Þjóðviljinn - 26.03.1960, Side 6

6)— ÞJÓÐVILJINN — Laugardagur 26. marz 1960
Laugardagur 26. marz 1960 — ÞJÓÐVILJINN — (7
••U
jLz-
íiH

tnvjrniímtnz

97. þáttur
26. marz 1960
DlÓÐVILJINN
Útgefandi: Sameiningarflokkur alÞýðu — Sósíalisfcafiokkurinn. —
Rltstjórar: Magnús Kjartansson (áb.), Magnús Torfi Ölafsson, Big-
urður Guðmundsson. — Fréttaritstjórar: ívar H. Jónsson, Jón
Bjarnason. — Auglýsingastjóri: Guðgeir Magnusson. — ítitstjórn,
afgreiðsla. auglýsinpar. prentsmiðja: Skólavörðustíg 19. — Síml
17-500 (5 línur). — Askriftarverð kr. 35 á mán. — Lausasöluv. kr. 2.
Prentsmiðja ÞJóðviljans.
rxzz
r.tz
zxzz
StXfc
zzt
gtíi
tuii
&
aÆ
K:
Iti!
5ÍU
m
m
jiii
§§
■ ■
m
ÍÍS
•g
ur
Er okkur ekki nóg boðið?
fjað er nú komið fram, sem spáð hefur verið
'* hér í blaðinu, að verstu og hættulegustu
andstæðingar okkar á landhelgisráðstefnunni í
Genf eru Eandaríkin. Á ráðstefnunni 1958 sviku
Bandaríkin Íslendinga — bitu okkur í bakið,
eíns og Morgunblaðið orðaði það — og fluttu
tillögu sem var enn andstæðari hagsmunum
okkar en nokkurntíma tillaga Breta. Og nú hafa
Bandaríkin tekið forustu fyrir andstæðingum
okkar, gengið fram fyrir skjöldu, og Bretar láta
sér nægja að lýsa yfir því að í landhelgismálinu
lúti þeir forustu Bandaríkjanna í einu og öllu!
Bandaríkin fíytja enn sömu tillögu og síðast,
með smávægilegum skýringargreinum, en auk
þess hafa fulltrúar þeirra'' bitið höfuðið af
skömminni með því að bjóða íslendingum mút-
ur frammi fyrir öllum heimi og lýsa yfir því
að það komi til mála að hygla íslendingum eitt-
hvað sérstaklega ef við viljum taka þátt í því
að svíkja önnur 12 mílna ríki og kreppa kosti
þeirra. Þetta er ósæmilegasta móðgun sem okk-
ur hefur nokkru sinni verið sýnd, og í saman-
burði við hana er vopnað ofbeldi Breta hrein-
skiptið og heiðarlegt.
fjegar tillaga Bandaríkjanna kom fyrst fram 1958
litu allir íslendingar hana svo alvarlegum
augum, að ríkisstjórnin ákvað að grípa til þeirra
óvenjulegu ráðstafana að bera fram opinber mót-
mæli við Bandaríkjastiórn. í viðtali við fulltrúa
Bandaríkjastjórnar hér á landi lýsti Guðmund-
ur í. Guðmundsson yfir því samkvæmt eigin
frásögn „ að tillagan gæti haft ófyrirsjáanlegar
afleiðingar fyrir utanríkispólitík íslands. Benti
hann á að öll dagblöð á íslandi og alþjóð liti á
tillögu Bandaríkjanna sem hnífsstungu í bak ís-
lendinga“. I þessum mótmælum ráðherrans fólst
þannig mjög alvarleg hótun um það að íslend-
ingar hlytu að endurskoða samninga sína við
Bandaríkin ef þau héldu áfram að sýna íslend-
ingum fullan fjandskap í einu brýnasta lífshags-
munamáli þjóðarinnar, Þetta var auðvitað rök-
rétt ályktun fyrir alla þá sem hugsuðu eins og
íslendingar, — en hjá utanríkisráðherranum
urðu þetta orðin tóm. Bandaríkin breyttu í engu
afstöðu sinni; þau létu sig ekki muna um að
svíkja öll ákvæði hernámssamningsins þegar
Bretar hófu árás sína, svo sem til þess að sanna
í verki hvers virði „verndin“ væri; en „utan-
ríkispólitík Islands“ hélt áfram að vera svo fyrir-
sjáanleg að eftir allan fjandskap og ögranir
Bandaríkjanna var þeim heimilað að bæta við
nýrri herstöð á Snæfellsnesi. enda hafa banda-
rísk stjórnarvöld nú sannað hvert mark þau
taka á íslendingum og hvers þau meta okkur
með því að endurtaka fjandskan sinn og lýsa
okkur jafnframt á alþjóðaþingi sem aumingjum
. og væntanlegum mútuþegum.
