Þjóðviljinn - 04.01.1963, Blaðsíða 10

10 SlÐA
í>.TOf)VILJINN
Föst-udagur 4. janúar 1963
Gamet hafði alltaf átt heima
í þéttbýli. Hún gat naumast í-
myndað sér þvílíka auðn. — Og
landið — hvemig lítur það út?
Oliver sneri höfðinu að glugg-
anum og horfði á sólina sem
skein á hrímuð trén við Union
Square. Hann lét hugann reika
tfl Califomíu og sagði með
haegð:
— Það er dásamlegt land. ung-
frú Cameron. Það er fagurt á
svo undarlegan hátt, að þvi er
ekki haegt að lýsa fyrir fólki
sem ekki hefur komið þangað —
fjöll og gljúfur og eyðimerkur
og óendanlegar biómabreiður og
þúsundir nautgripa á beit í hlíð-
unum og stór rancho og fáein
þorp og fjarlaegðir og auðn og
tign. Allt er svo stórfenglegt. f
samanburði við fjöllin í Californ-
íu eru Adironlacks ekki annað
en vörtur.
Garnet leit í kringum sig í
herberginu. Allf virtist svo hvers-
dagslegt þrátt fyrir þaegindin.
— Hvemig er eiginlega að
koma tfl New York frá Californ-
fu? spurði hún.
Oliver hló afsakandi, hann
varð naestum feiminn. — Hún
virðist svo ósköp lítilfjörleg, ung-
irú Cameron. Ég veit að það laet-
ur undarlega í eyrum, en það er
alveg satt. Það er eins og mað-
ur hafi villzt inn í eitthvert
brúðuþorp í barnaherbergi.
Hann strauk yfir óstýriláta lokk-
ana. — Hér er allt svo yfirfullt,
hélt hann áfram. — Það er eins
og ekkj sé nóg rými. Maður er
alltaf hræddur um að rekasf á
eitthvað.
Glóðin í arninum andvarpaði
aftur. Garnet reis á fætur og
gekk þangað. Meðan hún horfði
niður í eldinn, spurði hún:
— Hvenær farið þér til baka?
—• Ég fer frá New York eftir
svo sem sex vikur!
— Það verður í marz. sagði
Gamet.
— Já, í marz, sagði Oliver.
— Ég þarf að pakka vörunum
sem ég er búinn að kaupa hér
og fara með þær til New
Orleans. Frá New Orleans flyt
ég þær eftir fljótinu tfl Inde-
pendence.
— Og svq þaðan til Santa
Fe?
— Alveg rétt. Ég á félaga í
Los Angeles, Ameríkana sem
heitir John Ives. Hann á að
flytja vörumar okkar frá Cali-
forníu og til Santa Fe og svo
verðum við samferða til Cali-
fomiu með múldýralestinni.
Gamet tók upp skörunginn
og teygði sig í kolaskófluna.
— Leifið mér að gera þetta,
sagði Oliver. Hann reis á fætur,
gekk til hennar og tók af henni
skörunginn.
______________________________—í>
Vetrardagskráin
Framhald á bls. 7.
ætti slíkt að geta að nokkru
bætt úr þeim skorti, sem sagð-
ur er vera á góðu útvarps-
efni.
Blaðamannaþátturinn gæti
reynzt sniðugt áróðurstæki, ef
þannig hittist á að spyrjendur
og svaramaður væru allir á
sömu línunni. Þetta hefur þó
ekki komið verulega að sök,
enn sem komið er, í þeim þátt-
um sem ég hefi á hlýtt. Gylfa
gafst reyndar tilefni til þess
í fyrsta þættinum að ræða eft-
irlætisviðfangsefni sitt, Efna-
hagsbandalagið, og endurtaka
ýmislegt af því sem áður hafði
írá honum heyrzt, en það mun-
ar ekki um einn blóðmörskepp
í sláturtíðinni.
1 öðrum þættinum var rætt
við séra Sigurð í Hraungerði og
snémst þær orðræður einkum
og sérílagi um djöfulinn, og
kom klerkur hlustendum
skemmtilega á óvart, að þessi
fomfræga persóna væri enn til
og trónaði yfir yfirgnæfandi
meirihluta mannskepnunnar.
