Þjóðviljinn - 07.10.1962, Blaðsíða 7

drepið hefur verið á. Þeir
sneru sér alla jafna til þings-
ins með beiðni um takmörkun
á starfsemi þeirra. Taka verð-
ur þó tillíí til, að framan af
18. öldinni var litið svo á, að
það vær-i í verkahring þingsins
og dómstólanna að setja fyrir-
mæli um vinnuskilyrði og sam-
tökum var ekki fremur en ein-
staklingum talið heimilt að
hlutast til um ágreining, sem
löggjafinn taldi heyra undir
sig. Þess vegna var það við-
hoi'f þngsins, að verkamenn
efndu til uppreisnar gegn þing-
inu, þegar þeir bundust sam-
tökum um að rifta ákvæðum,
sem sett höfðu verið með lög-
boði. En viðhorf í þessum efn-
um voru gerbreytt undir lok
18. aldar. Þá hafði kenn'nga-
kerfi hinnar frjálsu samkeppni
rutt úr vegi kenningarkerfi
merkantilismans. Og árið 1799
voru loks samþykkt á brezka
þinginu lög, sem bönnuðu
starfsemi verkalýðsfélaga.
Verkamönnum í sérhverri at-
vinnugrein var bannað að hafa
með sér samtök um hækkun
launa eða styttingu vinnudags
eða kröfur um, að atvinnurek-
endur réðu aðeins tilnefndan
hóp manna til starfa. Lág-
marksrefsing við brotum á
lögum þessum voru fangelsun
í þrjá mánuði. Þá sagði einnig
í lögum þessum, að kviðdóm-
endur skyldu ekki segja til um
sekt þeirra, sem sakaðir yrðu
um brot á lögum þessum. Eftir
samþykkt þessara laga hófst
tímabil ofsókna á hendur
verkalýðsfélögunum, sem stóð
í aldarfjórðung.
VI.
Það skyldi haft i huga, að á
•síðari hluta 18. aldar var enn
í fersku minni í Bretlandi
borgarastyrjöldin um miðja 17.
öld, sem lauk með því, að kon-
ungurinn var tekinn af lífi
1649. Og stjórnarbyltingin
1688, þegar konungi landsins
var stökkt úr iland.i, en annar
kallaður inn í land'ð. Þess
skyldi einnig minnzt, að að
baki verkalýðsfélaganna stóð
sameiginleg andstaða gegn
þeim þjóðfélagsháttum, sem
fylgt höfðu í kjölfar iðnbylt-
ingarinnar. Ótti stjórnarvald-
anna við, að í verkalýðsféiög-
unum dyldist hreyfing, sem
stefndi að byltingu í landinu,
var þannig eklti án ástæðna.
Stjórnarvöldunum mun ekki
Síðari
hluti
hafa orðið hugarhægara, þegar
nýlendurnar í Ameríku gerðu
uppreisn gegn heimalandinu og
lýstu yfir sjálfstæði sínu litlu
síð^ar. Og fáeinum árum eftir
að'brezka stjórnin neyddist til
að viðurkenna sjálfstæði ný-
íendna sinni fyrrverandi í
Ameríku, brauzt franska sjórn-
arbyltingin út 1789.
Franska stjórnarbyltingin
kom miklu róti á hugi manna
i Bretlandi. Fyrir frönsku
stjórnarbyltinguna voru starf-
andi í Bretlandi nokkur stjórn-
málafélög róttækra borgara,
sem öðrum fremur höfðu á
stefnuskrá sinni almennan
kosningarétt og umbætur á
þinginu. Það var í einu slíku
róttæku félagi, að flutt var
ræða um ættjarðarást, sem
varð tilefni frægs andsvars,
bókar Burkes „Hugleiðingar
um frönsku stjórnarbylting-
una“. Þeirri bók var svarað
með tveimur kunnum ritum.
Riti Williams Godwins Athug-
un á stjórnmálalegu réttlæti
og bók Paines Mannréttindi.
