Þjóðviljinn - 08.11.1958, Side 4
4) — ÞJÓÐVILJINN — Laugardagtir 8. RÓvembe; 1958
Sinfóníuhljóm-
sveitin
Framhald af 12.' síðu.
á píanó, en Björn Guðjónsson
blaes á trompet. Þetta er í fyrsta
skipti sem Guðmundur leíkur
með hljómsveitinní, en hann er
nú í fremstu röð ísienzkra píanó-
ieikara. Hann lauk prófi frá
Tónlistarskólanum í Reykjavík
árið 1948 og var síðan um nokk-
urra ára skeið við framhalds-
nám í París. Guðmundur hefur
leikið á nokkrum tónleikum Tón-
listarfélagsins jhér og er nú
kennari við Tónlistarskólann.
Austurríkismaðurinn Hans
Antolitseh, stjórnandi Sinfóníu-
hijómsveitarinnar að þessu sinni,
var fyrir nokkru ráðinn hljóm-
sveitarstjóri Ríkisútvarpsins í
stað Wunderliehs, eins og áður
hefur verið greint frá í fréttum
blaðsins.
Anatoiitsch er fæddur í Vínar-
borg og stundaði nám við tón
listarháskólann þar. Hann starf-
aði í Þýzkalandi á styrjaidarár-
unum. m. a. í Königsberg í Aust-
ur-Prússlandi (nú Kaliningrad í
Sovétríkjunum) og Breslau (nú
Wroclaw í Póllandi), stjórnaði
har óperuflutningi. Frá striðs-
lokum hefur hann starfað sem
hijómsveitarstjóri í Vín, bæði
stjórnað útvarpshljómsveitinni
bar og þrem öðrum hljómsveit-
um, m. a. Vínar-sinfóníuhljóm-
sveitinni. Þá hefur hann stjórn-
að sem gesíur hljómsveitum á
líalíu.
Arni Böövarsson:
ÍSLENZK TUNGA
Eins og lesendum þáttarins
er kunnugt, hafa ýmsir sent
mér gott efni, sem kemur
bæði að notum í þennan þátt
sérstaklega og svo ekki síður
öðrum þeim er fást. við rann-
sókuir á islenzkri tungu, eink-
um orðafotða hennar. Margir
hafa sent mér orðalista. Nú
hefur t.d. nýlega borizt einn
slíkur listi frá Ingvari Agn-
arssyni, og eru það mest orð
úr máli Strandamanna,
Strandahreppi, margt af því
merkilegt. Áður hefur verið
minnzt á miklar og goðar
upplýsingar frá Þorsteini
Magnussyni frá Gilhaga í
Skagafirði, Halldóri Péturs-
syni (úr Borgarfirði eystra
og af FJjótsdalshéraði), en
fleiri ber til að nefna. T.d.
hefur Jóhannes Ásgeirsson
margsinnis sent mér upplýs-
ingar um það hvaða orð tíðk-
ast vestur í Dölum af þeim
orðum sem hér hefur verið
minnzt á í þættinum. Þá gæti
ég nefnt marga aðra bréfrit-
ara víðs vegar að, svo og
ýmsa sem hafa hringt til mín
með upplýsingum um málfar
manna. Allt slikt er mikils
virði. En hér var ekki ætlun-
in að fylla þáttinn með upp-
, Nú liggur vel á mér” — Ótilhlýðileg íramkoma
lögreglumanna — Ástandið í skemmtanamálunum
BORGAEI SKRIFAR: — Ef
þú skyldir nú fara á dans-
leik hér í Reykjavík eitt-
hvert laugardagskvöldið, þá
ætla ég að taka þér vara
fyrir því að syngja, þegar þú
kemur út, væntanlega um tvö-
leytið, því maður veit aldrei
nema lögregluþjónar nr. 113,
140 eða 141 séu mættir í bíl
fyrir utan dyrnar, og lög-
regluþjónar með svona virðu-
legum númerum þola ekki að
hevra sungið um tvöleytið;
þeir munu setja þig inn í bíl-
inn og aka l:ár til hinna glæsi-
legu húsakvnna lögreglunnar,
í Kjallarann. Ég fór sem sé á
ball á laugardagskvöldið á-
samt tveimur kunningjum
Tnínum, og þegar við komum
út um tvö-Ievtið, lá skiljan-
lega fremur vel á okkur, og
einn okkar byrjaði að s.yngja:
,.Nú livgur vel á mér“. —
En hað hefði hann betur látið
ógert; tveir fílefldir lögreglu-
menn komu þegar á vettvang
og handtóku manninn, stungu
honum inu í lögreglubíl og
óku af sísð, þrátt fyrir ein-
dregin mótmæii okkar. (Þess
má geta, að manninum var
strax s’epnt lausum, þegar á
lögreglustöðina kom). Nú
segia lögregiumennirnir: Við
tóknm manninn úr umferð
fvrir að vera með hávaða á
a’mannafæri að næturlagi.'