er þá ekki mælirinn skekinn og fullur, er
íslendingum ekki nóg boðið? Er ekki kominn
tími til að við hættum að afhenda land okkar,
fórna æru okkar, öryggi og sjálfsforræði, í þágu
stórveldis sem æ ofan í æ sýnir okkur opinber-
an fjandskap í máli sem er svo alvarlegt að það
varðar alla framtíð þjóðarinnar? Er ekki ráð að
bandarískir valdamenn fái að finna það í verki,
þrátt fyrir kynni sín af sumum hérlendum póli-
tíkusum, að íslendingar eru ekki þeir rakkar að
þeir láti í senn berja sig og friða sig með mút-
um. — m.
et!

Árni Guðmundsson bifreið-
arstjóri, Hringbraut 78 er
sextugur í dag, fseddur að •
Kambi í Holtum i-Rangár;
vallasýslu 26. marz ái-'.ð 1900
og því 20. áldar maðúr í' húð
og hár. Um tvítugs aldur
fluttist Árni hingað suður
með foreldrum sínum. Fyrst
vann liann hér á eyrinni, m.a.
við byggingu hafnargarðsins
inn að Klöpp og frá Ingó’fs-
garði að Löngulínu, milli þess
að hann var suður í Öskju-
hlíð að spreng.ja grjct i liöfn-
ina, e:nhversstaðar i grennd
við þann stað sem í dag er
kenndur við Boulevard B;ngó.
Það veit ég að Árna er
meinilla við að ég sé að minn-
ast á þetta afmæli hans; svo
meinilla að ég efast um hann
fyrirgefi mér það, en enginn
gerir svo öllum líki, og það
hefur aldrei hvarflað að mér
að reyna slíkt.
Önnur sveit.
— Það er ekkert um mig
að segja, svarar Árni, þegar
mér liefur loks tekizt að ná
tali af honum — og hann
grunar mig þegar um græzku
— Nei, en segðu mér, þú
tuttugustu aldar maður,
hvernig voru vinnubrögðin í
sveitinni áður en þú flutt:r
að austan?
— Þau voru nú csköp svip-
uð og þau höfðu áður verið,
það var heyjað með orfi og
hrífu i þýfi — bæði utan túns
og innan.
— En vegirnir og farar-
tækin?
. — Þá vo'ru aðeins hestar
og vagnar, og vegimir mjög
slæmir eðá engir, svarar Árni.
Og nú'flytur h'artn bændun-
um eystra bensín og olíur til
að vé’slá vélsléttuð tún.
Sveitin hans ganda er h’n
sama og fyrr — en þó allt
önnur.
Bakaðir upp.
i
I' ÞRIÁTI
— En varstu ekki sjómað-
ur einhverntima Ámi?
— Jú, meðan ég átti enn
heima fyrir austan réri ég á
vetrum suður í Grindavík og
Leiru.
— Það hafa ekki verið
komn’r vélbátar þá?
— Nei, það voru engir vél-
bátar þá — það voru ekki
einu sinni trillubátar. Það
voru engar vélar þá. Lánan og
netin voru dregin með hönd-
unum.
— Og hafnimar?
—- Það voru engar hafnir
þá. Það varð að setja bátana
á þurrt land á hverju kvöldi.
Þeir voru settir upp í varir
sem ruddar vom í stórgrýtis-
kambinn. Þeir voru settir með
spili oftast og aldrei hafðir
á floti yfir nóttina, það var
ekki óhætt.
— Hvernig voru þau spil?