Að öðru leyti snerust svo orð-
ræður þessar um galdrabrenn-
ur, kommúnisma og kirkju-
legt autoritet.
Þótt spyrjendur hefðu fullan
hug á að fanga þenna fomald-
arklerk í net sín, slapp hann
alltaf úr greipum þeirra, liðug-
ur eins og áll, og væri hann
hrakinn úr einni vígstöðunni
bjóst hann óðara til vamar
í nýju víghreiðri.
öðru mál var að gegna með
Þjóðleikhússtjórann. Spyrjend-
umir náðu að króa hann af
með óþægilegum spumingum
og klykktu svo út með því að
fá hinn afkróaða mann til að
játa, að honum þætti gaman
að því að vera það sem hann
er, Þjóðleikhússtjóri.
Af þættinum Spurt og spjall-
að í útvarpssal, sem enn er
við lýði, munu umræðumar um
sálina hafa vakið mesta at-
hygli. Þar leiddu saman hesta
sína hinir sálarlausu og þeir
sem telja sig hafa sál. Þeir
með sálina höfðu að vísu frem-
ur veik sönnunargögn fram að
leggja, sálinni til fulltingis, en
að hinu leytinu voru þeir svo
mannlegir og alþýðlegir í túlk-
un sinni, að hlustandinn hafði
enga ástæðu til að efast um að
þeir hefðu sál. Aftur á móti
voru hinir sálarlausu haldnir
slíkum menntunarhroka og svo
ómennskir í allri sinni boðun,
að það út af fyrir sig ætti að
vera óræk sönnun þess, að einn-
ig þeir hafi sagt satt og að
þeir hafi enga sál.
Skemmtiþáttur vetrarins heit-
ir að þessu sinni: Sitt af hverju
tagi og er í umsjá hins gamla,
vinsæla þuls Péturs Pétursson-
ar.
Þetta er góður þáttur og sá
bezti sinnar tegundar, eins og
þeir segja á fréttastofu útvarps-
ins, sem heyrzt hefur um langt
skeið. En seint gengur Mínum
manni að komast heim til
kellu sinnar og væri nú ráð að
næsti höfundur tæki á sig rögg
og kæmi honum heim rétta
boðleið og sjá svo til, hvað
hægt yrði að gera til að hressa
upp á hjónabandssæluna.
Fyrirferðarmesti maður út-
varpsins, það sem af er þess-
um vetri er Jón Gíslason,
doktor. Telja erindi hans frá
Grikklandi vikur vetrarins, og
er enn um miðjan desember
ekki séð fyrir endann á. Jón
flytur sitt mál mjög skilmerki-
lega og skýrt, en er of marg-
orður. Það kostaði hann til
dæmis tvö erindi að komast
til fyrirheitna landsins, Grikk-
lands.
Hér getur svo orðið amen
eftir efninu, en haldið mun
áfram að ræða vetrardagskrána
nánar í næstu pistlum.
Skúli Guðjónsson.
— Er þetta ekki hættuleg
ferð? spurði Gamet. — Eru
ekki indíánar þarna á sléttunum
og mannætur. og — allt mögu-
legt?
— Það eru auðvitað indíánar
þar, en ég held ekki að neinir
þeirra séu mannætur. Þeir eru
hættulegir. en við erum vel
vopnaðir. Lestimar komast allt-
af leiðar sinnar heilu og höldnu.
Gamet varð allt í einu þurr í
kverkunum. Þegar Oliver lagði
frá sér skörunginn. sagði hún:
— Æ, hvað ég öfunda yður!
— Gerið þér það. Garnet?
spurði hann. Hann horfði rann-
sakandi á hana. Þetta var í
fyrsta skipti sem hann hafði
notað skímamafn hennar, en
hún tók varla eftir því.
— Já, því ekki það? svaraði
hún. — Þér ferðizt til þessara
stórkostlegu staða sem eru svo
fagrir og ævintýralegir og ég geri
bara það sem allir aðrir gera.
Ég æfi mig á píanóið og kaupi
kjólasnið hjá Stewart og sé leik-
rit í Parkleikhúsinu. Þegar þér
eruð á leið vestur er ég við
Rockway strönd.
