Þjóðviljinn - 06.01.1963, Blaðsíða 7

Sunnudagur 6. j>anúar 1963
ÞJÓBVILJINN
SlÐA
!
I
H
Övissa?
i
!
nk
i
!
Vetrarhátíðir okkar eru
auðvitað mikill léttir og skap-
bætir í þessu mikla myrkri
sem hlýtur að leggjast á sál-
irnar hvað sem öllu rafmagni
líður.
Samt eru þær ekki það
samræmisfulla Bláhaf sem
böm og skáld synda í — svo
vitnað sé til nýlegs kvæðis.
Margir eru auðsjáanlega óá-
nægðir bæði með sjálfa sig og
aðra, þótt slíkt verði að vísu
ekki sagt um íorsætisráð-
herra landsins. Um hátíðirnar
sjálfar segja menn að þær
séu fullar af kaupmennsku og
ýmissi efnishyggju annarri og
hvergi rúm fyrir Krist á jól-
um né forna álfa á nýársnótt.
Og margt annað segja menn,
eins og allir kannast við. Og
varla væri á þetta minnzt hér
ef það sýndist ekki gott dæmi
um þá óvissu um alla skapaða
hluti sem er kannske helzta
einkenni Islendinga okkar
daga. í þessu tilviki: óvissu
um gamla siði, gamlar hug-
myndir — menn vita ekki
hvaða líf má ætla þeim.
Og það bendir einnig margt
til þess að við séum í næsta
mikilli óvissu um það sem
við höfum lengi talið okkur
til ágætis öðru fremur — um
íslenzka menningu.
Súblímeraðir
reyfarar
Síðustu mánuðir ársins eru
uppskerutími menningarinn-
ar. Og það er margt sem
minnast mætti á: leikrit eru
sett á svið, tónleikar eru
haldnir og sumir ágætir, við
sáum jafnvel frumsýnda
nokkurnvegin íslenzka kvik-
mynd. En um þessa hluti skal
ekki rætt að sinni — við er-
um hvort eð er svo settir, að
þegar við tölum um menn-
ingarviðburði eigum við við
bækur, bókaútgáfu.
: Það komu út margar bæk-
ur.
Það ber alltaf töluvert á
þeim bókum sem flokkast
undir nokkurs konar þjóðleg-
an fróðleik. Það eru prentaðar
margvíslegar frásagnir úr
ýmsum sveitum, minninga-
þættir heilla starfsstétta og
svo framvegis. Slík rit eru
venjulega talin góðra gjalda
verð, þetta sé hráefni fyrir
meiriháttar verk, aðdragandi
stórtíðinda. Auðvitað er hér
um misjafnar bækur að ræða.
En það er langt síðan að hægt
var að slá því föstu að þessi
endalausa söfnun, þessi tak-
markalausi og skipulagslausi
sparðatíningur er næsta fá-
fengilegur, felur í sér jafn-
vel nokkrar hættur. Fáfengi-
leikanum verður líklega ekki
betur lýst en gert er aftan á
kápu einnar slíkra bóka:
„1 þessu bindi breiðfirzkra
sagna segir lítið eitt frá
Gerða-Móra, Júlíusi bónda
í Litlanesi, fullhuganum
Jóni Thorberg og Rauða-
sandsbnla, Gísla Jónassyni
og h rgréti í Rófubúð,
séra Eiríki Kúld og fleiri
Breiðfirðingum. — Svo
segir frá selveiði á Skálm-
arfirði, slarksömum sjó-
ferðum, átakanlegum slys-
förum, svipum, fyrirburð-
um o.fl.“.
Og ef við kynnum að fall-
ast á það sjónarmið að þetta
sé allt tiltölulega meinlaust,
þá hljótum við að minnsta
kosti að frábiðja okkur á-
stæðulaust lof um þessháttar
blinda söfnun, sem er óneit-
anlega nátengd hasarsjónar-
miðum (slarksamar sjóferðir,
átakanlegar slysfarir"). Þetta
hefur ekki dugað okkur til
stórra verka, ekki verið okk-
ur himnastigi upp til góðrar
sagnfræði, heldur ef nokkuð
er þvert á móti gert mikið til
að halda sagnfræði okkar
niðri a flatneskju rislítillar
persónusögu þar sem allar
staðreyndir virðast jafnþýð-
ingarmiklar.
Við skulum heldur ekki
gleyma því, að skilgetið af-
kvæmi þessara þjóðlegu safn-
rita eru samtalsbækurnar sem
nú ber mest á í verzlunum.
