Þjóðviljinn - 17.10.1962, Blaðsíða 7

r
Miðvikudagur l'V. október 1962
• • . og var beint að beim fallbyssum sem stóðu sitt hvorum
megin við Isakskirkjuna.
Þjóðskáld
Leningrad-Pétursborg er borg
rússneskra bókmennta.
Þetta er borg Púsjkíns. Um
hana orti hann kvseði: Ég
elska þig. sköpunarverk Péturs,
ég elska strangan svip þinn,
voldugan straum Nevu. granít-
bakka hennar. tungllausa birtu.
gagnsætt rökkur nótta þinna.
Skáldið elskaði ennfremur:
Prostkyrrð þinna grimmu vetra,
sleðaþyt, stúlkuandlit skærari
en rósir. ys og glæsibrag dans-
leikja. glaum freyðandi glasa
og bléan púnsloga á pipar-
sveina gleðiíundi. Svona var
hjarta skáldsins ríkt.
Skammt héðan, í Tsarskoje
sélo. ólst hann upp. gekk um
fagra garða. orti franskar
skemmtivísur og rússneskar
drápur og stalst til að drekka
gogol-mogoi með glöðum og
bjartsýnum skólafélögum Á
Senatstorginu stóðu síðar marg-
ir þessara vina hans 1 desem-
ber 1824. uppreisnarmenn gegn
keisaranum. og var beint að
þeim fallbyssum sem stóðu sitt
hvorum megin við Isakskirkj-
una. Þeim sendi skáldið síðar
hvatningarljóð til Síberíu. þar
sem þeir voru i útlegð. Hér
orti hann gleðikvæði og vina-
kvæði og lofkvæði um Pétur
mikla til að minna Nikulás
fyrsta á það hvemig stjómend-
ur eiga að vera.
Hann er bjóðskáld. Hver
lína sem hann skrifaði er dýr-
mæt. Á 361. blaðsíðu annars
bindis akademísku útgáfunnar
á verkum hans stendur: „Eitt-
hvað dreymir Baratínskí. Eitt-
hvað hugsar Pletnéf" — og
ekki annað Það er sérstaklega
ánægjulegt að fletta ritsafni
þar sem engu er sleppt. Hálf
gamanvísa sero hefur gleymzt
að ljúka við bregður alúðlegri
birtu vfir það samband sem
begar er komið á milli les-
arans og höfundar mikilla og
sögulegra ijóða.
Allar vildu . . .
Hann er þjóðskáld og þess-
vegna vilja allir eiga hann.
Ég hef séð kirkjulegt málverk
sem sýnir Púsjkín i postulleg-
um klæðum og með heilags
manns yfirbragði. Samt orti
hann mesta níð um guðdóminn
sem hægt er að hugsa sér. t
langri drápu sem heitir Gabrí-
elsljóð segir frá þvi hvemig
bæði Andskotinn og Gabríel
erkiengill áttu ástafundi með
Mariu áður en Guð kom til
skjalanna. (Kirkjan hefur gert
margt annað skemmtilegt: ég
hef séð annað kirkjulegt mál-
ver sem sýnir Léf Tolstoj, sem
vissulega stóð nálægt kristnum
dómi. brennandi í eldi helvít-
is og yfir honum standa bisk-
upar og syngja guði dýrð).
Dostoéfskí. sem boðaði Messí-
asarhlutverk rússnesku þjóðar-
innar. gerði Púskjín einn af
spámönnum hennar. Hann sá i
verkum Púskjíns iafnvel ábend-
ingu um þá niðurstöðu sem
hann hafði komizt að sjálfur-
beygðu þig. stolti maður.
Hitt er svo rétt að þjóðin
á Púsjkín. Það er ekki gott
að segja með fáum orðum
hvemig á því stendur. Ekki
myndi ég segja að skáldið héldi
á sjálfum vizkusteininum i lófa
sér. Réttara væri að sjá skáld-
ið halda á heiminum i lófa
sér og umgangast. hann með
undraverðu frelsi og einlægni.
en við horfum á þessa töfra
og vitum ekki lengur af okkur
sjálfum.
