Þjóðviljinn - 26.10.1962, Blaðsíða 7

Frá Lenmgrad VI
Bros og tár
Sósíalismans
Skáldkonan Olga Bergholz
talar um „voldug og barnaleg
skref ungrar byltingar." Þessi
orð eru mjög sönn.
Ég sá í Leníngrad stór á-
róðursspjöld gefin út 1918 í til-
efni ársafmælis öreigavaldsins.
Alþýðan hefur á þessum mynd-
um bæði yfirþragð helgra
manna _ manna og kúbistískan
svip. Ég sá leirtau frá 1922
með kúbistískum skreytingum
og var uppistaðan hamar og
sigð. Ég sá Tíu boðorð öreig-
ans. Hið fyrsta hljóðar svo:
„Láttu ekki Koltjsjak, Dníkín,
Mannerheim kæfa vald þitt.
Hið þriðja: Vertu hverja mín-
útu á verði. Hið fjórða: Móðg-
aðu ekki meðalbóndann þegar
þú berst við stórbóndann. Hið
sjötta: Útrýmdu fáfræði sveit-
anna •— annars skilja bræður
þínir, fátækir bændur, þig
ekki. Hið áttunda: Trúðu ekki
óvinum þínum. Hið tíunda:
Vertu traustur sem stál í síð-
ustu úrslitaorustuni.
Svo kom friður. Æskan sem
hafði fæðzt of seint til að berj-
ast við hvítliða vildi samt sem
sem áður ekki verða eftirbátur
þeirra eldri. Nú var farið að
reisa rafstöðvar. En það var
margt annað reist.
Rétt eftir 1930 reisti hópur
verkfræðinga og rithöfunda sér
hús í' sameiningu. í þessu húsi
ætluðu þeir að berjast við „úr-
elta lifnaðarhætti“. Elda-
mennsku og bleyjuþvotti var
sagt stríð á hendur. Konan átti
að vera frjáls. Það var hvergi
krókur til einstaklingselda-
mennsku. Niðri var eitt sam-
eiginlegt eldhús. Sameiginlegt
barnaherbergi. Sameiginlegt
hvíldarherbergi. Félagslyndið
lifi. Settar voru á stofn ótal
nefndir til að stjórna sambúð-
inni. Verkfræðingar og rithöf-
undar sáu fljótt að þeir höfðu
hlaupið á sig. Maðurinn er ein-
staklingur auk þess að hann
er félagsvera Leníngradbúar
höfðu gaman af öllu saman og
kölluðu þetta hús „tár sósíal-
isrnans."
Byltingarmenn eiga skilda
mikla virðingu allra sæmilegra
manna. En þeim hættir við að
búa sér fyrirfram til mynd af
manninum eins. og hann á að
vera og svo reyna þeir að
troða honum inn í myndina á
einni nóttu. Stundum hefur
þetta fremur skemmtilegar af-
leiðingar eins og ofangreint
„tár“ sýnir. En afleiðingarnar
eru líka oft miklu alvarlegri.
■ Því eiga byltingarmenn að
fást við hagfræðileg vandamál
fyrst og fremst. Og útbreiðslu
menningarinnar.
Dimmir dagar
Svo liðu dagarnir með brosi
og tárum og margvíslegu starfi
þar til styrjöldin brauzt út og
umsátrið um Leníngrad hófst.
Þá hófst einn erfiðasti kapituli
í sögu þjóðarinnar.
Ég hef séð ljósmyndir frá
þeim tí!ma að þýzku herirnir
nálgast borgina. Á einni er ver-
ið að búa um minnisvarða Pét-.
urs mikla fyrir loftárásum.
Önnur sýnir alvarlega starfs-
menn listasafna búa um mál-
verk til brottflutnings. Hin
þriðja börn og konur á járn-
brautarstöð, þau bíða eftir ferð
austur á bóginn. Hin fjórða
ungkommúnista sem grafaskot-
grafir og skriðdrekagryfjur.
Allir eru áhyggjufullir á svip.
En fáa hefur grunað að orust-
an myndi halda áfram margar
vikur og marga mánuði og 632
þúsund óbreyttra borgara
myndu deyja úr hungri.
í nóvember og desember
1941 var brauðskammturinn
kominn niður í 125 grömm á
dag. Þegar börnin heyrðu ævin-
týri spurðu þau: Mamma, hvað
eru risarnir þungir? Hvað fá
þeir stóran matarskammt? í
lítilli dagbók níu ára drengs er
varla talað um annað en loft-
árásir og brauð: „24. janúar
1942. Ég heyri að brauð-
skammturinn hafi verið aukinn
um 50 grömm“. í maí sama
ár hefur lítil stúlka sem hét
Tanja skrifað dagbók: á sjö
litlum blaðsíðum eru sjö setn-
ingar, hver setning segir frá
dauða _ einhvers úr fjölskyld-
unni. Á síðustu blaðsíðu stend-
ur. „Ég er ein eftir, Tanja“.