Það var fyrir áhrif þessarar
bókar Paines, að fyrsta stjórn-
málafélag verkamanna var
myndað í Bretlandi. Félag
þetta var Bréfafélag London,
sem stofnað var af hópi fag-
ilærðra verkamanna. Félag
þetta hófst handa með bréfa-
skriftum, dreifimiðum og bækl-
ingum að byggja upp stjórn-
málaflokk, sem næði til alls
Bretlands. Félag þetta vísaði
á bug beitingu hvers konar
ofbeldis. Það hugðist koma
málum sínum fram með for-
tölum. Félagi þessu var m’kið
ágegnt í fyrstu og deildir þess
störfuðu um allt Bretland.
Ríkisstjórnin greip þá til þess
bragðs að stofna félag til að
vinna gegn því, „Félag til
verndar frelsi og eignum gegn
lýðveldissinnum og jöfnunar-
mönnum". En meðan þessu fór
fram í Bretlandi, rann franska
byltingin skeið sitt. Lýðveldi
var stofnað í FrakkJandi 1792,
lconungurinn Lúðvík XVI. var
tekinn af lífi í janúar 1793 og
mánuði síðar kom til styrj-
aldar milli Frakklands og Bret-
lands. Velferðarnefndin tók til
starfa í apríl 1793. Þessir at-
burðir í Frakklandi urðu til
þess, að dró úr viðgangi rót-
tæku hreyfingarinnar í Bret-
landi. Ríkisstjórnin réðst þá til
atlögu gegn bréfafélaginu. f
fyrstu voru lrandteknir og sak-
felldiy forystumenn róttækra
í Skotlandi. Að því búnu voru
forystumenn Bréfafélagsins
handteknir í London. En þeg-
ar til kom neitaði kvið-
dómurinn að sakfella sakborn-
ingana og málið gegn þeim féll
niður. Samt sem áður tók
Bréfafélagið að lognast út af
og brátt var úr sögunni þessi
fyrsti stjórnmálaflokkur verka-
lýðsstéttarinar. Og ríkisstjórn-
inni tókst að notfæra sér styrj-
öldina gegn byltingastjórninni
í Frakklandi til að gera tor-
tryggilegar allar róttækar^,
hreyfingar í Bretlandi.
VII
Þótt starfsemi verkalýðsfé-
laga væri bönnuð með lögum
í Bretlandi 1799, lögðust þær
ekki .uiður, heldur héldust við
lýði sem leynileg sgmtök. öll
kjarabarátta brezkra verka-
manna lá niðri sex ár. En 1808
bundust vefarar samtökum um
að leggja fyrir þingið beiðni
um löggjöf um lágmarkslaun.
Til allsherjarverkfalls náma-
manna í Northumberland og
Durham lcom 1810, en því lauk
með því, að forystumenn verk-
fallsins voru hnepptir í dýflissu.
Og til fleiri verkfalla kom
næstu ár. En miklu meiri at-
hygli en þessi verkföll vakti
ný hræring innan verkalýðs-
hreyfingarinnar, hræring, sem
kennd er við „Ned Ludd“ eða
„Ludd konung". Hræring þessi
fólst í skipulögðum skemmdar-
verkum á verksmiðjuvélum.
Þessi leynisamtök, sem virðast
hafa verið mjög vel sldpulögð
breiddust út um allt Bretland.
Forystumenn þessara samtaka
sem oft eru nefnd Luddisminn,
náðust ekki, og ókunnugt er
með öllu um þá.
Eftir lok styrjaldar Bretlands
og bandamanna þess við Frakk-
land 1815, og friðarsamning-
ana kom atvinnuleysi og
kreppa, hin fyrsta mikla at-
vinnukreppa kapitalismans.
Eins og að líkum lætur kom
til vinnudeilna. Þeim lauk með
ósigri verkamanna. Þegar þeir
höfðu beðið ósigur hvað eftir
annað, urðu þeir úrkula vonar
um að bæta hlut; sinn með
beinum verkfallsaðgerðum. At-
hygli þeirra beindist þá að
baráttu fyrir almennum kosn-
ingarétti. Og það var einmitt
á fjöldafundi í Manchester,
sem boðað hafði verið til í því
skyni að vinna að framgangi
þessara pólitísku baráttumála
verkalýðsins að kom til liinna
svonefndu „Petenloo-morða“,
þ.e. skotárásar vopnaðra lög-
gæzlumanna á varnarlaugan
mannfjölda, sem vöktu mikla
mótmælaöldu í Bretlandi.
