Þjóðviljinn - 22.04.1959, Qupperneq 7

Miðvikudagur 22. apríl 1959 — ÞJÓÐVIUINN — (7
Leikíélag Reykjavíkur:
Túskildmgsóperan
eftir Bertolt Bredit og Kurt Weill
Leikstjóri: Gunnar EyjóHsson
Eertolt Breclit var snjall-
astur þýzkra leikskálda á
1 okkar öld og sá er dýpst spor
1 hefur markað í eögu leik-
' rænna mennta, verk hans eru
' sýnd, rædd og dáð víða um
heim og enn munu áhrif
þeirra víkka og stækka. I>að
er undarlegt til þese að vita
1 að leikrit slíks skálds skuli
ókunn á landi hér, en hitt
1 mun fáum á óvart koma er
Leikfélag Reykjavíkur ryður
brautina og eýnir háðleik
þann sem skóp frægð höfund-
arins fyrir þremur áratugum
og enn er vinsælast af verk-
um hans. Skáldskapur hans,
epísk etefna og umdeildar og
byltingarsinnaðar kenningar
' um leiklist verða í engu ræ>dd-
ar að þessu sinni, til þess eru
hvorki tök né rúm, en bent
' skal á grein Sigurðar A.
1 Magnúesonar í leikskránni.
Bertolt Brecht var svarinn
1 verklýðssinni alla ævi, víg-
reifur ástungumaður og ýtti
1 flestum betur við samtíð
sinni, en umfram allt mikill
ög frumlegur listamaður.
Það er kunnara en frá þurfi
að eegja að „Túekildings-
óperan" er reist á öðru ágætu
skáldverki réttum tveimur
öldum eldra, „Betlaraóperu"
Johns Gay, hinni listilegu og
síungu skopstælingu á íburð-
armiklum söngleikum Hánd-
els. En þótt efnisþráður, um-
hverfi og fólk séu hin sömu
er leikrit Brechts sjálfstætt
verk og annars eðlis, enda
gagnsýFt félagslegu og póli-
tísku ölduróti síns tíma, dög-
um Weimarlýðveldisins þýzlca.
Það vakti storma og strið
þegar það var frumsýnt árið
1928 og öðlaðist þegar al-
mannahylli, orð skáldsins
fóru um landið sem eldur í
sinu, , söngvarnir komust á
allra varir. Áhrifavald þess er
ekki jafnmáttugt nú sem þá,
enda hefur margt breytzt í
heiminum, en leikritið er engu
að síður sígilt orðið, hafið
yfir stað og stundu. „Túskild-
ingsóperan“ er napur háðleik-
ur og sárbeitt ádeila á arðrán
auðstéttarinnar og skopið svo
mergjað að undan svíður; en
orðin oftlega tvíræð, ádeilan
' annarleg og umhverfið kyn-
legt og framandi, það er Soho
í Líundúnum um aldamótin;
Brecht beitir undirhyggju og
margvíslegum brögðum. Það
er ruslaralýður og dreggjar
stórborgarinnar sem hann
1 ieiðir fram á eviðið, betlarar,
1 skækjúr, þjófar og morðingj-
ar, en um leið og hann hrind-
ir upp dyrum hinna óhugnan-
legu litsterku undirheima ríf-
! ur hann grímuna af yfirstétt-
. inni, sviftir hana allri ytri
•. fágun, þvær framan úr henni
, farðann vandlega og vægðai-
laust. Við uppgötvum áður en
varir að. líf þessa skuggalega
tötralýðs. er ekki annað en
afskraemd spegilmynd ger-
spillts borgaralegs þjóðfélags,
þar sem sömu lögmál ráða,
áþekkar skoðanir og siðgæði.
Peachum gamli, hinn út-
smogni konungur betlara og
letingja, lifir á því að braska
méð eymdina, lítur á örbirgð
og lesti sem hverja aðra vöru,
sannur kapitalisti, samvizku-
laus og harður í hom að taka.