Olga Bergholz hleypur í
sprengjuregni að kveðja deyj-
andi ömmu sína. Þessi 87 ára
gamla kona lá með .spenntar
greipar; hendur hennar voru
stórar og hnýttar því hún hafði
fætt og alið upp.fjórtán börn
og fjölmörg barnabörn, og hún
hafði lokað augum margra
þeirra og kastað hnefafylli af
mold á gröf þeirra. Þessi gamla
kona blessaði elztu dótturdótt-
ur sína, guðlausa skáldkonu
og sagði síðan: „Bjarga þú,
drottinn, þemu þinni Maríu og
höfuðborginni þinni rauðu,
Moskvu.“
Þrátt fyrir allt
En þrátt fyrir hungur og
150 þúsund þungar sprengjur
lifði þessi borg, vann, jafnvel
lærði. Önnur skáldkona, Vera
Inber, var líka í borginni allt
umsátrið. Hún skrifar í dag-
bók sinni, að þrátt fyrir dag-
.legár hættur, áhyggjur, veik-
indi „er langt síðan ég hef
fundið til slíkrar andlegrar
heilbrigði, til slíkrar vinnu-
gleði. Ég get margt gert. Og
það geri ég ef sprengjan fell-
ur ekki nær mér en í gær.“^
Á slíkum tímum brotna!
menn annaðhvort eða rísa upp j
í fullri stærð. Béssonof, sem |
hafði verið skæruliði í borg-1
arastyrjöldinni, bað um að
hann, sex synir hans og tvær
dætur yrðu send til vígvall-
anna saman, þau myndu berj-
ast öll saman á einum skrið-
dreka. Það varð smábilun í
mótornum hjá bilstjóra sem
var á leið til borgarinnar með
tvö tonn af korni yfir isinn á
Ladogavatni. En hann var svo
krókloppinn að hann gat ekki
hreyft fingurna. Þá dýfði hann
höndunum í benzín og kveikti
i þeim því hann vildi koma
korninu til skila. Starfsmenn
aðalbókasafnsins fórnuðu veik-
um kröftum í að draga saman
á sleða einkabókasöfn sem all-
ir höfðu dáið frá — þeir björg-
uðu fjöida bóka, handrita,
skjala. Og Sjostakovístj, tón-
skáld og slökkviliðsmaður,
samdi Leníngradsynfóníuna,
þróttmikið verk, margir segja
sterkara en fallbyssur.
Strax veturinn 1942 var
hægt að sjá dansmeyjar að
tjaldabaki í leikhúsi: þar stóðu
þær í þykkum loðkáþum og
biðu þess að þær væru kallað-
ar fram á svið. Og hringurinn
um borgina rofnaði. Sovéther-
irnir sóttu fram. En í sögu-
safni hefur geymzt orða, veitt
hermanninum Dúnín fyrir vörn
Leníngrad — kúla óvinarins
hafði farið í gegnum þessa
orðu og sært Dúnín til ólífis.
Dauðinn er oftast fyrirlitlegur
heimskingi og aldrei munum
við þessa staðreynd betur en
þegar við heyrum sögur sem
þessa.
Og sólin kemur upp
Og sólin kemur upp
Sár borgarinnar eru gróin.
Neðst á Nevskí prospekt er
áletrun á húsvegg: „í stór-
skotahríð er miruii hætta
hérna megin götunnar“. Þessi
áletrun er varðveitt til minja.
Það varð að visu að steypa
upp í nokkur gömul tré sem
höfðu orðið fyrir áföllum. En
í Sigurgarðinum vaxa nú veg-
leg tré. Það var dubbað upp
á gamlar hallir og ný hús
risu upp við breiðar götur með
svipuðum hætti og annarsstað-
ar í landinu.
Leníngrad er aftur önnur
höfuðborg landsins. Ungir og
gamlir spásséra um Nevskí í
sól eða þoku, og það mætti
segja mér að þetta fólk sé
kurteisara en Moskvubúar,
hvernig sem á því stendur. í
leikhúsum hér stendur gam-
ansöm ádeila með meiri blóma
en annarsstaðar. Leníngradball-
ettinn þykir djarfari og nýstár-
legri en sá í Moskvu; þeir eru
nú að sýna þrjá balletta eftir
Stranvinskí. Mravinskí, sem er
fyrir Leníngradfílharmoníunni,
er viðurkenndur bezti hljóm-
sveitarstjóri landsins. Postulíns-
gerð borgarinnar hlaut medal-
íu á heimssýningunni í Brússel
fyrir einfalda og smekklega
vasa. Verksmiðjan Elektrósíla
hjálpar til við að beizla stór-
ár Síberíú. Við háskólann hef-
ur íslenzka verið kennd, en
því miður voru þeir ekki
heima þessa daga sem helzt
bera ábyrgð á slíkri starfsemi.
