Þjóðviljinn - 08.02.1959, Side 5

Sunnudagur 8. febrúar 1959 — ÞJÓÐVILJINN
(5
„Á yztu nöf“ nefnist leikrit pað, sem ný hafnar eru
sýningar á í Þjóðleikhúsinu. Gagnrýnendur blaðanna
hafa lokið lofsorði á leikinn í heild. Fréttamaður Þjóð-
viljans átti lcvöldstund í Þjóðleikhúsinu og kynntist par
honum Antróbusi og konu hans frú Antrobus að ó-
gleymdri henni Sábínu, auk fjölda annarra persóna.
Rétt eins og pegar maður kynnist skemmtilegu og góðu
fólki vill maður kynna pað fyrir vinum sínum og kunn-
ingjum. Þennan formála skulum við ekki hafa lengri,
heldur halda stuttan kynningarfund með pessum persón-
um í von um að ykkur fýsi að kynnast peim betur
— á leiksviðinu.
Sabína er bráðskemmtileg
og kallar ekki allt ömmu sína.
Eftirfarandi höfum við orð-
rétt eftir henni:
Frú Antróbus, mig langar til
að segja upp með hálfsmánað-
arfyrirvara, frú Antróbus.
Stúlkur eins og ég geta fengið
vist á heimili þar sem það
hefur ráð á því að kynda ar-
in í hverju herbergi og þar
sem ábyrgðin á öliu húshaldinu
hvílir ekki á herðum stúlkunn-
ar. Já, og barnlaust heimili,
frú Antróbus, vegna þess að
það er ekki hægt að ætlast til
að aðrir en foreldrar þoli börn,
það veit sá sem allt veit, já
og heimili, frú Antróbus, þar
sem húsbóndinn er ekki að
klípa heiðarlegar stúlkur með
sjálfsvirðingu þegar þær verða
á vegi hans á dimmum göngum
Eg nefni engin nöfn og er ekki
að ákæra einn né annan og
nú er ég búin að segja upp, frú
Antróbus, ég vona að það sé
alveg klárt.
Og frú Antróbus er ekki
myrk í máli:
Eg þekki þig nú, Sabína mín.
Þegar herra Antróbus flutti
þig með valdi frá Sabínahæð-
unum þá gerði liann það mér til
háðungar. Hann gerði það
vegna þessa snotra smettis
sem er á þér og til þess að sví-
virða mig. Áttir þú ekki að
verða nýja konan hans? Og í
heilt ár lást þú í rúminu þínu
liðiangan daginn og fægðir á
þér neglurnar á höndum og
fótum: þú hringaðir á þér hár-
ið og blést því eins og bóium
upp í loftið Og ég þvoði nær-
fötin þín og bjó til hænsna-
súpu handa þér. Eg ól börnin
og milli þess sem ég emjaði í
hríðunum þeytti ég löðrið sem
þú makaðir framan í þig. En
ég vissi að þú yrðir ekki lang-
líf í því hlutverki. Þú varst
skammlíf í því.
Þá er herra Antróbus ekki
eíður hressilegur:
Hvemig líður minni ástkæru
þorparafjölskyldu? — Fjand-
inn risti mann á grind ef mað-
ur mætti ekki ætlazt til þess
að fá frekar hlýlegar viðtökur
hjá fjölskyidu sinnj þegar mað-
ur kemur loksins heim. Jæja,
Maggý, gamli heypoki, hvemig
iíður gömlu vindhæminni minni
sem skjögrar ellimóð um forn-
ar frægðarslóðir? Sabína,
beitusílið þitt og gamli fýlu-
koppur. — Og börnin — hvern-
ig hafa pestarangarnir hagað
sér?
Nú bregður svo við að allt
hefur breytzt og snúizt til
betri vegar hjá herra Antró-
busi (nokkrum öldum síðar,
vel að merkja) og hann er í
miklum metum og þarf af
þeim sökum að halda ræðu:
Góðir félagar og frændur,
spendýr, hryggdýr og menn, ég
þakka yður. Varla myndi for-
eldra mína ástkæra hafa órað
fyrir því — þegar þau sögðu
mér að standa á eigin fótum
— að ég myndi ná svo langt
sem nú er orðið. Vinir mínir
við eigum langan veg að baki.