Hltóarsoor
Það er alltaf freistandi að
rifja upp sögur um Púskjin.
Þegar hann var ungur starfs-
maður i utanríkisþjónustunni
Á morgun:
□ Pólskar metsöluskáldsögur um
Sigríði stórráðu og aðrar persónur
úr íslenzkum fornbókmenntum.
ÞJÓÐVILJINN
LENINGRAD SH
var hann einhverju sinni kall-
aður fyrir gúbematorinn Mílor-
adovítsj. Þegar komið var með
Púskjín skipaði Míloradovítsj
lögreglumeistara sínum að aka
heim til skáldsins og innsigla
alla pappíra þess. Púskjin
sagði: „Greifi, þetta er ekki
ómaksins vert, þér finnið þar
ekki það sem þér leitið að.
Látið mig heldur fá pappír og
penna og ég skrifa þetta allt
niður nú“. (Púskjin skildi strax
að leitað var að ósiðlegum og
hættulegum ljóðum hans). Míl-
oradovítsj var snortinn af svo
frjálsmannlegri hreinskilni og
hrópaði hátíðlega: „Ah, c’est
chevaleresque“ — þetta er ridd-
aralegt — og þrýsti hönd
skáldsins.
Margir góðir menn hafa for-
mælt nítjándu öldinni og ég
er þeim yfirleitt innilega sam-
mála. En hafa ekki fundir lög-
regluforingja og baldinna
skálda á tuttugustu öld yfir-
leitt verið sýnu dapurlegri en
þessi sem nú var lýst?
Til er önnur saga mjög lær-
dómsrík. Nasjokína greifafrú
sagði Vrangel hershöfðingja
yfir stórskotaliðinu í Moskvu
frá því. að ekkja Púskjíns hefði
nýlega trúlofazt Lanskí hers-
höfðingja. Vrangel svaraði:
„Þetta finnst mér lofsvert.
Mað«r hennar verður þá a.m.k.
hershöfðingi en ekki einhver
Púsjkín. nafnlaus maður og
stöðulaus...“
Hvar bió skrifarinn
Akakí?
Já, það var áður minnzt á
það f þessum pistlum, að það
er miklu hættulegra að vera
listamaður en hermaður. Púsj-
kín var drepinn í einvígi.
Lermontof skáld var viss um
að aristokratíið ætti sök á
dauða hans og hafa margir
fallizt á þá skoðun síðan.
Hingað var hann borinn heim
særður — héðan var lík hans
borið út. Hann bjó í mjög
sæmilegu húsi við ána Mojka.
sem er mjó og bugðótt. Ibúð
hans er safn nú. en var þvi
miður Iokuð þennan sólskins-
dag. Það var verið að hreinsa
ána og strákar stóðu á bakka
hennar við vonlausar fiskveið-
ar. Þetta er ekki langt frá
Hallartorginu, — það má stíga
nokkur skref og sjá Alexand-
ers miklu blökk — sem hlýt-
ur þó að vera sýnu lægri en
bautasteinn skáldsins.
En þótt Hallartorgið sé
skammt undan þá sjáum við
á þessum slóðum þessa undar-
legu leiguhjalla Pétursborgar
— gróðahús voru þau kölluð
— þar sem embættismenn
bjuggu, háir og lágir, svo og
veitingaþjónar og skáld. Það
eru kannski svalir á annarri
hæð þar sem leyndarráðið bjó
og reiðilegir Grikkir standa
undir útskoti á næstu hæð
fyrir ofan. En uppi á lofti bjó
berklaveikur bókmenntagagn-
rýnandi og skrifaði hundrað
blaðsíður á mánuði fyrir þykk
tímarft. Stundum voru þessi
hús allreisuleg, — Pétursborg
var betur byggð en aðrar borg-
ir, en hús hafa alltaf elzt illa
hér, rakt loftslag spillir lit og
múrhúðun. Hús voru mjög
skellótt hér og eru það enn,
því miður. Leningrad veitti
ekki af að fá yfir sig sem-
entsregn og málningar.