En hetjan í leiknum er Makki
hnífur, glæsibúinn bófi með
hvíta glófa, morðingi, mellu-
dólgur og stigamaður — hon-
um leyfist allt, konur idá
hann í blindni og falla honum
til fóta, sjálfur fógeti Lund-
úna er vinur hans og félagi
og þiggur sinn skerf af ráns-
fengnum. Peachum hatar
hann af einkaáetæðum og
tekst loks að koma snörunni
um háls honum, en allt kem-
ur fyrir ekki, honum er bjarg-
að á síðustu stundu af sendi-
boða ejálfrar drottningarinn-
ar, veitt heiðurslaun og haf-
inn til aðalstignar. Hringurinn
lokast, samstarf bófans og
valdsins er fullkomnað.
Margur beizkur sannleiki er
sagður í leiknum, en jafnan
með óbeinum hætti, persón-
urnar em málpípur smáborg-
aralegra hleypidóma og
þröngsýnna kenninga, ekki
skáldsins sjálfs. Maðurinn
hlýtur að lifa á óbótaverkum,
gerspilltur frá rótum og á
sér ekki viðreisnar von, á-
standinu verður ekki breytt
til hins betra—enginn skyldi
Þó að „Túskildingsóperan“
sé ekki ópera nema að nafni
verður hlutur' tónskáldsins
vart of hátt metinn, lögin
hljóta að fylgja leiknum á
leiðarenda. Kurt Weill var
kommúnisti eins og Breeht og
skildi til hlítar anda og efni
leiksins, honum tekst jafn-
meistaralega að lýsa fólki, at-
burðum og umhverfi með tón-
um og skáldinu með orðum.
Tónlist hans býr yfir undar-
legum göldrum og nær manni
á vald sitt nauðúgum viljug-
um áður en varir, lögin márg-
breytileg, sterk og hreimfög-
,ur, og fersk og örvandi enn
þann dag í dag.
Af eýningu Leikfélagsins
er það skemmst að segja að
hún vakti óblandna ánægju og
hrifningu leikgesta, en.da
leysti félagið hina marg-
slungnu og erfiðu þraut með
fullum heiðri þegar á allar
aðstæður er litið. Ekki er
auðratað um ókunnar slóðir,
og sem að líkum lætur nægja
kraftar félagsins ekki til að
sigrast á öllum vanda. Hlut-
verkin eru fjölmörg og sum
hinna smærri að sjálfsögðu
falin algerum byrjendum og
hlaut það að eetja nokkurn
viðvaningsbrag á sum atriði;
og ekki er það öllum gefið
að geta leikið og sungið jöfn-
um höndum, en þá kvöð legg-
Brúðlijónin Polly Peachum og
Hagalín og Jón
andrúmslofti og ærnu seið-
magni. Þar eiga margir góðan
hlut að máli, en Gunnar Eyj-
ólfsson framar öðrum, hinn
atorkusami og glöggsýni leik-
stjóri, vökull og úrræðagóður
í hverri raun. Hann gengur
beint og hiklaust að verki,
metur og skUur viðfangsefni
sitt rétt að mínu viti; og
fjarri er það honum að fegra
neitt eða draga undan og
gæla þannig við smekk al-
mennings. Átökin eru harka-
leg sem vera ber, orðaskipti
snögg og óvægin, skýr og
Frá hóruhúsinu í Turnbridge: Guðrún Ásmundsdóttir, Steinunn Bjamþdóttir, Auróra Ilall-
dórsdóttir, Baldur Hólmgeirsson, Guðrún Stephensen og Hólmfríður Pálsdóttir.