Á þessari sæluviku, meðan við
höldum fagnaðarhátíð, sæmir
kannski ekki að dvelja of lengi
við dapurlegar minningar um
þá þrengingatíma sem við höf-
um lifað. Dínósárinn er lið-
inn undir lok. (Lófatak). ís-
inn hefur horfið og við ger-
um allt sem í okkar valdi
stendur til þess að vinna bug
Eldurinn er að kulna
ísöld gengur í
halds. Hún fræðir áheyrendur
á því að nú hafi verið gengið
úr skugga um að tómatar séu
ætir og að úr þræði silkiorma
megi gera klæði. Hvort skyldi
vera réttara að hafa svefn-
herbergisglugga opna eða lok-
aða? o.s.frv o.s.frv.
Ræðu sinni lýkur hún á
þessa leið:
annkyns
á leiksvi
á kvefinu. (Frú Antróbus
hnerrar, hlær með teprulegum
tilburðum i fegrunarátt og
tuldrar: afsakið.) Með minn-
ingarathöfn okkar í gær vott-
uðum við virðingu öllum þeim
vinum okkar og ættingjum sem
nú eru ekki lengur á meðal
okkar fyrir tilverknað kulda,
jarðskjálfta, drepsótta og . .
og (Hóstar). Skoðanamun-
ar.
Það er eins og biskupinn
okkar orðaði það svo vel .
öh . orðaði svo vel . . .
Frú Antróbus (án þess að
bæra varir); Gengnir en ekki
gleymdir.
Og ekki má frú Antróbus
láta sitt eftir liggja:
Kæru vinir, ég er ekki viss
um að ég ætti nokkuð að vera
að taka til máls. Þess er að
gæta að þar var satt að segja
eiginmaður minn sem var kos-
inn, en ekki ég En sem fofseti
Borðs og sængurþjónustu
kvenna . . . — Já, ég var nú
einhversstaðar hérna með eitt-
hvað skrifað á blöð, ójá, hérna
koma þau; — Það er þá kann-
ski rétt að ég flytji stutta
skýrslu frá nokkrum af nefnd-
unum okkar sem hafa verið að
halda fundi í þessari fögru
borg.... ý>;
Og frú Ántróbus lætur móð-
an mása fyrst hún er á ann-
að borð staði’n upp til ræðu-
Ó, kæru spendýrasystur og
bræður, standið trúan vörð um
það sem unnizt hefur. Maður-
inn minn segir að einkunnar-
orð ársins séu: Njótið lífsins.
Eg er hrædd um að þetta geti
valdið misskilningi. Einkunn-
arorð mín á árinu eru: bjargið
fjölskyldunni Hún hefur stað-
,ið af sér veðrin í fimm þús-
und ár: bjargið henni. Þakka
ykkur fyrir.
Hlutverk Sabínu hefur gjör-
breytzt; hún er nú skömmu
fyrir syndaflóðið að tæla herra
forseta Antróbus af vegi
dyggðarimiar:
. . annað fólk hefur' ekki
tilfinningar. Ekk; á sama hátt
og við; við sem erum forsetar
eins og þú og verðlaunahafar
eins og ég. Annað fólk hefur
ekki tilfinningar, það telur sér
bara trú um það, Eftir hálfan
mánuð er það aftur farið að
spila brids eða fara í bíó.
Heyrðu elskan, allt fólk í
heiminum, nema örfáir eins og
þú og ég — er bara gervifólk
fyllt hálmi. Flest fólk er al-
veg galtómt að innan. Þú
kemst að raun um það, núna
þegar Þú ert orðinn forseti.
Veiztu það ekki ástin að það
er einskonar leynifélag þess
úrvalsfólks sem trónar yfir
hinum, eins og til dæmis þú
og ég — og það fólk þekkir á
lífið. Heimurinn varð til handa
okkur. Hvað er þetta líf svo
sem? Þegar tvennt er undan-
skilið, skemmtanir og völd,
hvað er þetta iíf þá? Leiðindi!
Heimska. Þú veizt að þetta er
satt, Ef |maður undanskilur
þessa tvo hluti þá getur maður
bara gubbað á lífið. Svona,
komdu......
Ein af mörgum aukapersón-
um hefur sitthvað til málanna
að leggja. Þetta er úr ein-
tali spákonu nokkurrar:
.... Og hvað skyldi nú bíða
vina okkar Antróbushjónanna á
næsta leyti? Ætli þið hafið
ekki orðið vör við það eins og
ég Þvuh — þessa hugsana-
þoku og rugl, þessa mikii-
mennskuóra. Manninn sem
fann upp ölið og púðrið Þessi
skyndilegu geðofsaköst og svo
langvarandi slen á milli. „Eg
er soldán, látið ambáttir mínar
koma og svala mér með blæ-
vængjum sínum“ Þið vitið
eins vel og ég hvað er í vænd-
um. Regn, regn, Steypiregn.