En hvað sem. þvi’ líður:
nokkru lengra héðan stóðu
beinlínis fátækleg hús. Or slíku
húsi skauzt sögupersóna Gogols,
skrifarinn Akaki Akakíévitsj
um áttaleytið á morgnanna. Og
hljóp eins og fætur toguðu
fimm-sex götur niður í stjómar-
deildina þar sem hann vann.
Hann hljóp svona hratt því að
kápan hans var orðin gatslitin
en norðanvindurinn frámuna-
lega napur. Þama hljóp hann
og hugsaði um nýju kápuna
sem hann myndi eignast þeg-
ar hann hefði sparað kerti og
neitað sér um tedrykkju á
kvöldin tvo-þrjá mánuði í við-
bót. Þessi bjarta hugsun nærði
hann, yljaði honum. Svo var
kápan fullsaumuð — en henni
var stolið sámdægurs og yfir-
valdið sýndi skrifaranum hroka
og hranaskap þegar hann leit-
aði ásjár, og hann dó úr skelf-
ingu og sorg. Þetta er mjög
raunaleg saga. En Akaki Ak-
akíevítsj gekk aftur eins og ís-
Ienzkur maður og dró göfugar
kápur af herðum velhaldinna
manna í hefndarskyni fyrir þá
niðurlægingu sem fátækir
menn verða fyrir á jörðunni.
Um þann sem ekki
elskaði borsr Péturs
I Pétursborg bókmenntanna
ók Évgeni Onégín á ágætum
frönskum vagní á greifadans-
leik og á sömu breiðstrætum
sá Majór Kovaléf sitt eigið nef
rigsa um með gullsaumaða
axlask^fa og segjast vera rik-
isráð i allt öðm ráðuneyti en
majórinn. (Svona skemmtileg-
ir atburðir komu fyrir á dögum
Heine og Jónasar). En í borg-
inni bjuggu einnig söguhetjur
Dostoéfskís. Þær voru eitthvað
skyldar skrifaranum Akaki úr
sögu Gogols, kannski bjuggu
þær ekki allar eins fátæklega,
en þær voru mikið skyldar
honum nema hvað þær voru
miklu stærri. Lína Púskjins í
rússneskum bókmenntum er lína
jafnvægis, heilbrigðis. Gogol er
faðir ofstopafullrar ritlistar og
Dostoéfski er sonur hans.
Hér bjó Makar Dévúsjkín,
söguhetja í „Fátæku fólki",
sem var fyrsta saga Dostoéf-
skís. Hér sat þessi klaufalegi,
feimni, pennaglaði, góðhjartaði
maður og skrifaði hlýleg bréf
til Varénku og reyndi að styðja
hana i raunum hennar. Þau
skrifuðust á um bækur. Það
er athyglisvert að vesalings
Makar er óánægður með „Káp-
una“ eftir Gogol, — hann vill
að Akaki Akakievitsj finni aft-
ur kápuna, eða einhver höfðingi
gefi honum nýja. Og Makar er
mótsnúinn hinni hlífðarlausu
lýsingu á kjörum Akakis, til
hvers er nú verið að skrifa
svona? — eins og Iffið sé ekki
nógu dapurlegt samt Fólk vill
ekki sætta sig við „ljótleik-
ann“. Hve oft höfum við ekki
heyrt rosknar konur, þreytu-
legar eftir áratuga stórþvotta
og fiskvask, hallmæla einhverri
framhaldssögunni fyrir það að
hún endi illa, sé svo voðalega
sorgleg?