Lögin um starfsemi verka-
lýðsfélaga voru numin úr gildi
1824. Brezkur verkalýður beið
ekki boðanna að hagnýta sér
aðstöðuna, sem hann hlaut þá.
Verkalýðsfélög, sem haldizt
höfðu við leynilega tóku að
starfa fyrir opnum tjöldum
og fjölmörg ný verkalýðsfé-
lög voru stofnuð. Fyrsta verka-
lýðsfélagið, sem náði til starfs-
stéttar um landið aUt var stofn-
að í spunaiðnaðinum 1829, en
fyrsta samband verkalýðsfélag-
anna 1833 fyrir forgöngu Ro-
•berts Owens. Allflest þáu
verkalýðsfélög, sem stofnuð
voru á öðrum fjórðungi 19. ald-
mna. Götubardagi í einu af úthverfum Birmingham.
ar urðu þó skammlíf. Rætur
brezku verkalýðshreyfingar 20.
aldar verða ekki raktar lengra
aftur en til miðbiks eða þriðja
fjórðungs 19. aldar.
VIII.
verkamanna voru þó lengi
bönnuð með lögum. Þegar
fyrsta alþjóðasamband verka-
manna var stofnað 1864, voru
verkalýðsfélög enn ekki leyfð
í neinu landi Evrópu öðru en
Bretlandi.
Brezka verkalýðshreyfingin
komst fyrr á legg en verkalýðs-
hreyfingin á meginlandi Evr-
ópu, sakir þess að stétt verka-
manna, annarra en iðnaðar-
manna, myndaðist fyrr í Bret-
landi en á rheginlandinu. En
þær miklu breytingar á at-
vinnuháttum, sem fólust í
iðnbyltingunni, voru smám
saman teknar upp á megin-
landinu á 19. öld. Og við upp-
komu iðnaðarins fjölgaði verka-
mönnum gífurlega og samtaka-
máttur þeirra efldist. Samtök
Á síðari liluta 19. aldar hlutu
verkalýð-sfélögin lagalega við-
urkenningu í hverju landinu á
fætur öðru. Verkfoll voru leyfð
í Frakklandi 1864, (en verk-
fallsrétturinn var þó afnuminn
1872—’84). Á Austurríki var
starfsemi verkalýðsfélaga leyfð
með lögum 1867, í Hollandi
1872 og í Þýzkalandi 1899, svo
að nokkur dæmi séu nefnd.
Um aldamótin 1900 höfðu
verkalýðsfélögin loks hlotið
lagalega viðurkenningu í nær
öllum löndum Evrópu.
Að leiðarlokum
„Friður, frelsi, mannúð, rétt-
læti! Þessum kjörorðum lýð-
veldis okkar megum við aldrei
gleyma,’ þau verða að .standa
letruð í hvers manns hjarta
svo að þau verði eklú innan-
tóm slagorð, heldur verði þau
okkur daglegt leiðarljós í allri
okkar breytni”. Með þeceum
orðum lauk Ilse Thiele, for-
maður kvennastamtaka þýzka
Alþýðulýðveldisins, ræðu sem
hún hélt fyrir hjúkrunarkonur
og bændakonur í nágrenni
Leipzigborgar fimmtudaginn 8.
maí s.l. Þessi orð voru sem
út úr hjarta mínu töluð, því
að þau eru nákvæmlega sú
mynd sem ég tek heim með
mér af stefnumiðum h'ns þýzka
Alþýðulýðveldis að lokinni
nærfellt þriggja mánaða dvöl
minni hér.
Eg hef verið gestur livenna-
samtakanna hérna allan þann
tíma er ég hef dvalizt hér
og notið einstæðrar gestrisni
af þeirra hálfu, og ennfremur
fengið að kynnast störfum
þeirra, mér til ómetanlegs og
gagns og fróðleiks. Eg hef sótt
fjölmarga fundi hjá þeim og
hrifizt af hinu mikla starfs-
sviði þeirra og þeim eldlega
áhuga, sem þær sýna við að
leysa þau margvíslegu verk-
efni sem fyrir þeim liggja.