M’kið rétt. Annars hélt ég,
að enginn vissi betur en lög-
regluþjónar bæjarins, að fólki
sem býr í nágrenni við sum
danshúe bæjarins, verður ó-
gjarnan svefnsamt fram eftir
nóttu vegna söngs og annars
hávaða, sem drukknir menn
hafa í frammi, meðan á dans-
leiknum stendur. En dansleik-
ir fara fram undir lögreglu-
eftirliti, ekki satt. Það er
þess vegna helzt til seint að
verið að sitja fyrir mönnum
utan dyra um tvöleytið
og taka þá úr umferð, þá
vegna hávaðans sem þeir
gera, ef þeir skyldu nú vera
búnir að framleiða viðlíka há-
vaða innan dyra (undir lög-
reglueftirliti) í 3—4 klukku-
tíma. Margir ballgestir höfðu
miklu hærra en kunningi
minn, þegar þeir komu út af
umræddum dansleik, og voru
á allan hátt verr á sig komn-
ir og liklegri til.að gera ein-
hvern „skandala", en vera má,
að lögreglumennirnir hafi
heyrt verr með því eyranu,
sem að þeim snéri. Kannski
lögreglumcnnirnir hafi líka
verið í ákvæðisvinnu að safna
í bílinn og fengið visst fyrir
26. páttur — S. nóv. 1958
talningu á nöfnum, og slcal
því staðar numið með það.
Halldór Pétursson hringdi
til mín og leiðrétti villu sem
komizt hafði inn í eina skýr-
ingu í bréfi hans, er minnzt
var á í siðasta þætti. Skýring-
in við orðið h’argaralegur átti
að vera þessi; „óþjált, t.d.
um band, hart og illa unnið,
einnig vinnuföt, t.d. olíuföt,
sem harðna, vaðmálsföt, jafn-
vel um slátur sem linoðazt
hafði of hart upp í“.
En upphaf s’kýringarinnar
sem háfði flækzt inn, átti við
annað orð, kumbur, Það er
„haft um linspunnið band,
ljótt og gróft“. Um þetta orð
hef ég ekki aðrar heimildir í
svipinn, og væri fróðlegt að
frétta af því frá öðrum. Það
er ekki í orðabók Sigfúsar
Blöndals í þessari merkingu,
en hins vegar er það til í
fornu máli í merkingunni
„klunni“, einnig samsetning-
in „trékumbur“=trédrumbur.
Prófessor Alexander Jóhann-
esson bendir á skyldleika
þessa orðs við orðið kuml
(dys), einnig kumpur um
mann (=draslaralegur mað-
ur). Sú mynd er til hjá Sig-
fúsi í merkingunni ,,gróft ull-
fyrir ballgestum utan dyra
danshússins og hrifsa ein-
hvem og einhvern úr hópnum
af algerðu handahófi. Slík
vinnubrögð verða. til þess eins
að særa réttlætiskennd fólks
og vekja hjá því gremju og
reiði í garð lögreglunnar.
Annans er ástandið í skemmt-
anamálum okkar harla hág-
borið. Eins og kunnugt er,
hafa sum samkomuhús hér
vínveitingaleyfi, cnnur ekki,
og það er strax hæpin ráð-
stöfun að.gera þannig upp á
milli annars sambærilegra
samkomuhúsa. Ég get ekki
séð neinn eðlismun á því
hvort menn drekka sig út úr
fulla af víni, sem keypt er á
margföldu verði í Sjálfstæðis-
húsinu, eða hvort menn verða
útúr fullir af innihaldi vasa-
pelans sem þeir höfðu með
sér i Breiðfirðingabúð. Nú er
auðvitað ekki beinlínis gert
ráð fyrir að menn hafi vin
um hönd í þeim samkomuhús-
um, sem ekki hafa vínveit-
ingaleyfi, maður hevrir jafn-
vel að það sé bannað, og ein-
stöku sinnum sér maður dyra-
verðina taka pelagrey af
mönnum. Engu að síður eru
hinir miklu fleiri, sem
,,sleppa“ inn með ekki einasta
vasapelann einn, heldur full-
ar þriggja pela flöskur, sem
þeir hafa undir borðunum hjá
sér og seilast í, þegar eftir-
litsrnennirnir snúa baki í þá,
og það er nokkuð oft. Þetta
hálfkák held ég að sé hin
argarn", og er vita.nlega sama
og kumbur.
I norsku eru bæði til
„kumb“ og „kump“ í svipaðri
merkingu og í íslenzku, um
eitthvað klunnalegt éða gróft.