— Þau voru rammlega fest
uppi á landi og á þeim vom
krossarmar úr tré sem menn
gengu á og sneru og drógu
bátana þannig upp. Þegai1
gott var veður vom bátarn-
ir ekki settir nema rétt upp
fyrir flæðarmálið, og þá voru
þeir bakaðir upp, þeim var
ýtt á hlummum úr hvalbeini,
menn röðuðu sér á þá og,
ýttu þeim upp.
— Var ekki farið stutt á
þessum bátum
— Nei, það var oft róið
langt, farið langt út til að
komast i fisk.
— En þegar svo hvessti af
landi?
Þá var krusað til lands
og barið. Þá urðu menn að
,,berja“ sem kallað var, róa
móti storminum. Það var oft
erfitt. — Seinna var ég eina
vertíð á skútu. Seagull.
Vermenn og
Kolviðarhóll.
Nú þeysir Árni Guðmunds-
son í einu olíuferliki frá B.P.
austur fyrir fjall og upp í
efstu afkima Árnessýslu á
nokkrum timum, svo mér
dettur í hug að spyrja hann
hvaða farartæki vermennirnir
að austan hafi notað þegar
hann var ungur piltur. *
— Þá gengu menn vitan-
lega alla leið austan úr sveit-
um. Þegar bezt lét var maður
kannski reiddur fyrstu bæjar-
leiðirnar. Menn báru nesti til
ferðarinnar og allan fataút-
búnað til vetrarins. Það voru
oft þungir baggar og oft var
mikill snjór og ófærð.
— Hvað voruð þið leng;
hingað ?
— Tvo til þrjá daga, eftir
því hvernig Veður var. Það
var oft seingengið yf'r Hellis-
heiði, og oft gistum við á
Kolviðarhóli.
— Svo þér er þá kannski
ekki sama hvað verður um
Kolviðarhól ?
— Nei, ég er einn af þeim
sem ekki er sama um hvað
verður um Kolviðarhól. enda
þótt ég sé ekki í Koíviðar-
hólsfélaginu.
Heíur ekið í 35 ár.
— En þú hefur ekki gerzt
sjómaður.
— Mér féll aldrei sjcrinn;
ég var alltaf ákaflega sjó-
veikur, gat varla á heilum
mér tekið. En í þá daga var
ekki um annað að ræða.
— Hvenær gerðist þú bíl-
stjóri?
— Ég byrjaði að aka árið
ÍSLENZK TUNGA
Ritstjóri: Áini Böðvarsson.
TYRIÐ
1925 og þá á Vörubilastöð
Reykjavikur.
Þá var ekkert bílstjórafé-
lag?
— Nei, þá var ekkert bíl-
stjórafélag t'l. Hver átti sinn
bíl og samvinnurekstur var á
stöðinni. Bílstöðin hét Þrótt-
ur, eins og félag vörubílstjóra
var .skírt síðar, en þá voru
. bílstjórarnir dei'd í Dags-
brún... Jú, ég er einn af stofn-
endum. vörubí'stjórafélagsins
Þróttar.
— Þú ert búinn að vera
lengi bílstjóri?
— Já, ég hef ekið bíl stöð-
ugt í 35 ár. Hef verið frekar
. heppinn í því starfi, ekki orð-
ið fyrir neinum sérstökum
óhöppum. Ég fór til Olíu-
verzlunar Islands árið 1939
og hef ekið olíubíl síðan nema
í tvö ár.
Frá Skaqafirði til
Núpsstaðar.
■ — ‘ Nú akið þið oliu og
benzíni austur til Núpsstaðar
og upp um allar sveitir.
— Á striðsárunum voru
þetta aðallega benzínf.utn-
ingar út á land. Þá tókum við
bgnzínið í Hvalfirði og flutt-
um það norður, allt norður
um allan Skagafjörð. Ileilt
sumar seinna ók ég frá Ak-
ureyri og þá bæ.ði vestur til
Skagafjarðar og austur um
allar Þingeyjarsýslur... Jú,
það var erfitt meðan vegirn-
ir vor-u bæði mjóir og slæmir.
Nú er þetta úr sögunni.