ætla að það séu skoðanir
Bertolts Brechts. Og f jarri
fer því að leikurinn sé á-
deila eingöngu, það var skáld-
inu ekki nóg að hæða hina
betri borgara, hann vildi
skemmta þeim úm leið og það
að marki. „Túskildingsóper-
an“ er auðugt verk og flétt-
að úr ýmsum þáttum — réyf-
arakennda rómantík er þar
viða að finna, létt gaman og
ósvikið skop um mannlega
náttúru, enda hafa allar stétt-
ir haft af því mikið yndi að
litast um í hinum óviðjafn-
anlega spéspegli.
ur „Túskildingsóperan" túlk-
endum sínum á herðar. Og
svo þröngt var um leikinn á
hinu litla sviði að það var
eins og hann ætlaði að
sprengja utan af sér stakkinn,
en til þess að birta eymdina
og spillinguna í öllu eínu
veldi þarf mikið rými á allar
hliðar. Óþyrmilegast bitnuðu
þrengslin á leþpabúð Peach-
ums og skrúðgöngunni í lok-
in.
En þótt sumu yrði að fórna
og annað nyti sín ékki til
fulls er eýningin sterk og lif-
andi heild, þrungin sérstæðu
jafnvel óþarflega hávær á
stundum; og ekki fæ ég ann-
að séð en gamni og skopi, á-
deilu og alvöru sé gert jafn-
hátt undir höfði. Búningar og
tjöld eru verk Magnúsar Páls-
sonar, og faila mjög vel að
efni leiksins; hugkvæmni
hans og vandvirkni fá sem
áður miklu orkað, og sterka
iiti sparar hann ekki. Margir
eru búningar hans verðir at-
hygli, sumir minna helzt á
lok nítjándu aldar, aðrir á síð-
ári tíma — þanmg er óspart
skopazt að hlægilegri stutt-
kjólatízku eftirstríðstimans
Machenth kafteinn: Sigríður
Sigurbjörnsson.
fyrri og kvenhöttujn þeirrá
daga. Fortjaldið er ágætt og
ánægjulegt að kynnast hinum
ýmsu sviðsmyr.dum, hesthúsi,
pútnahúsi, fangelsi; með því
að nota fasta grind og lausa
fleka ganga hin tíðu svið-
ekrpti hratt og greiðlega.
Söngstjóri og hljómsveitar
er Carl Billich og vinnur verk
sitt með ágætum. En misjafn-
lega njóta söngvarnir sín sem
vænta má og er ýmsu um að
kenna, á meðal annars ófull-
komnum textum. Óbundna
ræðan nýtur sín vel í ná-
kvæmri og vandaðri þýðingu
Sigurðar A. Magnússonar, en
um suma söngvaca gegnir
öðru má’i, eigi sízt þá veiga-
mestu, Vegna hrapallegs tima-
skorts hefur þýðandinn orðiö
að láta þá frá sér fara ó-
stuðlaða og ófullgerða; en
söngurinn um Makka hníf og
ýmsir aðrir sýna að hann
er fær um að vinna þetta
tímafreka og torsótta verk.
Allir starfa leikendurnir af
lífi og sál, og miklu varðar
það að máttarstólpar ieiksins,
þeir Macheath og Peachum,
eru í traustum og öruggum
höndum. Jón Sigurbjöi-nsson
skortir hvorki reisn né radd-
gæði í h’utverki Makka hnífs,
hann er glæsimenni hið mesta,
málsnjall og þóttafullur og
kvenuagull frá hvirfli til ilja,
gæddur karlmennsku Og ó-
sveigjanlegri i-ó og kann ekki
að hræðast; og söngur hans
ber af sem vænta má. En það
sterdur ekki alltaf nógu mik-
il ógn af honum, við skynjum
ekki ncgu skýrt skefjalausa
varmennsku þessa brosmilda
erkibófa; liann er stundum
of geðfelldur eða jafnvel góð-
mannlegur, ekki sizt í faug-
elsinu, en einmitt þar ætti
rándýrseðli hans að birtast í
glærustu ljósi. En hvað sem
því líður hlýtur Makki huifiir
enn að auka vinsældir hins
mikilhæfa leikara.
Brynjólfur Jóhannesson lýs-
ir betlarakónginum og brask-
aranum J. J. Peachum af ærn*
um ágætum, leikurinn iátlaus
og sterkur og mikil mann-
Framhald á 10. siðu.