Vissulega er það í sjálfu sér
ekki siðspillandi að skrifa
niður æviatriði sérkennilegra
manna, og það er líka rétt, að
alloft hafa liprir og skemmti-
legir pennar um fjallað. En
þessar bækur eru yfirleitt
sjúkar af átakaleysi, sára-
sjaldan er þetta lesmál sem
kemur nokkuð við okkur, ó-
líklegt að við opnum aftur
slíka bók. Áhugi fólks á þess-
um bókum er beinn áhugi á
æsilegum atburði, skrýtlu, —
einhverskonar súblímeraður
reyfaraáhugi.
Okkur er að minnsta kosti
skylt að viðurkenna, að fs-
lenzk menning sækir afskap-
lega lítinn raunverulegan
styrk til bóka af þessu tagi.
Við munum að Kapítóla átti
furðulega greiðan aðgang að
okkur á sínum tíma, þótt við
ættum að heita brynjaðir í
bak og fyrir af Grettlu og
römmum rímum margra alda
Andlegar hugsjónir
Þó eru öll tíðindi af bókum
góð hjá þeim ósköpum, að
aldrei heíur það komið eins
vel fram og nú hve sterk ítök
þessi snurfusaði sjamanismi
sem kallast spíritismi á í Is-
lendingum. Við munum ekki
aðrar jafnfjörugar, almennar
og ástríðufullar umræður og
blaðadeilur og þær sem
spunnust af miðlabókum
vetrarins. Það var ekki svo
lítið í húfi. Þekktur prestur
sagði í Morgunblaðinu að á-
hugi á slíkum fræðum væri
„snar báttur í erfð okkar,
barna íslands“.......meðan við
höfum enn ekki sogast á kaf
í þjóðhaf milljónanna, hern-
aðarhyggju og stjórnmála-
þrefs, sem fylgir slíkum ald-
arhætti án hugsjóna og hug-
sýna“. Þetta er frábærlega
merkileg kenning: ástandið
hlýtur að vera mjög alvarlegt
ef miðilsstarfsemi telst helzt
til hugsjóna meðal okkar. Og
. . . ef menn ættu þótt ckki
væri nema brot af þeim
krafti sem spíritistar sýna i
kappræðum um áhugamál
við þurfum víst ekki að efast
um það að mjög margir eru
prestinum sammála — og sú
staðreynd er í sjálfu sér held-
ur napur vitnisburður um það
þjóðfélag sem við búum í og
fæddist fyrir um það bil
hálfri öld með glæsilega bjart-
sýni og manntrú að veganesti.
Það er því dálítið einkenni-
legt að Ölafur Jónsson skuli
telja greinar Halldórs Laxness
um andatrú til marklausustu
skrifa hans. Þær eru enn vel
fallnar til að hressa menn ef
þeir hafa fallið í nokkurn
dapurleika eftir þá holskeflu
af andlegheitum sem við höf
um nú orðið fyrir.
Ánaeg julegri
upptalning
En það voru einnig gefnar
út bækur sem nokkur ánægja
var að og sumar voru mikill
fengur.
Menningarsjóður var at-
hafnasamur. Hann kynnti út-
lend frægðarrit, biskupinn
þýddi Játningar Ágústínusar,
út kom seinna bindi Kalevala
í þýðingu Karls ísfelds. Geir
Kristjánsson þýddi smásögur
Antons Tsjekhofs — og var sú
bók ein þeirra fáu þýddra er-
lendra skáldverka sem nokk-
urs var vert um. (f þeim stutta
lista má ekki hlaupa yfir heið-
arlega og vel gerða suðurafr-
íkuskáldsögu Söru Lindman,
..Sonur minn og ég“. sem
Fróði gaf út). Smábókafjokkur
Menningarsjóðs ætlar að
reynast mjög þarflegt fyrir-
tæki — í sama flokki og sög-
ur Tsjékhofs komu út sögur
Jökuls Jakobssonar; „Nætur-
heimsókn“ hans sýnir ágæt-
lega beztu hliðar þesga unga
og athafnasama höfundar.
Almenna bókafélagið sendi
frá sér ýmsar álitlegar bæk-
ur. Það hlýtur að vera fróð-
legt að kynna sér skrautlega
bók félagsins um helztu trú-
arbrögð heimsins, svo og hug-
leiðingar Pierre Rousseau um
frmtíð manns og heims. Bæk-
ur sem þessar eiga heima á
útgáfulista bókafélaga; það eru
þær sem gera unglinga að
voldugum spekingum eins og
Ágústi H. Bjamasyni tókst
fyrir nokkrum áratugum.
Ennfremur hélt félagið áfram
útgáfu sinni á verkum Gunn-
ars Gunnarssonar; hinsvegar
hefur því að þessu sinni tekizt
miður með útgáfu nýrra inn-
lendra skáldrita. Og Einar Ól-
afur Sveinsson gaf út bók-
menntasögu sem að öllum lík-
indum verður talað meira um
en aðrar bækur ársins.
