Þjóðviljinn - 02.10.1962, Blaðsíða 7

Hanns Eisler ræöir við Erich Engel, einn reyndasta og bezta lei kstjóra Berliner Ensemble, sem setti m. a. Túskildingsóperuna, Lif
Galileis og Móði r Courage á svið.
ekki hægt að banna þennan
söng, einnig verkalýður Þýzka-
lands utan fangbúðanna kann
sönginn, það þekkir hann þegar
stór hópur verkamanna margra
landa og hann mun breiðast
um allan heim. Söngurinn
„Mýrarhermennirnir" er mik-
ilvægt byltingarskjal og auk
þess einhver fegursti söngur,
sem hin byltingarsinnaða verka-
lýðsstétt hefur skapað sér.
Inngangur að leikriti.
Leikritið „Ötti og eymd Þriðja
ríkisins" eftir Bertolt Brecht
er samsett af sjálfstæðum en-
samræmdum 24 sviðsmyndum,
sem byggjast á vitnisburðum
og blaðagreinum og skrifað á
árunum 1935—'38. Þekktasta
sviðsmyndin mun vera „Gyð-
ingakonan“, sem Helene Weig-
el hefur lengst af leikið.
Mýrarhermennirnir nefnist
ein sviðsmynd þessa leikrits
Brechts. Þar notar Brecht Mýi'-
arhermannasönginn sem hljóm-
fall sviðsmyndarinnár og eining-
artákn fanganna gegn sam-
eiginlegum sterkari fjandmanni.
En af hverju er fjandmaður-
urinn, fasisminn, sterkari en
þeir? Um það fjallar þessi
stutta sviðsmynd skýrra orða:
Verkalýðshreyfingin var skipt
og engin samvinna hennar við
andfasísk borgarleg öfl. Sam-
einingin átti sér fyrst stað í
þjáningunni, í fangabúðunum.
Söngurinn er hér sunginn af
föngum mismundandi skoðana,
en settur í það ljós; hvers
vegna kom til fangbúðanna og
þá sköpunar söngsins? Inn-
gangskvæðið segirokkur söguna:
Fasisminn sækir að úr öllum
áttum, hættan vofir yfir. Komm-
únistar kröfðust að verkalýðs-
fiokkarnir tveir sameinuðust
í svokallaða Einingarfylkingu
(sem ljóð Brechts og Eislers
fjallar um), sameinuðust í bar-
áttunni við yfirvofandi hættu,
fasismann og létu deilur um
skilgreiningu fræðikenninga
klassískra marxismans (sem
kratar höfðu þá enn
þá á prógrammi sínu)
niður falla og síðan með öðr-
um andfasistum að berja niður.
Þá var það hægt: andfasistar
voru mun sterkari í þinginu —
og á hinum dökku úrslita-
dögum t.d. vopnasveitir komm-
únista og einnig krata utan við
Berlín í útjaðri Berlínar. A
síðustu stundu gugnuðu kratar
á að veita kommúnistum stuðn-
ing við að brjóta fastista-
deildirnar niður og afvopna,
þeir „sömdu“ við stormsveit-
irnar. Kommúnistar voru brytj-
aðir niður — síðan kom röð-
in að krötunum sjálfum og
öðrum andfasistum.
Við sjáum hér í sviðsmynd-
inni á eftir, hvernig komm-
únistinn Lohmann stendur harð-
ur og afdráttarlaust gegn fasism-
anum og leiðir harka hans til
þess að allir fangarnir verða
færðir í byrgið.
Kratinn Brúhl er Ijóslega
sýndur: Fulltrúi verkalýðsflok
sem er farinn að vera þáttak-
andi og hluthafi í arðráni borg-
arastéttarinnar og því tvístíg-
andi. Klofning persónuleikans
er sýnd strax í upphafi þegar
hann ber á Lohmann að hann
„leki“, að honum sé ekki að
treysta (en Lohmann gefur
í skyn að það hafi þó verið
Brúhl sem sveik Karl) — svo
í lokin, þegar Brúhl m.a. vegna
þessara ummæla sinna stendur
við hlið Lohmanns (sem þá
er náttúrulega of seint. of lengi
var dei.lt) og þeir eru allir
færðir í byrgi píninga og kvala.