Nú er ekki flutt héðan frá
Reykjavík nema austur um
sveitir — og svo vitanlega
um bæinn. Fg lief aðallega
flutt um uppsve'tir Árnes-
sýslu. Það er ákaflega elsku-
legt fólk þar, ég er orðinn
hálfgerður heimagangur á
bæjunum. Jú. það er hið
elskulegásta fólk á hverjum
bæ. Þetta er.mjög ábyggi’egt
fólk, sem ékki vill vamm sitt
vita í neinu.
Búskapui og olía.
— Hvað gera bændur með
alla þessa olíu sem þið flytj-
ið til þeirra?
Árni horfir dolfallinn á
mig, þar til hann svarar gæti-
lega: Þetta er alltof barna-
lega spurt.
-— Þú neitar ekki að upp-
fræða barnið.
— Nú, þeir hita upp húsin
með olíunni eins og annað
fól.k, sumir elda við olíu, enn
eru aðrir með olíurafstöðvar
til ljósa. Og þá eru einn:g
nokkuð útbréiddar disildrátt-
arvélar sem brenna olíu.
— Og hvernig heldurðu að
ástand’ð yrði ef öll olía hætti
skyndilega að flytjast austur
fyrir fjall?
Það er auðséð á Árna að
svo barnai.eg sem fyrri spurn-
ingin var þá sé þessi þó hálfu
vitlausari, en hann er kurteis
maður og svarar mjög gæti-
lega: Ég held það yrði frek-
ar slæmt.
Og þá hefur hann frætt
mig fávísan um það, að sá
lardbúnaður sem árið 1900
átti allt undir klökkum, kerr-
um og handafli á í dag við-
gang sinn undir olíu og vél-
um.
Annars væii ég
að svíkja.
Það er til.gangslaust að
víkja talinu frekar að Árna
sjálfum: — Það er ekkert að
segja um mig svarar hann.
Þetta hefur allt gengið sinn
eðlilega vanagang. Nei, það
er ekkert að segja um mig.
Ég hef. alltaf verið ham-
ingjusamur, átt góða konu
og elskuleg börn. Kona Árna
er Valgerður Bjarnadóttir.
Hann er auðsjáanlega hrædd-
ur um að ég ætli að skrifa
eitthvað hól um sig og segir
því til frekari áherzlu:
— Það er alveg ástæðu-
laust og tilgangslaust að fara
að skrifa eitthvað þótt einn
karl verði sextugur.
Allt sem Árni hefur vel gert
og það hefur hann flest gert
— hefur verið honum svo
eðlilegt og sjálfsagt að hon-
j þrjáíiu og fisnm ár hefur hann verið víð sfýrið — og mun halda því áfram. Hann hefur æiíð verið maðurinn sem félagar og
c
vinir vissu að þeir gálu freysf hvenær sem mesf reyndi á. áð gera alla hlufi sem bezf og feggja málsfað fóiksins ævinlega lið
hefur verið honum jafn sjálfsagt og eðlileg) og að anda, Þeffa hefur allf gengið sinn eðhíega
vanagang segir hann, það er ekkerf af m ér að segja.
um finnst ekkert annað hefði —
getað komið til greina — og E
liklega nálgast einmitt þetta =
leyndardóminn við að vera =
maður, en ekki bara það að =
ganga á afturfótunum. =
Við skulum ekki sleppa =
Árna svona auðveldlega og E
því spyr ég: =
— Þú hefur víst lengi ver- =
ið „rauður“ Árni? Og þá L'
stendur ekki á svarinu. =
— Já, ég hef verið vinstri =
maður frá því ég kom í bæ- =
inn og fór að hugsa um þjóð- =
mál. Og strax eftir að pabbi =
kom hingað var hann kalh =
aður kommúnisti — og hann =
vantaði ekki á Dagsbrúnar- =
fundi, né þegar samtök verka- =
manna hér þurftu liðssinnis, =
enda þótt hann kæmi beint =
frá búskapnum... Já, ég gekk =
i Dagsbrún 1921 eða 1922. =
— Segðu mér þá annað, =
Árni, hvers vegna ertu vinstri =
maður? g
— Mér finnst blátt áfram =
að ég tilheyri þeirri stétt =
manna — mín afstaða er =
þannig að ég get ekki annað =
en verið þeirra megin sem =
sem berjast fyrir betri lífskjör- =
um almennings, og ég tel að =
Dagebrún sé það afl í þjóð- =
félaginu sem há'tt ber í því =
efni.