Ný bók eftir Hannes Pét-
ursson er að sjálfsögðu við-
burður — bæði hér og í Dan-
mörku; það er fróðlegt að
fylgjast með þróun þessa
skálds sem er beint og óbeint
einhver athyglisverðasti aðil-
inn í svokallaðri íslenzkri
menningarbaráttu. Af öðrum
bókum Helgafells verður Ás-
grímsbók efst á blaði — það
er alltaf skemmtilegt til þess
að vita að Ragnar Jónsson er
órólegur maður og hugsar
stórt, og hann boðar fleiri
bækur um myndlist, við meg-
um eiga von á Gunnlaugi
Scheving og Sigurjóni Ölafs-
syni innan tíðar.
Afmælisútgáfa Máls og
menningar var góður viðburð-
ur og þetta voru fallegar

í>.: í iÍ. í / 'i J. >. i; ) Ní,>.-i. - i ■ t í \ : . >■>> >\
. . . þrátt fjTir allt gerðust ýmis ánægjuleg tíðindi i bókaútgáfu.
bækur, alvarlega hugsað um
útlit þeirra og allan frágang.
Ekki svo. að skilja að þær séu
allar jafnánægjulegar, nei; og
þar að auki hljótum við að
sakna þess að yngri kynslóð
rithöfunda og skálda átti sér
ekki fulltrúa meðal höfunda.
Hinsvegar er það ekki á
hverjum mánuði að tvær
bækur koma frá hendi Jóns
Helgasonar, sem með fordæmi
sínu hlýtur að hafa komið
flestum skrifandi mönnum á
Islandi oftlega til að skamm-
ast sín fyrir það tungutak og
þau vinnúbrögð sem menn
leyfa sér. Stefán Jónsson gaf
út mikla og vandaða skáld-
sögu um vandkvæði okkar,
vesaldóm og veikar vonir.
Jóhannes úr Kötlum var reið-
ur, lifandi og spámannlegur
í Öljóðum sínum. Og Halldór
Laxness sendi frá sér leikritið
um Prjónastofuna Sólina, sem
hefur komið íslendingum í
meiri vanda en öll önnur rit-
verk síðari ára.
Það var talað um það i
upphafi þessa pistils, að
margt benti til þess að Islend-
ingar væru í nokkurri „ó-
vissu" um menningu sína.
Þessi þurra upptalning sem
gerð var hér að ofan virðist þó
sýna að ýmislegt ánægjulegt
gerist, að minnsta kosti á
sviði bókaútgáfu. En það er
fleira sem kemur til greina.
I fyrsta lagi: það ber vott
um sorglegt alvöruleysi hve
lélegar bækur eru vinsælar.
Maður veit varla hvort hlæja
á eða gráta þegar við heyrum
að í bókasöfnum sé svo lang-
ur listi yfir þá sem þyrstir í
síðustu bók Kristmanns, að
þeirri eftirspurn verði engan-
veginn fullnægt á einu ári.
1 öðru lagi: þrátt fyrir allt
fáum við furðulítið af inn-
lendum skáldverkum. Og það
fer einnig afskaplega lítið
fyrir umræðum um menning-
armál, kappræðum. Birtings-
menn voru einu sinni nokkuð
sprækir. en þeir hafa verið
furðulega daufir að undan-
förnu. Og ýmsar athyglis-
verðustu greinar um menn-
ingarmál sem íslenzkir menn
hafa skrifað, hafa fjallað um
erlend efni.
Hvað skyldi valda því, að
menningarfrömuðir hafa ekki
þótt ekki væri nema brot af
þeim krafti sem spíritistar
sýna þegar áhugamál þeirra
■ eru á dagskrá?
Því verður ekki svarað í
fljótu bragði; máske er ein
aðalástæðan sú að atómaldar-
andi hefur mjög svæfandi á-
hrif á þann sérkennilega
„barnaskap” sem getur lokk-
að menn til athafna. Enn-
fremur gætir hér þeirrar
þreytu sem er svo algeng um
Vesturlönd: menn hafa frelsi
til að segja það sem þeir
vilja, en um leið ásækir þá
sterk vantrú á þýðingu þess
að taka til máls. Frelsið er
eins og allir vita fyrst og
fremst frelsi peninganna, og
þegar þeir tala fer furðu lít-
ið fyrir skarplegri hugsun á
síðum menningartímarits.
A.B.
i
I

í
I
Myndlist í Sovétríkjunum er enn á dagskrá — Öskubuska snýr
heim aftur — Kvikmjmd um Karl Marx
I
I
i
!
