekki þegar tekið lán til þessara
togarakaupa eða hvort hún hefði
tryggt sérJwlán til framkvæmd- j
anna. I
Það var þá upplýst, að stjórnin
hefði ekki talið tök á því að út-
vega lán fyrir kaupunum nema
í beinu samhengi við það hvar
skipin yrðu smíðuð, og að reynt
yrði að fá þser stöðvar, sem
líklegastar væru með hentugan
afgreiðslutíma og sanngjarnt
verð á skipunum, til þess að
beita sér fyrir því, að við fengj-
um nauðsyniegt lán til fram-
kvæmdanna í heimalandi sínu,
þegar það lægi raunverulega fyr-
ir, hvaða skipasmíðastöðvum við
helzt vildum hallast að.
Það hafði fram að þessum
tíma nokkuð verið athugað,
hvaða lánsmöguleikar væru fyrir
hendi, og í nóvembermánuði
1957 þá var það einnig upplýst
hér, að fyrir iægju hjá ríkis-
stjórninni nokkur tilboð um
lán til þessara framkvæmda. Að
vísu væri það svo, að dómi
stjómarinnar, að þessi lóns-
tilboð væru ekki nægilega góð,
og hun mundi því vilja vinna
að því ófram að fá hagstæðari
lán, en treystandi á það, sem
þegar lægi fyrir í málinu, hefði
hún nú tekið ákvörðun um að
senda út samninganefnd til þess
að semja um byggingu skip-i
anna, þó að endanlega hefði ekki
verið gengið frá lánum, en með
þá lánsmöguleika í huga, sem
þó lágu fyrir. Á þessu tímabili
höfðu borizt tvö lánstilboð frá
Bretlandi, eitt frá Belgíu og tvö
frá Vestur-Þýzkalandi.
Framhaldið varð svo það, að
snemma á árinu 1958 eða
skömmu eftir að þetta hafði
verið rætt hér á Alþingi, var
togarakaupanefnd, sem skipuð
hafði verið af ríkisstjórninni,
send út til þess að festa kaup á
a. m. k. átta af þessum skipum
nú þegar og tryggja á þann
hátt afgreiðslu þeirra eins fljótt
fyrir íslendinga eins og tök
væru á, þó að áfram stæðu að
íullu skuldbindingar stjórnar-
innar um það að kaupa samtals
15 skip. A
Það verður að segja það
eins og er, að þær vonir, sem
tengdar voru við þau iáns-
tilboð, sem fyrir1 lágu, hafa
brugðizt að verulegu leyti,
og komu til þess eflaust
nokkuð sérstakar ástæður.
Það kom sem sé mjög greini-
Iega fram þegar á áttí að
herða, að viðhorf allt í Bret-
landi gerbreytitist með tilliti
tii þeirra átaka, sem þá voru
í aðsigi og þegar orðin varð-
andí landhelgismálið, og fór
það í rauninni ekkert dult, að
með því, — með ákvörðun
í landheigismálinu hefðu all-
ir möguleikar okkar til lána í
Bretlandi farið út um þúf-
ur.
En áfram hefur svo verið unn-
ið að því að fá slík lágmarkslán,
sem stjómin hefur talið, að ó-
hjákvæmilegt væri að hafa til
þess að byggja kaupsamning á,
og nú um skeið hafa þau mál
aðallega verið í höndum aðal-
bandastjóra Seðlabankans, sem
hefur farið nokkrar ferðir út
og m. a. að undanförnu unnið
að því að fá endanleg úrslit í
því, hvort hægt væri að fá
slík lán til þessara kaupa, sem
Sovézk myndlistarsýningr verð>
ur opnuð hér í Reykjavík í dag
í dag kl. 6 verður opnuð fyrir almenning sýning á
myndlist frá Sovétríkjunum í húsi Þjóðminjasafnsins. Á
sýningunni eru um 200 myndir, myndskurður, stein-
prentun og málmrista gerðar síðustu tvö eða þrjú árin.
I skiptum fyrir þessa sýningu munu íslenzkir listamenn
senda sýningu til Sovétríkjanna.