Ef ég væri ekld vinstri =
maður væri ég blátt áfram að =
svikja mína stétt — og á ég =
þar ekki við bílstjórastéttina, s
heldur vinnandi fólk almennt. =
Menn eiga að standa saman =
um að byggja upp þjóðfélag =
þar sem ellum getur lið’ð vel, =
en ekki aðeins einhverjum fá- =
um útvöldum. =
Árni minntist hér á Dags- E
brún, og þvi er rétt að geta =
þess að Dagsbrúnarmenn al- =
mennt munu telja hann einn =
sinn bezta félaga; þeir vita að =
hann er maðurinn sem aldrei =
tranar sér fram en sem allt- =
af má treysta til góðra hluta =
þegar mest á, reynir. Hann =
hefur líka gengt mörgum =
trúnaðarstörfum fyrir félag E
sitt, m.a. verið í trúnaðar- E
ráði Dagsbrúnar frá þvi það E
var stofnað, nema e.t.v. 2 ár =
og setið Alþýðusambandsþing =
sem fulltrúi Dagsbrúnar um =
langt tímabil. Og Dagsbrúnar- =
menn hafa einnig beðið mig, =
um leið og ég flyt honum =
beztu hamingjucskir frá mér E
og öðrrun samherjum hans, E
að flvtja honum á þessum af- E
mæhsdegi sérstakar árnaðar- =
cskir og þakkir frá Dags- E
brúnarmönnum. =
J.B. =
miuatutrgm-
MH-li

HHl.............................
| OrSabelgur
Ýmsir góðir menn hafa
sent þættinum bréf um þau
orð sem þeir kannast við úr
síðustu þáttum, og skal það
allf þakkað. Og enn vil ég
benda á það — og leggja á
það ríka áherzlu — að það
er næsta sjaldgæft að bréf á-
hugamanna um íslenzkt mál
séu gagnslaus. Auðvitað vita
málfræðingar um meira og
minna af þvi sem kemur fram
í slíkum upplýsingum, en
venjulega verða þær samt til
að auka þekkingu á útbreiðslu
og notkun einstakra orða eða
orðasambanda, fylla í eyður
sem ella stæðu ófylltar. Og
þegar farið er yfir orðalista
áhugamanna, þar sem til-
greind eru mörg orð heldur
sjaldgæf eða lítt útbreidd,
eru þar venjulega fleiri og
færri orð sem ekki eru aðrar
heimildir um eða þá fáar,
þannig að hver ný heimild er
mikils virði.
Fjöldi fólks lumar á þekk-
ingu sem við eru stöðugt að
leita eftir, en hefur sig ekki
í að setja saman bréf, af
því að það telur sig ekki
gendibréfsfært vegna van-
kunnáttu í stafsetningu eða
öðrum frágangi. En allt sl'íkt
er aukaatriði í þessu sam-
bandi. Þó að stafsetning sé
góð og nauðsynleg, má hún
ekki verða til þess að fólk
hætti að skrifa. Margir beztu
rithöfundar íslenzkir kunnu
ekki neina samræmda staf-
setningu. — Og svo höfum
við ekki þennan formála
lengri.
Eg hef áður minnzt á bréf
frá Halldóri Péturssyni. Hér
koma nokkur orð frá honum
•sem ekki eru í orðabók Sig-
fúsar Blöndals, og væri því
fengur að meiri vitneskju um
þau.
Fyrsta orðið á lista Hall-
dórs er árafæri: „Haft um
ýmiskonar verkfæri, sem þóttu
í stærra lagi: Þetta er nú
meira árafærið“. Líkingin er
auðsæilega dregin af klunna-
legum árum.
