Þjóðviljinn - 24.07.1960, Blaðsíða 7

Sunnudagur 24. júlí 1960
ÞJÓÐVILJINN
(7
Virði -— eftir’ þáverandi gildi
peninga.
Safnað var einkum listiðn-
aði, svo sem útskurði, skápum,
töskum, drykkjarhornum,
knippiingaskrinum, rúmfjöl-
ufn o. fl. slíku. Nokkuð af
gripum var lánað en mest var
af eftirlíkingum frá Þjóð-
minjasafninu, og skar Stefán
Eiriksson flestar eftirlíking-
arnar Þá var heldur ekki
gleymt ltvenskrauti úr gulli og
silfri. Og „nokkrar fslenzkar
konur lánuðu dýrgripi síná
enda þótt þær vissu að þær
yrðu að vera án þeirra bvo
ó
árum skipti“. Snæbjörn í
Hergilsey lánaði hálsfesti með
krossi, sr. Þorvaldur á Mel-
stað lánaði langspil og kotru.
Af landbúnaði voru teknar
myndir og fengin nokkur
verkfæri. Síðast en ekki sízt
var svo safnað kirkjugripum
á sýninguna, m. a. messuhökl-
um frá Skálholti og Þingeyr-
um, kaleik frá Odda, ljósa-
stjökum og oblátuöskjum —
og sr. Ste'ndór Briem í Hruna
lagði til Guðbrandarbiblíu.
Þá voru einnig mörg sýnis-
horn af bókmenntum fornum
og nýium, m. a. eintök af öll-
um blöðum er þá komu hér út.
Daniel Bruun var hinn mæt-
asti maður og mun hafa unnið
samvizkusamlega að því að
sýningin gæfi sem bezta mynd
af íslandi.
„Nýlendur vorar"
Já, við vorum „nýlenda",
„hjálenda“; um það var ekki
að villast. Um það vitna um-
mæli dönsku blaðanna. í árs-
byrjun 1900 var „Nýlendusýn-
ing“ sýnd blaðamönnum í
Kaupmannahöfn, áður en hún
færi til Parísar. „Hún (sýn-
ingin) segir frá nýlendum vor-
um (leturbreytingar höf.) ....
Það er ágætt að heimssýning-
argestir fá dál;tlar upplýsing-
ar um hinar norrænu hjá'entl-
ur vorár“ segir Vort Land.
„Þegar fregnirnar frá París
koma til með að hlióða: „Sér-
staka athygli vakti nýlendu-
sýning Dana“ o. s. frv. þá
veit maður að „athyglin“ er
verðskulduð", sagði Samfund-
et. „Maður sannfærist um að
sýningin á öllum þessum at-
hyglisverðu nýíendugr'pi.lm
(m. a. ís.h kirkjugripum, kven-
skrauti og Guðbrandarbiblíu)
mun vekja gagnlega athygli á
tlönsku sýningartleildinni í
París. Síðustu ára rannsóknir
vorar þar hafa víðsvegar, vak-
ið athygli á þessum hjálendum
vorum“, segir Politiken.
Af blaðaummælum þessum
verður glöggt séð hvernig iitið
var á ísland fyrir rúmlega
hálfri öld. En nýlendusýningin
vakti þó tilætlaða athygli á
Dönum, eins og sjá má á um-
mælum Parísarblaðanna. La
Presse sagði um deild Dana:
Hún „er tvímælalaust bezta
deildin á allri nýlendusýning-
unni í París.“ En sýningin
vakti líka athygli á íslandi og
íslendingum. Blaðið Petit
Jorunal vakti t. d. athygli á
því að þarna væri biblía prent-
uð á íslandi árið 1584. Og
Erik Berr skrifar í- Figaro og
sagði að starfsbróðir sinn ensk-
ur hefði sagt á sýningunni:
„Efist þér nú um að ísland sé
vor sigildi grundvö'lur og að
íslenzkan er öllum þjóðum af
germönskum stofni jafngildi
latínu? íslendingar hafa varð-
veitt mál sitt hreint og Islend-
ingar eiga bókmenntir sem eru
dásamleg lind fyrir málfræð-
inga lands mins.“ Þér ættuð að
læra íslenzku.“
„Skrælinqjasýningin''
En nýlendusýningarsagan er
þó ekki fullsögð enn. Fimm
árum síðar hélt danska heim-
ilisiðnaðarféiag'ð í Kaup-
mannahöfn aðra nýlendusýn-
ingu, í fjáröflunarskyni, —
,,Skrælingjasýninguna“ sem ís-
lenzkir Hafnarstúdentar
nefndu svo. Undirbúningur
sýningarinnar hleypti öllu í
bál og brand hiá ísl. Hafnar-
stúdentum. Vilhjálmur Finsen,
fyrrum sendíherra, hefur lýst
því ágætlega í bók sinni:
Flvað landinn sagði erlendis.