Á þessari sýningu kemur I stjórnarrJkjanna á sviði mynd-
ekki fram nema lítill hluti þess, I skurðar, steinprentunar og
sem fremstu listamenn Ráð- málmristu liafa látið frá sér
Á myndinni sjást sovétlistamennirnir O. Véreski og N.
Sokolava þar spm þau eru stödd í bogasal Þjóöminja-
safnsins, en þau hafa dvalið liér að undanförnu við upp-
setningu á sovézku myndlistarsýningunni. .
talið er, að sé algert lágmark
fyrir okkur, til þess að vogandi
sé að gera kaupsamning.
Á þessu stigi vil ég ekki segja
neitt um það, hvort það reyiaist
svo, að þau lánstilboð, sem okk-
ur höfðu borizt og sum hver
hafa brugðizt, t. d. tilboðin frá
Vestur-Þýzkalandi reynast verða
nægjanleg til þess að fært þyki
að sernja þar um byggingu skip-
anna, en væntanlega fæst úr því
skorið mjög bróðlega.
Það þarf svo í rauninni enginn
að vera hissa á því, þegar það
er haft í huga, sem við höfum
mátt heyra síðustu mánuðina í
sambandi við landhelgisdeilu
bkkar, þó að það geri vart við
sig í ýmsum efnum, varðandi
vúðskipti okkar við þær þjóðir,
sem við eigum þar einkum í
deilu við. Það er þannig stað-
reynd, sem við stöndum frammi
fyrir, að i sumum þessara íanda
og þá fyrst og fremst í Bret-
landi, hefur þetta verið tekið
upp á þa lund, að það, sem áður
hafði verið boðið, það er nú
aftur tekið, og þeir möguleikar
virðast því ekki vera lengur fyr-
ir hendi, og verðum við að sjálf-
sögðu að sætta okkur við það.
Það mun verða unnið að
því eins og kostur er að fá
úr því skorið, hvort hægt er
að fá nauðsynleg lán til þess-
ara skipakaupa, á þeim slóð-
um þar sem fyrirhugað hafði
verið að fá stkipin byggð.
Beynlst það ekki fært að fá
þessi lán, er vitanlega ekki
um annað að ræða en að leita
nýrra fanga í þeim efnum og
sjá, hvaða möguleikar gefast
þá í öðrum löndum en þeim,
sem við höfum Ieitað til í
sambandi við byggingu á
þessunv stóru skipum.
Eg held, að þessi atriði upplýsi
í öllum meginatriðum, hvað
gerzt hefur í málinu. En nú síð-
ara árið þá hefur fyrst og fremst
staðið á því að fá þau lán, sem
álitið hefur verið, að kaupin
yrðu að byggjast á.
Við áttum þess kost að fá einn-
ig lán fyrir þessum stóru skipum
á svipaðan hátt eins og við
fengum fyrir minni skipunum,
en það voru miklir örðugleikar
á því að ætla að fá hvoríveggja
skipin byggð í sömu stöðvum á
sama tíma. Auk þess kusum við
heldur, á meðan iánsvon var
þar uppi, að leita eftir smíðum
á skipunum í þeim b.vggingar-
stöðv'um, þar sem við vorum
kunnugir fyrir um byggingu
svona stórra skipa, og þvi var
það reynt til þrautar.
En það er mín skoðun. að
fáist ekki úr því skorið nú
næstu daga, hvaða mögulcik-
ar eru fyrir hendi til þess að
fá skipin snúðuð þar og nauð-
synleg lánþar ti! smíðanra, þá
hljótuin við nú, einmitt þeg-
ar smiði minni skipanna er
að verða lokið, að snúa okk-
ur til þeirra aðila, sem við
vitum, að við mundum ge'a
fengið hjá nauðsynleg lán til
byggingar skipanna, og fram-
kvæma á þann hátt endomýj-
un stóru togaranna, sem orð-
in er knýjandi nauðsyn fyrir
efnahagslíf okkar.