— Farið þér alltaf þangað?
— Nei, við förum á ýmsa
staði, en þeir eru allir eins.
Mamma segir að við förum
kannski til Evrópu næsta ár.
— Og þér hafið ekki éhuga á
því? spurði Oliver.
— Jú. á vissan hátt — ég
bef aldrei komið til Evrópu — en
— Hún þagnaði og hann sagði:
— Haldið áfram. Garnet. Seg-
ið mér það.
Hugsanirnar sem höfðu brotizt
um í henni svo lengi, ruddust nú
fram á varir hennar.
— Ég hef aldrei minnzt á þetta
fyrr. en ég býst við að þér
skiljið hvað ég á við. Það verð-
ur ekkert öðm vísi að fara til
Evrópu. Við erum svoleiðis fólk,
að við tökum heiminn með okk-
ur hvert sem við förum. Bezta
hótelið í einni borg er býsna
líkt bezta hótelinu í annarri
borg. Pent fólk er pent fólk hvar
sem maður hittir það. Þér skilj-
ið hvað ég á við, er ekki svo?
Oliver greip um báðar hend-
Ur hennar. — Hvað er það sem
bér viljið, Gamet?
Gamet leit upp til hans. Hún
hugsaði með sér, að eiginlega
ætti hún alls ekki að leyfa karl-
manni að halda um hendurnar
á sér. En hann var ekki að daðra.
Bros hans var viðkvæmnislegt.
Hún svaraði:
— Mig langar til að vita hvað
er að gerast í heiminum! Mig
langar til að vita. hvemig fólkið
er. sem er ekki eins og ég. Það
er svo marfft fólk sem ég veit
ekkert um. Ég geng framhjá því
á götunni. Ég er að velfa fyrir
mér hvað það geri. hvemig það
búi, hvað það hugsi. Mig langar
til að sjá staði. sem ég má ekki
koma á. Ég er leið á Parkleik-
húsinu. Mig langar til að fara
í Skartgripaskrínið
Hún beit á vörina eins og hún
hefði gloprað einhverju út úr
sér sem ekki var viðeigandi í
fínu samtali. En Oliver var ekki
hneykslaður. Hann sýndist bara
undrandi.
— Skartgripaskrínið? endurtók
hann. — Hvað er það?
— Það er fjölleikahús á Broad-
way, rétt við garðinn. Ætlið þér
að segja mér. að þér hafið aldrei
komið þangað?
Hann hristi höfuðið. — En
begar þér minnizt á það, þá hef
ég víst séð staðinn. Þar er stórt
skilti með blómum og ástarguð-
um — er það ekki það?
Garnet hló — Þarna má sjá
muninn á okkur. Þér hefðuð get-
að farið þangað eins oft og yð-
ur sýndist, en þér hafið varla
tekið eftir staðnum. Og ég get
ekki farið þangað en ég er að
farast úr forvitni.
— En hvað er athugavert við
þann stað? spurði Oliver. — Af
hverju getið þér ekki farið
þangað?
— Ég veit það ekki, sagði hún
ringluð. — Staðurinn er þama
og þegar við ökum framhjá að
kvöldi til er alltaf sægur af
fólki á leið inn. Vel búið fólk.
En það minnist aldrei neinn á
Skartgripaskrínið. Ekki það fólk
sem ég umgengst.
— Hamingjan góða, sagði
Oliver. — Hvað ætla þau að
gera við yður? Pakka yður inn
í bleikan silkipappír og leggja
yður upp í hillu?
Stórherinn í Moskvu
Framhald af 7. síöu
ar hersveitir Malojaroslavets,
en næsta dag rédust rússneskar
sveitir þar að og tókust hinir
grimmilegustu bardagar. Skipti
bærinn margsinnis um hend-
ur, en í sjöunda skipti tókst
Frökkum að taka hann og
halda. Þá var bærinn gersam-
lega brunninn til ösku. Mann-
fall var mikið hjá báðum, þar
misstu Frakkar 5000 manns, en
margir týndu þar lífi í eldin-
um.