Fundii’ voru margir haldnir í
ísl. stúdentafélaginu og komu
margir við sögu, m. a. Finnur
Jónsson prófessor (er var í
sýningarnefndinni), dr. Valtýr
Guðmundsson ( er varði sýn-
inguna), Sveinn Björnsson,
Gísli Sveinsson. Einar Arnórs-
son og Árni Pálsson, svo örfá
nöfn séu nefnd, en 4 þeir síð-
ast nefndu voru hatrammir
móti sýningunni; sérstaklega
rómar Finsen hve Árni Páls-
son hafði þrumað gegn sýning-
unni. Stúdentafélagið fékk
mótmæli gegn sýningunni birt
í dönskum blöðuni, það skor-
aði á landa sína heima að taka
ekki þátt í sýningu þessari.
Og heima á íslandi neituðu
menn að láta af höndum gripi
á „nýlendusýningu“. Sýnir það
nokkuð andrúmsloftið á Is-
landi um þessar mundir, að
Hannes Hafstein er hafði tekið
sæti í sýningarnefndinni sagði
sig úr henni! Og úti í Höfn
var einnig undanhald, nafni
sýningarinnar var breytt.á af
þeim sökum úr „Dansk Kol-
onialudstilling“ í „Dahsk
Kolonialudstilling samt Ud-
stilling fra Island og Fær-
öerne“. Vilhjálmur Finsen, sem
þá var byrjaður blaða-
mennsku, skrifaði mótmæla-
gre:n gegn sýningunni, en fékk
hana hvergi ’/irta fyrr en óháð
smáblað veitti henni viðtöku.
— í blöðunum á íslandi voru
menn hvattir til að taka ekki
þátt í sýningunni, og mun hafa
horft til vandræða í Höfn ef
Helga Vídalín hefði ekki kom-
ið „skrælingjasýningunni" til
aðstoðar og látið sýningar-
nefndinni I té gripi þá sem
hún og Jón Vídalín maður
hennar höfðu safnað á íslandi.
Þá skrifaði Bogi Melsted grein
í Þjóðólf 28. iúlí 1905 er hann
nefndi: Kirkjurán.
Kirkiurán
Bogi Me1sted tók þar upp
ummæli Helgu Vídalín um
safn þeirra hjóna: „Eg hef
búið 14 sumur á íslandi og
safnað af mesta kappi allan
þann tíma. Eg hef komizt yfir
um 150 gripi og eru þeir sýnd-
ir. Þar er útskorin altaristafla
frá kirkju, sem nú er lögð nið-
ur í nánd við Sauðárkrók,
gömul altaristafla úr k:rkju á
Suðurlandi. Frá Þingeyrum á
ég þriár fagrar ljósakrónur og
mjög haglega útskornar mynd-
ir af Kristi og postulunum.
Svo á ég stórt safn af altaris-
kaleikum og þar á meðal einn
frá 1487. Á fætinum, sem sett-
ur er gimsteinum, eru sýnd
ýms atriði úr píningarsögunni.
Það er giöf frá páfa til Grund-
arkirkju í Eyjafirði. Mesta
fjölda á ég af tóbaksdósum og
baukum. Ennfremur á ég si’.f-
urbúinn staf sem átt hefur
Jón Vídalín. En prédikunar-
stóllinn sem ég á mun þó vera
fágætasti gripurinn af því öllu.
Hann hefur Guðbrandur
Framhald á 8. siðu.
ri samvinna
preyinga
eru. Dönsk utanríkispólitík
eyðileggur alla okkar markaði.