Steblín-Kamenskí var kominn
til Pamír, upp á þak heimsins,
og Bérkof var víst líka uppi
á fjöllum. Því miður fyrir mig,
sem betur fyrir þá.
Út úr giftingarhöllinm við
Nevubakka komu tvenn hjón,
konurnar í hvitu, mennirnir
svartklæddir því nú eru brúð-
kaup orðin miklu hátíðlegri en
áður. Þau vöru mjög ung ölll
fædd fyrir tuttugu árum. Við
óskuðum þeim til hamingju.
Olga Bergholz hefur sagt:
„Engin ást er rikulegar endur-
goldin en ást á skáldskap. Sá
sem elskar skáldskap er tvisv-
ar skáld.“ Við skulum því
vona að þessi ungu hjón gefi
slikri ást einnig nokkurn tíma.
Svo og allir aðrir íbúar þéss-
arar miklu borgar. Annars
mun það stoða þá lítið að
reisa hús. Því hvað er auður
og afl og hús, ef engin jurt
vex í þinni krús? spyr Bjart-
ur.
Margir nýliðarnir
pyndaðir til
Þjóðviljinn hefur áður sagt frá því er hers-
höfðingi og fjórir liðsforingjar í fallhlífaliðinu
1 Toulouse í Frakklandi voru sviptir störfum
sínum og handteknir eftir að kunnugt varð um
það að þeir höfðu látið pynda menn sína á sví-
virðilegasta hátt. Mál þetta hefur vakið mikla.
ólgu í Frakklandi enda hefur margt óhugnanlegt
komið á daginn.
í herbúðunum í Toulouse
dvelst lið sem barðist í Alsír-
stríðinu. Eins og kunnugt er
beittu Fakkar pyndingum ó-
spart gegn Serkjum. Virðist sú
iðja hafa orðið herforingjunum
svo eiginleg að þeir hafi ekki
getað látið af henni enda þótt
þeir hefðu ekki lengur neina
óvini til að pynda. í búðunum
í Toulouse bitnaði pyndingaæði
herforingjanna á nýliðunum.
Sjúkrahúsið
yfirfullt
Menn hafa orðið vitni að því
að liðsforingjar hafa barið og
limlest unga hermenn. Eitt
vitnið hefur lýst því er her-
maður var barinn svo að bæði
handleggur hans og fótur
brotnaði. Hersjúkrahúsið var
alltaf yfirfullt og varð að
flytja suma hina limlestu á
sjúkrahús í borginni. Einn
sjúklinganna var með sprungna
lifur eftir barsmíðar.
Þeir nýliðar sem þannig voru
meðhöndlaðir voru ýmist þeir
sem ekki höfðu krafta til að
standast hinar erfiðu „æfing-
ar“ eða þeir sem ekki aðhyllt-
ust hinar fasistísku skoðanir
atvinnuhermannanna.
Sál Frakklands
í hættu
Atburðirnir í Toulouse hafa
vakið mikla athygli og reiði
meðal Frakka. Blöðin hafa
óbóta
mörg hver ritað alvarlegar rit-
stjórnargreinar um málið.
í Le Monde skrifar Robert
Gautier meðal annars:
— Samkvæmt skoðunum hins
sannfærða fallhlífahermanns
eru aðeins tvær manngerðir til:
fallhlífahermaðurinn og „hin-
ir“. „Hinir“ eru þeir sem neita
að trúa í blindni því sem þeim
er sagt. Og það sem furðuieg-
ast er: Fallhlífahermennirnir
líta alls ekki á „hina“ sem
menn. Þeir eru óvinir sem alls
ekki verðskulda að vera nefnd-
ir menn. Atburðirnir í Toulouse
sanna það að hvorki heflun i
uppeldi né vestræn menning
um aldir hefur dugað til þess
að uppræta sadismann í mann-
inum sem brýzt fram alltaf
öðru hvoru ....
Við höfum enn ekki losað
okkur við þær aðferðir sem
notaðar voru í stríðinu 1939 til
45 — og því miður ekki aðeins
af her Hitlers — aðferðir sem
þagað er yfir í Frakklandi þeg-
ar Frakkar heima og erlendis
eru annars vegar. Nú verður
'að binda endi á þetta.
La Croix skrifar í þriggja
dálka forystugrein á forsíðu:
— Sál Frakklands stafar al-
varleg hætta af vissri tegund
stríðs og vissu hugarfari sem
mjög er útbreitt innan hersins.
>
»