Næsta dag fór Napoleon
í eftirlitsferð með fámennu
fylgdarliði. Skyndilega þeystust
að kósakkar með munduðum
lensum og lustu upp herópi.
Fylgdarliðið sló þá hring um
keisarann og hratt atlögu þess-
ara villtu riddara. En svo skall
hurð nærri hælum, að keisarinn
var aðeins seilingslengd frá
kósökkunum. I þessari vá var
Napoleon með bros á vör og
dáðust viðstaddir að stillingu
hans og hugprýði. En einhver
ónot munu þó hafa farið um
keisarann, því að um kvöldið
bað hann lækni sinn um að
laga sterka eiturblöndu, sem
hann bar síðan á sér, ef falla
kynni í hendur fjandmönnun-
um.
Eftir orustuna við Malojoro-
slavets var Napoleon efst í
huga að komast hjá orustum
við Rússa og verja stórherinn
áföllum. Skyldi herinn þess
vegna flýta för sinni sem mest
vestur á bóginn. Hann skipaði
her sínum að hætta við förina
suður til Kaluga, en halda
norður til Moshajsh og á hinn
hereydda veg, sem farinn var
um sumarið. 1 lok októbermán-
aðar tók vetur að boða komu
sína með norðannæðingi og
kuldanepju. Settu veðrabrigðin
sín mörk á herinn, því að hann
var illa klæddur og skæddur
til langferða að vetrarlagi.
Lötraði hann áfram hægt og
silalega. Þegar farið var fram
hjá vígvellinum við Bórodínó
brá hermönnunum ónotalega í
brún, hinir vopnbitnu lágu þar
enn óhreyfðir, hálfrotin lík og
beinagrindur voru á víð og
dreif meðal brotinna vopna,
laskaða hjálma og slitra af
einkennisbúningum og blóðugra
herfána. Þann 3. nóvember tók
snjó að kyngja niður, vegir
gerðust þungfærir og víða örl-
aði aðeins á þeim. Hnigu þá
margir niður við vegarbrúnina
af vosbúð og þreytu og máttu
sig hvergi hræra. „Hermennim-
ir, sem komu á hæla þeim, htu
um öxl, en stormurinn lamdi
andlit þeirra með snjónum, sem
kyngdi niður eða þyrlaðist upp
af jörðinni, virtist harðákveðinn
í því að hefta framgöngu
þeirra. Rússneski vetúrinn í
þessu nýja gervi réðst að þeim
á alla vegu, hann smaug í
gegnum þunna einkennisbún-
ingana og slitna skóna, vot
klæðin frusu á þeim og þessi
hrollkaldi hjúpur lagðist að
þeim og gerði limi þeirra stirða.
Þeir stóðu á öndinni í hinum
napra vindi, sem gerði rakann
frá vitum þeirra að ísdrönglum
í skeggi þeirra“. 1 þessu harð-
æri strjáluðust fylkingar og
riðluðust, fóru sumir einir sér
en aðrir í smáflokkum. Herinn
varð að skilja æ meir eftir af
herfangi sínu og hafurtaski,
sem mjög hafði tafið för hans.
Agi allur gekk mjög úr skorð-
um, hver og einn varð nú að
bjarga eigin skinni. Tilhugsun-
in um að komast til Smolensk
hleypti kjarki og dug í marga,
þar biði húsaskjól, saðning og
hvíld.
Hrakningar
stórhersins
En þegar til Smolensk var
komið 9. nóvember, var þar
allt af skomum skammti og
engin aðstaða til þess að veita
hinum hartleikna her nægileg-
an viðurgerning og aðhljmn-
ingu. Mátti hann þola þar hina
mestu nauð og þrautir, einkum
var hungrið nístandi. Veturseta
í Smolensk kom ekki til greina,
ekki var um annað að ræða en
halda undanhaldinu áfram.
Napoleon skipulagði her siss.
sem nú taldi 76.000 manns, og
skipti í sex fylkingar. Eftir
fimnii daga áningu hélt stór-
herinn áfram krossgöngunni,
fylkingar hans liðuðust eftir
þjóðveginum vestur á bóginn,
en nússneskar hersveitir voru
á ferli á hvora hönd og sættu
sífellt færis til þess að gera
árásir og tálma för stórhersins.