Röksemdir krata á þessum
tíma koma berlega í ljós (sem
eru þær sömu og krata í V,-
Þýzkalandi í dag). Lohmann
hefur upp kjörorð Ernst Thál-
manns 1933: Hitler þýðir stríð.
En Brúhl segir: Ekki ef _ við
erum með í ráðum (þekkið þið
röksemdina fyrir þátttöku krata
í ríkisstjórn íslands í flag?).
Lohmann bendir honum á svik
krata í upphafi fyrri heims-
Framhald á 10. síðu
LEIKHÚS ÆSKUNNAR
kles og Agíasfjósið
eftir Friedrich Diirrenmatt
Leikstjóri: Gísli Alfreðsson.
þreytandi háðfugls verða ekki
ræddir að sinni, en þeir eru
flestir skopleikir þrungnir
djúpri alvöru, hvössu háði og
ádeilu íog ærið gráu gamni, og
ganga jafnan í berhögg við
natúralíska leikhefð síðari
tíma. Dúrrenmatt leitar víða
til fyrirmynda og fanga, eða
allt frá Aristófanesi til Bert-
ohs Brechts sem sýnilega er
ilærifaðir hans um aðra fram,
en enn er hann ekki orðinn
neinn jafnoki meistarans.
Vandkvæði samtimans og sú
geigvænlega hætta törtímingar
og algers skipbrots sem vofir
yfir öllu mannkyni er Dúrren-
matt efst í huga, og bjartsýnis-
maður er hann ekki. En vílur
og vol eru honum víðs fjarri,
menn e'ga að ganga ókvíðnir
log uppréttir á vit örlaga sinna,
hugrekki og mannlega reisn
má þá aldrei skorta; þær skoð-
anir skáldsins birtast meðal
annars ljóslega í lokasvörum
„Heraklesar“, hins mergjaða
pólitíska skople'ks.
Sú var ein af víðfrægum
þrautum Heraklesar, hins goð-
borna þjóðardýrlings og kappa
að hann skyldi hreinsa fjós
Agíasar konungs í Elis, en þar
hafði ekki verið mokað undan
þrjú þúsund nautum í þrjátíu
ár. Dúrrenmatt endursemur
hina fornu sögn á mjög
skemmtilegan og óvæntan hátt,
hugkvæmni og auðugt ímynd-
unarafl brestur skáldið sízt af
öllu. I höndum hans breytist
hin ódauðlega hetja og frels-
ari í næsta mannlegan kappa,
það >er ekki vegna guðVegra
skipana eða æðri örlaga að
hann vinnur afrek siín, heldur
tolátt áfram vegna þess að hann
er sífellt skuldunum vafinn,
hann verður sárnauðugur að
vinna hvert verk'ð öðru ó-
þrifalegra til þess eins að
reyna a'ð seðja hít ófyrirleit-
inna lánardrottna. Leikurinn
berst til bændalandsins Elis,
en það er allt kom'ð á kaf í
mykju að heita má; Herakles
er beðinn að hreinsa 'landið
gegn háu gjaldi. En þegar á
reynir tekst stjórnmálamönn-
um og embætta að eyða málinu,
gera endurreisnina að engu.
Allir segjast þeir vilja að land-
ið sé mokað og forinni skolað
burt og halda um það fjálg-
legar ræður, en þurfa umfram
allt að athuga málið, enda eru
hagsmunir framleiðenda og út-
flytjenaa í veði; kosnar eru ó-
teljandi nefndir og loks taka
önnur ríki að blanda sé.r í
leikinn og sízt til bóta. Þessi
napra og hlægilega skopstæl-
ing á vestrænu þingræði okkar
tána er aðail leiksins, það er
Dúrrenmatt sönn ánægja að
hæðast óþyrmilega að lýðræð-
inu í heimalandi sínu, enda
hefur hann löngum elt grátt
silfur við landa sína og lítt
fallið ií geð hinum vel öldu
svissnesku borgurum.
„Herakles“ er útvarpsle'kur
sem áður er sagt og hlítir í
öllu sérstæðum lögmálum þess
óbundna forms; hér ier við
margháttaða og auðsæja örð-
ugleika að etia. Það væri engu
að síður girnilegt að kynnast
kosíulegum vífillengjum stjórn-
málaskúmanna og öðru g'.ensi
skáldsins í meðförum reyndra
og mikilhæfra leikara, enda
eru mannlýsingarnar undar-
lega raunsæjar og lifandi þótt
um skopmyndir sé að ræða.