Hér bjó Raskolnikoff sem
þurfti að drepa okurkerlingu
til að sanna það fyrir sjálf-
um sér að hann væri maður til
að stíga yfir þröskuld smá-
mennasiðferðis. Hann var einn
þessara ofstopafullu ungmenna
sem glímdu við erfiöustu
vandamál heimsins og gátu
ekki sætt sig við neitt minna
en fullkomið svar, allsherjar-
lausn, og þjáðust mikið af
SÍÐA ’J
ástríðufullu lífi hugsunarinnar,
Hér var heimur hans og níð-
ingsins Svídrígælofs og skækj-
unnar heilögu Sonju og hins
drukkna sjálfspyndara, föður
hennar. Takmarkalaust stolt,
heilög auðmýkt, djarfleg hugs-
un, dýpsta niðurlæging og spill-
ing tókust á í þessum húsum,
á þessum blaðsíðum, og svo
fór að við kynntumst ekki að-
eins því sem maðurinn segir
ekki öðrum heldur og þvi sem
maðurinn þorir ekki að við-
urkenna fyrir sjálfum sér...
Púskjín lofaði Pétursborg.
Dostoéfskí hataði hana. Aftan
við orð þjóðskáldsins ,Ég
elska þig, sköpunarverk Pét-
urs“ skrifaði hann: „Því mið-
ur elska ég það ekki.“ Á öðr-
um stað vonar hann að með
þessari gráu þoku hverfi þessi
úldna og sleipa borg. Péturs^
borg var honum tákn margs
þess versta og hættulegasta í
rússnesku lífi. I „Idíótnum“
skapaði Dostoéfskí hinn rúss-
neska Krist, knjas Miskjín. En
hann gat ekki bjargað synd-
ugum bömum þessarar borgarj
heldur fórst sjálfur.
. . . bókmenntalegar minningar. Henti Lisa sér f þctta síkl
þegar Herman yfirgaf hana til að mæta köldu glotti SpaOa-
drottningarinnar?
Fyrirrennarj mannlausra farkosta
framtíðarinnar
í reynsluferð
NEW YORK — Vélheili sem
á sjálfvirkan hátt reiknar út
ítefnu skips og stýrir því síð-
an nákvæmlega eftir stefn-
unni verður reyndur á næst-
unni. Verkfræðingamir sem
smíðað hafa tækið kalla það
spor í áttina til mannlausra
skipa sem algerlega er stjórn-
að af vélum.
★ ★ ★
Siglingamálaskrifstofa
Bandaríkjastjómar beitti sér
fyrir smíði þessa sjálfvirka
ítýrimanna. Fyrsta tækið
verður sett í skipið PIONEER
MING frá útgerðarfyrirtæk-
inu United States Lines sem
er í Kyrrahafssiglingum. Á
löngum siglingaleiðum þess
eru hagstæðust skilyrði til að
reyna þetta nýja stjómkerfi
til hlýlar.
Áður en skip búið þessu
kerfi ieggur úr höfn er
IHI
stefnuútreikningnum breytt í
merkjakcrfi sem sett er á
gataræmur. Vélheilinn tekur
við merkjunum af ræmunum
og tekur síðan við stjórnimii.
★ ★ ★
Á siglingu reiknar stjóm-
tækið að staðaldri út staðar-
ákvörðun skipsins og gefur
til kynna hve langt það eigi
eftir til ákvörðunarstaðar.
Stefna og hraði em leiðrétt á
sjálfvirkan hátt.
★ ★ ★
Þegar stórframleiðsla hefst
á vélstýrimanninum er búizt
við að söluverð á honum
verði um 850.000 krónur Gert
er ráð fyrir að tækið borgi
sig á skömmum tíma við
eldsneytissparnaSinn einan
einu saman, sem stafar ai því
að skipið á aldrei að víkja
frá réttri stefnn ef tækið er
í iagi.