Reyndu þeir að slá herkví um
einstakar fylkingar hans. I
grennd við Krasnoj gerðu
Rússar harða hrið að hersveit-
um Eugene de Beauhamois og
felldu þar og tóku höndum
14.000 manns af liði hans.
Ney marskálkur stjómaði öft-
ustu sveitum stórhersins, sem
vörðu undanhaldið og var þeim
sérstaklega voði búinn. Rúss-
neskur her fór í veg fyrir lið
Neys og var honum ógerning-
ur að brjóta sér leið í gegn.
Hinn herkæni og riddaralegi
Miloradovits sendi Ney boð um
að gefast upp með lið sitt og
hét honum jafnframt fullri
sæmd. En Ney svaraði: „Mar-
skálkur Frakklands gefst
aldrei upp“. Hann hélt undan
með lið sitt og síðan norður á
bóginn; þar var farið yfir ísi-
lagt Dnépurfljótið, sem var vart
mannhelt og hlutu þar margir
vota gröf. Síðan voru famar
krókaleiðir til stöðva stórhers-
ins í Orska og þóttust menn
heimta Ney úr helju, þvi að
hann og lið hans var þá talið
af. Af 7000 manna liði Neys
komust um 1200 úr greipum
Rússa. Þá bárust Napoleon og
þau hraklegu tíðindi, að Rúss-
ar hefðu tekið Minsk herskildi,
en þar hafði hann látið koma
upp miklu forðabúri fyrir her-
inn.
I vegi stórhersins var fljótið
Beresína, sem fellur í suður-
átt og rennur í Dnépurfljót.
Hugðist Napoleon fara yíir hjá
bænum Bórisoff, en nú spurði
hann að tveir rússneskir herír,
annar úr norðri hinn úr suðri,
stefndu í veg fyrir stórherinn
og ætluðu sýnilega að hindra
yfirförina. Virtust Rússar hafa
í hyggju að slá greipar um
stórherinn og síðan eyða hon-
um. Þegar hættumar steðjuðu
að hvaðanæva, sýndi Napoleon
herkænsku sína og snarræði.
Rússar höfðu eyðilagt brúna
við Borisoff og biðu þar á
næstu grösum eftir stórhemum.
Napoleon lét líta svo út sem
þar yrði farið yfir Beresínu.
Hann hafði frétt af góðu vaði á
ánni nokkru norðar við Stud-
janka og bjóst með leynd til
þess að fara þar yfir. I dögun
hinn 26. nóvember var Napol-
_on kominn þar á árbakkann
með her sinn. Franskar verk-
fræðisveitir réðust þegar í að
reisa tvær flotbrýr og óðu þeir
upp undir hendur í ískaldri
ánni. Fyrstu fylkingarnar fóru
yfir um hádegisbilið og síðan
hver af annarri. Rússneskir
herflokkar vestan fljótsins
voru hraktir frá. Hinn rúss-
neski her Tjitagoffs kom ekki
á vettvang, fyrr en meginhluti
stórhersins um 60.000 manns
var kominn yfir heilu og
höldnu. Þá dreif skyndilega að
þeim liðsmenn stórhersins, sem
höfðu dregizt aftur úr og á
eftir komu þeysandi kósakkar.
Þustu þessir slóðfarar að brún-
um og hugðust ryðjast yfir, en '
sveitir vopnaðar byssustingjum
otuðu þeim frá. Voru brýmar
síðan brenndar í skyndingi, svo
að þær féllu ekki í hendur
Rússum, en um 10.000 manns
urðu eftir á austurbakkanum
og voru þeir ýmist felldir eða
handteknir. Þannig villti Nap-
oleon Rússum sýn og firrti
stórherinn geigvænlegri hættu.