Það sem mér kom e t.v mest
á óvart hér er hið mikla lýð-
ræði, sem mér finnst ríkja
hér á mörgum sviðum, maður
er ómeðvitað svo ánetjaður
hinum andsósíaliska áróðri, sem
alstaðar mætir manni heima
fyrir að maður þorir vart að
trúa því sem manni er sagt,
en verður að þreifa á því sjálf-
ur. Það sem efst var á baugi
í kvennasamtöku.num svo sem
og öðrum félagasamtökum var
nefnilega hin „Þjóðlega álits-
gerð“, sem send liafði verið út
til allra félagasamtaka til um-
ræðu og umsagnar, mig furð-
aði mjög hve opinskátt kon-
urnar létu í ljósi álit sitt
á henni og gagnrýndu það sem
þeim fannst að betur mætti
fara. Ég hef stundum verið
að velta því fyrir mér, hven-
ær við heima mættum eiga von
á að fá frumdrög að næstu
verkefnum ríkisins, til þess að
ræða þau og segja álit okkar
a þeim, og ég er hrædd um
að það verði bið á slíku.
Þá hef ég notað tímann vel
til að tala við allt mögulegt
fólk, sem á vegi mínum hefur
orðið, og mér finnst að í gegn
um þetta allt hafi ég fengið
nokkra innsýn í líf þessarar
þjóðar, ekki eins og það lítur
út á yfirborðinu og kemur hin-
um almenna ferðamanni fyrir
sjónir, heldur eins og það er í
raun og veru. Mest af öllu hef
ég þó e.t.v. lært af að tala við
óánægða fólkið hérna, en ég
hef gert mér sérstakt far um
að kynnast því, og reyna að
gera mér grein fyrir í hverju
óánægja þess sé fólgin. Minnis-
stætt er mé" v ðtal við eina
heilsutæpa konu, sem hefur á
framfæri sínu son sinn á barns-
aldri. Hún kvaðst vinna fyrir
tæpum 300 DM á mán. og bar
sig fremur illa. Bróðir hennar
væri búsettur í Múnchen og
stundaði verzlun, hann, kona
hans og dóttir ættu öll sinn
bílinn hvert og fannst henni
að vonum hagur þeirra vera
talsvert betri en sinn. Hún
kvartaði yfir öllu í DDR, á-
vaxtaleysi í búðunum, ókurt-
eisi afgreiðslufó'ksins sam ekki
kynni lengur neina mannasiði,
langri bið á læknabiðstofum o.
fl. o. fl. Ég spurði hana í mesta
grandaleysi af hverju hún væri
þá að vera hér, en liefði ekki
heldur farið vestur í sæluna
meðan slíkt var hægt. Svai'i
hennar mun ég aldrei gleyma,
mér fannst það svo táknrænt.
„Það myndi ég aldrei gera. I
Vestur-Þýzkalandi yrði ég að
vinna eins og hér. en þá yrði
sonur minn að ganga um göt-
urnar með lykil um liálsinn
þegar hann kæmi úr skólanum,
hann fengi ekki almennilegan
mat um hádegið, og hann myndi
trassa námið. Hér fer hann í
skólagarð að námi loknu, þar
sem hann fær alla aðhlynningu
sem hriin þarf, og er látinn
læra. Þar að auki fær hann
námslaun þegar hann stækkar,
ef hann vill fara í háskóla,
þar gæti ég ekki veitt honum
néina æðri menntun’’.
Það er einmitt þetta, sem
gengur eins og rauður þráður
gegnum allt þjóðfélagskerfi hér,
Það er að búa æskunni sem
bezt lífsskilyrði og mennta þjóð-
ina. Sú þjóð, sem þannig byggir
upp, henni hlýtur að vegna vel
í framtíðinni.
Ég kveð svo þessa þjóð, og
alveg sérstaklega alla þá sem
hér hafa greit't göJ/j mína á
einhvern hátt, með ákaflega
hlýjum huga. Ég vona og er
viss um, að friður, fijelsi og
mannúð og réftlæti verði þe:r
hornsteinar sem Þýzka Alþýðu-
lýðveldið heldur áfrám að
byggja á, og yfirbyggingin mun
verða hornsteinunum vérðug.
Skrifað í Leipzig 10. maí 1962.
María Þorsteinsdóttir.
~ (7j
Sunnudagur 7. október 1962
Þ J ÓÐ VILJINN