Næsta orð er daldrandi:
„Þetta er nú meiri' daldrand-
inn. Þetta var haft um ó-
kyrrð,, orðaskvaldur, ekki
mikinn hávaða, að ég hygg,
en þannig að maðnr hafði ekki
næði til að sinna lestri, skrift
o.s. frv.“, segir Halldór, sem
t.ekur fram að ouðtakið þekki
hann aðeins af annarra sögn,
en raunar af sinum heima-
slóðum. Borgarfirði eystra.
„Fornsoðið. Haft um soð-
inn mat, sem gevmdur var
hað lengi að farið var að
koma einskonar fúkkabragð
að honum: Þetta ket er mi
orðið nokkuð fornsoðið.“ Þetta
orð hefur Halldór af Fljóts-
dalshéraði. Mér finnst ég hafi
hevrt eða séð orðið, en kem
ekki fyrir mig hvar.
Þá kemur Halldór með orð-
ið fuðrutjaldur, „haft um
fjörugan krakk.a og óláta-
belgi“ (Borgarfj. eystrá);
Þetta orð skýrir sig nokkuð
sjálft; fyrri hlutinn skyldur
sögninni að fuðra (upp, t.d.
um eld) og á við snögga
hreyfingu, og um síðari hlut-.
ann vita allir að tjaldurinn er
kvikur fugl. Hins vegar ímui
ég ekki eftir annarri samseth-
ingu með þessu fulgsheíti sem
síðari lið, og væri gaman ef
einhver kæmi með slíkt orð
úr daglegu tali.
Lýsingarorðið glænæpuleg*
»r er alþekkt um þann séró'
er kuldalegur í útliti, helzt
af því að hann er illa klædd-
ur úti i kulda. Sú merking
er í orðabók Sigfúsar. En
Hnlldór Pétursson hefur dá-
lítið aðra merkingu, sem
fróðlegt væri að frétta livórt
einhverjir fleiri kannast við.
Skýring Halldórs er þessi:
„Þetta var haft um fólk se'm
var illa •'til reika og þó emk-
um vesældarlegt í útliti. Einn-
ig um krakka sem voru mik-
ið á ferðinni utanbæjar eðfi
innan í kulda og lítt klædd:
Ósköp ertu glænæpulegur,
rýjan mín.“
Enn segir Halldór; „Niggra
siman. Orðtak haft um það
þegar hlutir aðeins snerta
hvorir aðra (sama meining og
núast saman). Borgarfjörð-
ur.“ Eg get ekki í svipinn
fundið önnur orð þessu skyld.
Að lokum set ég hér eitt
orð sem ég þekki vel úr Rang-
árþingi, en ekki er t.d. í orða-
bók Sigfúsar. Það er skírnar-
skúr. Eg þekki það einkum
í samböndum eins og „hann
fékk þá skirnarskúrina“, sem
merkir „hann fékk mikla rign-
ingu, mikla dembu á leiðinni".
Vera má að þetta orð veki
einhverja lesendur þáttarins
til umhugsunar um einhver
önnur orð hliðstæð sem þeim
eru kunn og væri þá fengui*
að fregna af því.
Þorsteinn Magnússon frá
Gilhaga hefur sent þættinum
vísuna sem brotið birtist úr
síðast. Hún er á þessa leið:
Slcurkar á söndum skjaldan
seinn,
skeifnaböndin vill losa,
iþó mín hönd ei hafi neinn.
harðan vönd á Rosa.
Um höfundinn segir Þor-
steinn: „Hún var ort af Ól-
afi Guðnumdssyni síðast
bónda í Húsey í Vallhólmi.
Hann var hestamaður og átti
þá marga góða. Einn af þeim
góðhestum sem hann seldi var
Kimi Hannesar Hafsteins.
Ólafur þessi var móðurafi
Ingibjargar skólastýru á
Löngumýri og þeirra systra.
Hann dó um eða rétt eftir
síðustu aldamót.“
Uóplýsingar sem þessar um
höfundinn eru alltaf mikils
virði með visum er sýna eitt
eða annað í framburði eða
öðru málfari, og þó að hesta-
mennska lians komi vísunni
ekki við að öðru leyti en þvi
að hún er um Rosa hans,
þá er gaman að vita þetta;
það er eins og við þekkjum
manninn öriítið þegar við vit-
um þetta um hann.