Herferðinni
lýkur
Er stórherinn hafði með svo
naumlegum hætti komizt yfir
Beresínufljót, hélt hann áleiðis
til Vilnu. Þann 5. desember
skildi Napoleon við her sinn i
Smorgoni og hélt til Parísar
án fylgdarliðs. Var sú för far-
in með mestu leynd, svo að
honum tækist að komast á leið-
arenda, áður en bandamenn
Frakka spyrðu afdrif stórhers-
ins. Var ætlun Napoleons að
koma á fót nýjum her. Stór-
herinn varð nú fyrir meiri
þrengingum en nokkum tíma
áður. Það gerði slíkt grimmd-
arfrost að kuldinn komst nið-
ur í 30 gráður. Veturinn lagðist
að í almætti sínu og tók stór-
herinn í helgreipar. Hermenn-
imir féllu unnvörpum lémagna
af kulda, þreytu og hungri, svo
að slóð stórhersins var vörðað
freðnum likum. Jafnvel þeim,
sem harðgerðastir voru og þol-
að höfðu hverja raun til þessa,
féllust algerlega hendur. I
þessum harðindum var dauð-
inn líknsamur. Allur herinn
var á tvístringi, öllu ægði sam-
an: fótgönguliði, riddaraliði og
stórskotaliði og hermönnum af
ýmsum þjóðemum. Þannig
' mjakaðist þessi skuggi af stór-
hemum áfram yfir snjóbreið-
umar. Ségur lýsir þessari
krossgöngu svo: „Við reikuðum
áfram í þessu ríki dauðans eins
og eymdarlegar vofur. Aðeins
hið tilbrey tin rarlausa fótatak,
marrið í snjónum og htnar
veiku stunur hinna deyjandi
rufu hina miklu sorglegu kyrrð.
Meðal okkar heyrðist hvorki
reiði né ragn, ekkert sem gaf
merki um yl: við vorum varla
þess megnugir að biðja. Flestir
hnigu að vélli á nokkurra
kveinstafa, þögulir annaðhvort
vegna þróttleysis eða uppgjaf-
ar eða kannski vegna þess, að
menn kvarta aðeins, þegar þeir
hafa von um að geta vakið
samúð einhvers“.
Þann 9. desember staulaðist
stórherinn kaldur og hrjáður
inn í Vilnu. Ibúar borgarinnar
voru grunlausir um hrakfarir
stórhersins og urðu þeir skélfd-
ir við að sjá þennan tötralýð,
svangan og aumlegan, fylla göt-
ur borgarinnar og lokuðu hús-
um sínum rammlega. Ekki var
þó lengi til setunnar boðið í
Vilnu, því að rússneski herinn
var þegar á næstu grösum.
Rússaher hafði heldur ekki far-
ið varhluta af vetrarhörkunum,
þótt betur væri undir þær bú-
inn. Við Malojaroslavets hafði
her Kútusoffs talið um 100.000
manns, en aðeins 27.000 manns,
er hann stóð við vesturlanda-
mæri Rússaveldis. Margir voni
og þeir óbreyttu þegnar Rússa-
keisara, sem áttu um sárt að
binda vegna hins grimmilega
herhlaups, þótt af þeim fari
færri sögur en þeim, sem vopn
báru.
Strjálar sveitir stórhersins
hrökkluðust undan Rússum frá
Vilnu og til Kovno, þar sem
þær fóru aftur yfir Njemen-
fljót. Bakvarðasveitir Neys
marskálks raku lestina 14. des-
ember 1812. Yfir á vesturbakka
fljótsins komust alls 30.000
manns og máttu fjöri fagna.
Þama um harðfennið fóru nú
slyppifengar leifar þess stór-
hers, sem réttu einu misseri
áður hafði ruðzt sigurreifur
austur yfir fljótið við lúðraþyt
og trumbuslátt. En keisarinn,
sem tekið hafði hinum hressi-
legu kveðjum hermannanna við
brúarsporðinn um sumarið, fór
hraðfari heimleiðis til þess að
sjóða saman nýtt sverð í stað
þess sem brast svo ógn-
lega í austurvegi.
* Skattaframtöl
* Innheimtur
* Lögfræðistörf
* Fasteignasala
Hermann G. Jónsson, hdL
lögfræðiskrifstofa.
Skjólbraut 1, Kópavogi.
Sími 10031 kl. 2—7.
Heima 51245.
TRULOFUNAR
HRINGIR
AMTMANNSSTIG 2
Halldér Krisiinssoe
Gullsmiður ■
Sími 22865
Sími 16979.
kl. 1 — 7.