Hér er að sjálfsögðu ekki sliku
að heilsa, leikendurni.r flestir
ungir og óreyndir og leikstjór-
inn sjálfur byrjandi, og bæði
fráleitt og ósanngjarnt að
leggja venjulega mælistiku á
þessa sýningu. í annan stað
ætti hún að síandast saman-
burð við skólaleiki og sýning-
ar áhugamanna utan borgar,
en bregzt að einu leyti: svo
ofboðsleg var vankunnátta
sumra helztu leikendanna að
um reykvískt met hlýtur að
vera að ræða, félagið hefur um,r
of hraðað frumsýningu leiks-
ins. Gísla Alfreðsson, h'nn
unga leikstjóra, skortir hvorki
hugkvæmni né áræði, en svið-
setning hans . ber ýmis merki
byrjandans. Hann beitir marg-
víslegum áhrifameðölum, „háv-
aða og hörðu braki“, en kann
sér ekki hóf; þannig verða æð-
isköst Heraklesar of langdreg-
in, enda mikil raun að þurfa
að hlusta lengi á þórdunurein-
ar í myrkri, og um viðureign
garpsins og nashyrningsins
gegnir sama máli. Hitt er ekki
tiltökumál þótt talkórarnir
heppnist ekki vel — þe:m
veigamestu er reyndar sleppt
með öllu, enda ofraun hinu lítt
þroskaða leikhúsi, og svo
mætti lengur telja. Kurt Zier
hefur teiknað tjöld og bún-
inga og unnið gott v-erk. Sviðs-
myndir hans eru einfaldar og
si’lhreinar og falla vel að efni
og eðli leiksins, og búningarn-
ir hinir skemmtilegustu; íbúar
hins mykjuþakta lands eru ó-
sviknir taðskegglingar i öllu
út’ iti. Að þýðingu Þorvarðar
Helgasonar ætla ég ekki að
finna, og því síður tónlist
Ragnars Björnssonar, en le:k-
skrána skortir flest það sem
slikan hlut má prýða.
Jónas Jónasson leikur kapp-
ann Herakles — hæfilega hár
og þrekinn og mikill á velli,
en virðist fáum öðrum kostum
búinn, kímnin og kunnáttan í
minnsta lagi og tadi hans æv-
inlega bóta vant^ ætla mátti
að leikarinn værjjinikið, veikui’
í hálsi. Fxamganga og fram-
sögn fíelgu Löve er mun ör-
uggari og jafnbetri, en hún
fær þó alls e gi risið undir
þeim lofsyrðum sem hlaðið
er á. Dejaneiru, unnustu Hera-
klesar; og að mínu viti hefur
leikkonan jafnan staðið sig
betur en að þessu sinni Rich-
ard S:gurbaldursson er skýr-
mæltur og viðfeldinn í lítt
þakklátu hlutverki sögumanns-
ins og einkaritarans, en túlk-
unin snauð að blæbrigðum.
EftirhermusnTkngnum Karli
Guðmundssyni veitist auðvelt
að draga upp hnittilega mynd
sirkusstjórans, hir.s hraðmælta,
ísmeygilega og óbilgjarna
manns; og Valdimar Lárusson
er traustur og geðfeldur Ágias
og ber e'nkenni hins ríka og
íhugula bónda, en leikurinn
ekki rlkur að tilþrifum.
Allmikill fjöldi kornungra
og óþekktra leikenda koma við
sögu, en ekki verða nöfn
þe:rra talin; allir leika þeir
af sönnum áhuga og æ.skufjöri
og misjafnlega viðvaningslega
eins og gengur. Fremstur
þeirra þykir mér Borgar Garð-
arsson .er leikur Fýleus son
Ágíasar miög snoturlega, en
hanner geðfelldastur söguhetj-
anna; gaman er líka að lítt
tömdu fjöri, ærslum og skýru
tali Þorsteins Ge'rssonar.
kynn;s og ritstjóra í Elis. Og
þá er ekki annað eftir en óska
leikhúsinu nýja gæfu og geng-
is — óska þess að það megi
hiklaust ganga braiitina fram.
Á. Hj.
Þriðjudagur 2. október 1962 — ÞJÓÐVILJINN — (7