★
Magnús Jónsson talaði tvisvar
og Sigurður Bjarnason einu
sinni, og höfðu hinn mesta á-
huga á togarakaupunum og láns-
útvegunum. Lúðvík minnti þá á
að ekki hefði flokkur þeirra tek-
ið því vel, er lán var tekið til
að borga minni togarana í Aust-
ur-Þýzkalandi. Spurði hann
hvort þeir félagar vildu nú
sanna áhuga sinn fyrir málinu
með því að lýsa yfir stuðningi
við það að lán yrði tekið til að
greiða stóru skipin á sama stað,
ef lán reyndust ófáanleg á Vest-
urlöndum. Svaraði Sigurður
fara siðustu tvö eða þrjú árin.
En þó að sýningin sé ekki mik-
il að vöxtum og taki ekki til
nema svo sem 200 listaverka,
ætti hún að geta orðið sýning-
argestum til nokkurrar glöggv-
unar á þvi, sem helzt einkennir
þessa tegund sovézkrar mynd-
listar.
Mismunandi þjóðerni.
I fyrsta lagi ber að vekja
athygli sýningargesta á mis-
munandi þjóðerni þeirra lista-
manna, sem myndir eiga á sýn-
ingunni. Hér eru ekki aðeins
listamenn frá Moskvu og Len-
ingarði, heldur einnig frá ýms-
um lýðveldum Ráðstjórnarsam-
bandsins. Þessi fjölbreytni í
þjóðernislegu tilliti er eitt
helzta einlœnni sovézkrar Jis.fcr.-_
ar, og vinátta sú, er tengir
saman ráðstjórnarþjóðirnar, er
jafnframt undirstaða sovézkra
lífshátta, menningar og lista.
Annað, sem einkennir so-
vézka list, er náið samband
hennar og þjóðlífsins. Meðan
stóð á styrjöldinni móti fasism-
anum (árin 1941-1945). gerðu
sovézkir myndlistarmenn fjölda
ágætra listaverka, sem unnu
sér hylli þjóðarinnar, urðu
henni hjálp og hvöt í barátt-
unni og héldu á lofti minning-
unni irni afrek hennar í starfi
og stríði. Skopmyndagerð var
mjög beitt gegn fasistum Hitl-
ers. Á þessum árum urðu til
býsna margar svartlistarmynd-
ir, sem þjónuðu þeim göfuga
tilgangi að stæla þjóðina i bar-
áttu hennar.
Á árunum eftir stríðið, er
friðsamleg starfsemi hófst að
nýju í landinu, hófst ný mjög
víðtæk þróun í öllum greinum
myndlistar. Eins og sjá má á
sýningu þessari, er iistamönn-
um mjög hugleikið að lýsa hin-,
um starfandi stéttum, verkalýð,
bændum og menntafólki, sem
nú eru að skapa hið nýja þjóð-
félag. Áuk þess sjást hér all-
mörg verk, er sækja sér efni-
við í sögu þjóðarinnar eða feg-
urð náttúrunnar.
Mjarhmið listarinnar þjónusta
við fólkið.
Rausæisstefna sovézkra lista-
manna er ákjósanlegur jarð-
vegur sjálfstæðs einstaklings-.
eðlis og skapandi fjölbreytni
samkvæmt tilgangi og mark-
miði listarinnar, sem er þjón-
usta við fólkið. Áhorfandinn
endurgeldur listamanninum
með ást sinni og lifandi áhuga
á málefnum listarinnar. Lista-
maðurinn finnur til ábvrgðar
gagnvart fólkinu, sem a að
njóta listar hans. Tengsl hans
við líf fólksins er honum upp-
spretta andagiftar og hug-
myndaauðlegðar,
Bjamason þvi ekki, en lét nægja
að lýsa ánægju sinni yfir þvi að
minni skipin hefðu verið fengin.
Lúðvik rninntl einnig á að ekki
væri áhugi Sjálfstæðisflokksins
fyrir togarakaupum alltaf jafn
brennandi. Þegar rætt hefði ver-
ið um togarakaupin á Alþingi
hefði æinn aðalforingi Sjálfstæð-
isflokksins risið upp og lýst því
yfir að hann væri andvígur því
að lagt væri kapp á að kaupa.
vi-vrío trxiío r»o lnnrlcinc