Þá verður þess enn að geta
að orðið ,,kumbur“ er til í
þjóðsögum Jóns Ámasonar í
merkingunni ,,nykur“ ( ný
útg. I. bd„ 131. bls.). Nykur
var þjóðsagnadýr í hestliki
(hófarnir sneru þó venjulega
aftur) sem reyndi stcðugt að
tæla menn á bak sér til þess
að geta hlaupið með þá út í
stöðuvatn, en þar var venju-
lega aðsetur þessara dýra. —
Víkjum aftur að grófa band-
inu: Þó að Sigfús Blöndal
hafi ekki fengið „kumbur" í
þeirri mcrkingu, þá hefur
hann orðið .gumbur, um grófa
vinnu, einkum gróft ullar-
band, og til er á Suðurlandi
lýsingarorðið Iosagumburs-
legur um eitthvað sem er
losaralegt í sér, og einmitt
notað m.a. um lauslega
spunnið band eða of laust
prjón. Ég sé nú að þetta
orð er ekki í orðabók Sig-
fúsar, en mér er það munn-
tamt. Ekki er það algengt að
linhljóð (eins og í gumbur)
skiptist á við harðhljóð (eins
og í kumhur) í upphbfi orða,
en til er það þó, svo sem ber-
visinn; pervisinn.
Fyrir nokkru var hér í
þættinum minnzt á orðið
kríkur og talað um að það
væri „nánast sama og nári“.
Þetta er sú merking sem ég
er vanasiur í orðinu, en nú
hef ég Þ’étt að það hafi
hneykslað suma lesendur, sem
geta ekki fyrirgefið mér
þessa skýbngu, því að t.d. í
Vestur-Skaftafellssýslu merk-
ir það sama og læri. Þar eru
algengar samsetningar eins
og flórkríkur .= flórlæri, og
mér er sagt að alltáf sé tal-
að um fugiskríka, meðal
þeirra manna sem þar leggja,
sér til munns þvílíkar dýra-
tegundir. í seðlasafn} Orða-
bókar Háskólans eru mörg
dæmi um orðið í þessari merk-
ingu sem mér er tömust, efsti
hluti læranna innanverðra,
það er „nánast sama og
nári“. Þetta litla dæmi er
aðeins sýnishorn af því
hversu mismunandi merking-
ar einstakra orða geta verið,
og þó verið báðar réttar. —-
þetta kom fram í sambandi
við orðið krílýijóstur sem
Halldór Pétursson kenndi
mér, og aðrir lesendur þáttar-
ins virðast ekki kannast við.
Dr. Halldór Halldórsson
prófessor segir mér að lýs-
ingarorðið ruddungslegur hafi
verið daglegt mál móður
hans, en hún var af Fljóts-
dalshéraði. Merking hennar i
orðinu var „myndarlegur", og
það var alltaf hól, t.d. í sam-
bandi eins og „anzi ruddungs-
legur karl", aldrei nein niðr-
andi merking, eins og hjá
Halldóri Péturssyni.
Þá skal vikið að öðru efni.
Orðabók Háskólans feendi í
fyrra út spurningalista um
orð í sambandi við veðurfar
(og raunar fleiri lista). Svör
hafa borizL viðs vegar að af
la.ndinu, en svissneskur mað-
ur, dr. Oscar Bandle, hefur
tekið sanian spummgarnar
og vinnur fyrst úr svörunum.
Nú liefur komið í ljós að til-
finnanlegur skortur er á svör-
um af Suðvesturlandi, t.d. úr
verstöðvunum hér Í kringum
Faxaflóa. Ef einhver lesandi
þáttarins vildi ta.k'a að sér að
svara spurningalista um orð
í sambandi við veðurfar á
þessum slóðum, væri það
mjög vel þegið. Spuminga-
lista og leiðbeiningar um
hvernig svara beri, má fá hjá
mér eða Orðabók Háskólans.
SINFÖNIUHLJÓ3ISVEIT ÍSLANDS
manninn, án tillits til þess
hvort þörf var að taka hann versta plága. Annað hvort á
úr umferð eða ekki. Aðfarir
þeirra hentu einna helzt til
þess. Það er gott og blessað
að lögreglan sýni röggsemi í
því að hafa hendur í hári
óróaseggja og fjarlægja þá,
en það nær engri átt að sitja
mönnum að vera frjálst að
neyta víns í öllum samkomu-
húsum eða harðbanna það í
þeim öllum, og því banni þá
framfylgt. Allt annað er kák
eitt og laumuspil, sem enginn
tekur mark á.
í Þjóðleikhúsinu næstkomandi þriðjudagskvöld
11. nóv. kl. 20.30.
Stjómandi: HANS ANTOLITSCII
Einleilcari: GUÐMUNDUR JÓNSSON
Viðfangsefni eftir Weber, Shostakovitz og Beetlioven,
Aðgöngumiðasala í Þjóðleikhúsinu.
ynnm
TII. BIFREIÐAEIGENDA
Að gefnu tilefni skal athygli bifreiðaeigenda hér
með vakin á ákvæðum 14. gr. umferðarlaga nr. 26,
1958, en þar segir:
Verði eigendaskipti að skriiðu ökutæki, skulu bæði
hinn fyrri og hinn nýi eigandi tafarlaust tilkynna
það til lögreglustjóra í því umdætni, sem ökutækið
er slcráð í.
Þeir, sem vanrækja þessa skyldu, verða látnir
sæta ábyrgð.
Lögreglustjórinn í Reykjavík, 7. nóvember 1958
— SIGURJÖN SIGURDSSON