Færeyingar komu sjálfkrafa í
Nato og nú er verið að setja
upp radarstöðvar í Færeyjum
án þess að spyrja okkur nokk-
uð ráða. Höfuðmarkaðurinn fyr-
ir færeyska saltsíld var í
Sovétríkjunum en nú seljum
Við ekki eina tunnu þangað,
vegna þess að snurða hljóp á
þráðinn milli Sovétríkjanna og
Danmerkur og það eyðilagði
markaðinn.
■— Hvað um landhelgismálið?
-— í Færeyjum er ekki á-
greiningur um landhelgina.
Sameiginleg krafa allra, sem
fiskimannaí'élögin hai'a borið
fram, er að færa hana út í 16
sjómílur. 12 mílur er aðeins
praktisk krafa. Danska ríkis-
stjómin er hins vegar alltaf að
gera samninga við Breta, nú
síðast um 64-6. Færeyska lög-
þingið samþykkti að senda um-
boðsmann til Genfar til þess að
krefjast 12 mílna, en Danir
hafa fleskmárkað sinn í Bret-
Katrín og Ólafur Michelsen (Ljósmynd; Þjóðviljinn, Ari Kárason).
landi meira í huga en færeysk
áhugamál í landhelgismálinu.
— Þú minntist áðan á Nato
og .radarstöðvarnar.
— Já. Ég skal segja þér eina
skrítna sög'u í sambandi við það
,* •
máí. Kanarnir, eins og þið kall-
ið j^á, neita að borga toll af því,
sem þeir flvtja til stöðvanna,
en samkvæmt færeyskum lög-
um ber að greiða toll af öllum
vörum, sem fluttar eru til Fær-
eyja, og eng'ar undanþágur eru
gerðar frá því. Niðurstaðan
varð sú að færa tollinn á reikn-
ing til bráðabirgða. í vetur yar
svo flutt . í lögþinginu tillaga
um undanþágur frá tolli fyrir
„kirkjur og annað“. Þetta ,.ann-
að“ átti að ná til Kanans en
meirihluti þingúns samþykkti
að íella það niður úr lögunum,
svo að kirkjurnar stóðu einar
eftir.
— Hvað er að frétta af fær-
eyskum stjórnmálum?
— Sjálfstæðisbaráttan er efst
á baugi hjá flestum, t.d. kjósa
margir Þjóðveldisflokkinn bara
vegna þess, að þeir hafa meiri
trú á honum heldur en Fólka-
flokknum. Menn eru orðnir von-
sviknir á honum. Annars er
hann orðinn skeleggari í barátt-
unni Upp á síðkastið en hann
var á tímabili, orðinn líkari
því, sem hann áður var. Hon-
um svipár þgnnig um margt til
Framsóknarflokksins h.iá ykkur.
Ef gera á samanburð við póli-
t'kina í öðrum löndum, þá höf-
um við tvo hægri flokka og tvo
vinstri flokka. Annars vegar er
Fólkaflokkurinn sem hægri
flokkur og Þjóðveldisílokkurinn
sehi vinstri flokkur, hins veg'ar
er Sambandsflokkurinn sem
hægri flokkur og Socialdemó-
kratar sem vinstri flokkur.
Sambandsflokkurinn hefur 7
þingmenn, jafnaðarmenn 8,
Þjóðveldiiflokkurinn 7 og'
Fólkaflokkurinn 5. Svo er milli-
flokkur, sem nefnist Sjálfstýr-
isflokkur. Hann hefur 2 þing-
menn. í raun og veru hefur
hann enga aðra stefnu en þá
að lána atkvæði sín til þess að
skapa þingmeirihluta, enda hef-
ur hann verið í ríkisstjórn Fær-
eyja síðan hún var fyrst mynd-
uð. Loks er einn þingmaður,
sem hefur mvndað nýjan l'Iokk
um sig.
— Éru mörg blöð í Þórs-
höín?
— Sambandsflokkurinn hefur
Dimmalætting, stærsta og elzta
blað í Færeyjum. Fólkaflokkur-
inn hefur Dagblaðið, jafnaðar-
Framhald á 10. síðu.