Syndaflóðið. En áður munið
þið norfa upp á mikla sví-
virðu. — Mikla svívirðu.
Og nú er þráðurinn tekinn
upp aftur og er þá komið
fram • á tuttugustu öld. —
Eftir sjö ára styrjöld er herra
Antróbus kominn heim og
skulum við heyra samtal
þeirra hjóna.
Frú Antróbus: Það er farið
að kvikna ljós og Ijós, fyrstu
Ijósin í sjö ár. Fólkið gengur
fram og aftur og horfir á þau.
Það er búið að kveikja friðar-
brennu á grunninum hjá Hauk-
sen. Það er að dansa kringum
bá’ið eins og fuglahræður.
Antróbus: Brennu! Það hefur
líklega ekki fengið nóg af
því að sjá eldinn hamast allt
í kringum sig. — Maggý, — dó
hundurinn?
Frú Antróbus: Já, greyið.
Fyrir löngu Það eru éngir
hundar eftir í þessum bæ. —
— Nú ert þú kominn heim!
Þetta var langur tími. Eg hætti
að reikna með bréfum frá þér,
þessi fáu sem komu voru þetta
frá mánaðar til ársgömul.
Antróbus: Hafið er fullt af
bréfum og mörgu öðru.
Frú Antróbus: Seztu niður,
Georg, þú ert þreyttur.
Antróbus: Nei, seztu sjálf. Eg
er þreyttur, en ég er -alveg
eirðarlaus. — Maggý ég' hef
glatað henni.
«arð.
Frú Antróbus: Hverri Georg?
Hverri hefurðu glatað?
Antróbus: Dýrmætustu eign
minni: lönguninni til þess að
byrja á nýjan leik, að hefjast
handa og reisa á rústunum.
Frú Antrobus: Það lagast,
hún kemur aftur.
Antróbus: Eg hef glatað
henni. Á þessari stundu bærist
hið sama í brjósti mínu og hjá
öllu þessu fólki sem dansar
kringum brennuna — ég finn
bara til léttis. Mig langar að-
eins til þess að setjast í helg-
an stein, og láta allt fara i
sarna farveginn og áður. —
Hm. En meðan stríðið stóð, —
þegar við vorum á kafi í
blóði og for og ofurseldir hita
og kulda — — hvern dag og
hverja nótt voru þær stundir
að það kom yfir mig, Maggý,
að mér þótti ég sjá fyrjr mér
það sem við gætum gert þegar
því væri lokið. Þegar maður
er í stríðinu, hugsar maður um
betra líf; en þegar friður er
hugsar maður bara um aukin
þægindi. Þessu hef ég glatað.
Eg er leiður á öllu og þreytt-
ur.
Frú Antróbus: Heyrirðu
þetta? Barnið er að gráta. Eg
heyri Gladys tala. Hún er lík-
lega að róa Henry aftur. Þegar
við Gladys lifðum hérna, Georg
— eins og maurar, eins og rott-
ur. og vorum næstum ráð-
þrota hvernig við ættum að
fara að því að halöa lífi í
barninu — þá héldum við
dauðahaldi • í þá einu hugsun
að þú myndir færa mönnunum
eitthvað gott og bjart. út úr
þessu þjáningamyrkri Á nótt-
unni, þegar það var dimmt, þá-
vorum við að hvíslast á, hungr-
aðar og þjáðar------Ó, Georg,
þú verður að öðlast þetta aft-
ur Hugsaðu um hvað er í húfi!
Hvað er það annað sem hefur
haldið í okkur lífinu öll þessi
ár? Jafnvel núna biðjum við
ekki um þægindi. Við getum
risið undir allri þeirrj þján-
ingu sem nauðsyn krefur —
bara ef okkur er gefið aftur
þetta fyrirheit
Maðurinn sem fann upp
hjólið, ölið og púðrið að ekki
sé talað um margföldunartöfl-
una — hann herra Antróbus
— er dapur og hryggur þessa
stundina. En aftur birtir í
sál hans og hann finnur nýjaa
kraft til að lialda áfram —•
áfram — áfram.