Einn af riturum sovézka
kommúnistaflokksins llítsjof,
flutti í seinni hluta desember
ræðu á fundi flokksleiðtoga
með listamönnum og rithöf-
undum. Tilefni þessa fundar
hafa verið þeir atburðir sem
gerðust fyrir skömmu i mynd-
listarmálum þegar abstrakt-
málarar opnuðu sýningu og
Krúsjof viðhafði mjög reiði-
leg ummæli um þá og ýmsa
aðra málara, fígúratífa en
nýtízkulega, sem sýndir voru
á stórri hátíðasýningu í
borginni.
llítsjof las meðal annars
kafla úr bréfi frá ýmsum
menntamönnum til Krúsjofs.
Þeir tala um þann árangur
sem afstalínun hefur borið i
menningarmálum, og um það
að þá æskilegu þróun megi
ekki stöðva. „Við sjáum, segja
þeir, hvemig orð yðar á sýn-
ingunni eru nú túlkuð af full-
trúum þeirrar stefnu sem ein
gat þróast meðan Stalín var
á lífi, og gáfuíöörumíþá-ekki
möguleika til{ aðfjvinnai-—^og
jafnvel lifa‘,.'!Þeírl:segjast,vera
vissir um að Krúsjof viljl
• . pi-v? nrfl séu
lögð út á þann veg og biðja
hann að beita áhrifavaldi
sínu „til að stöðva þá aftur-
för til fyrri aðferða í mynd-
list sem eru andstæð anda
okkar tíma“.
llítsjof segir að þessum
mönnum hafi gengið gott til,
en er að öðru leyti andvígur
skoðunum þeirra. Segir að
þessir menn fari á „friðsam-
lega sambúð" listastefna sem
samkvæmar raunsæi og fjand-
samlegar henni, en slíkt geti
ekki gengið og verði barizt
gegn slíkum skoðunum. Hann
var og mjög harðorður í garð
hverskyns „stjórnleysis", sem
stefndi að því að afneita for-
ystuhlutverki flokksins í list-
um, og þjóðfélagslegu og
uppeldislegri þýðingu þeirra.
Eklci er enn séð fyrir um
úrslit þessa máls, og verður
væntanlega vikið að því hér
í blaðinu síðar. Spurzt hefur
að annar fundur forystu-
manna ílokksins og samtak-
anna verði haldinn íjanúar
eða febrúar.
—★—
I núvember var frtrmsýnd
í New York stórmyndin „Upp-
reisnin á Bounty". Þetta er
ein hinna ofvöxnu hoUívúdd-
mynda: almenningur fær ó-
spart að heyra að kvikmynd-
unin hafi tekið þrjú ár, full-
komin eftirlíking af Bounty
hafi kostað 750 þús. dollara.
Marlon Brando hafi fengið
meira en milljón fyrir að
leika aðalhlutverkið og svo
framvegis.
Þegar kvikmyndatökumenn
komu til Thaiti að filma fagra
náttúru, prófuðu þeir meðal
annars unga pólínesastúlku,
Taritaum Teriipala eða Tar-
ítu; en hún þvoði þá upp
diska á hótelinu Le Tropique.
Leikstjórinn, Rosenberg, hafði
aldrei séð annað eins, aldrei
séð svo töfrandi bros, svo
yndisleg augu. Þessi stúlka
sem var prófuð í stuttri þjóð-
dansmærin hlaut aðalkven-
hlutverkið í myndinni.
Taríta kom til Bandaríkj-
anna: Kom fram í glæsilegum
tízkufatnaði, lék, varð stjarna.
Hér hafði semsé gerzt eitt af
þessum frægu öskubuskuæv-
intýrum sem gert hafa fjöldan
allan af ungpíum heimsins
ruglaða í ríminu.
En þetta ævintýri hefur þvi |
miður fengið heldur leiðinleg- k,
an enda. Það hefur síðast ^
frétt af Taritu að hún er aft- k
ur farin að þvo diska á
Thaiti.
—★—
Sovézka skáldkonan Galina
Sérabrakova hefur fengið tölu ^
vert nafn fyrir skáldsögu sína h
um Karl Marx. Nú hefur J
verið ákveðið að gera kvik- b
mynd eftir þessari sögu og J
hefur þegar verið lokið við fij
handrit fyrri hluta hennar. J
Kvikmyndastjóri verður Ros- |
jal, en hann hefur áður l
stjórnað umsvifamikilli film- ð
un á sögulegum skáldsögum. ^
Sérebrjakova segir um þessa ^
mynd í Líteratúrnaja Gazeta Ifi
m.a.: Þetta á ekki að verða ®
þurr, akademísk ævisaga,
heldur frásögn með óvæntum . -
frávikum, „flash-backs" aftur H
í æsku Marx, menntaskólaár |
í Trier, fyrstu kynni þeirra |
Jenny. J
Mér finnst óhugsandi að ^
segja frá Marx á fomlegan
hátt, því verk hans og hugs-
anir eru sannir samtímamenn fi
okkar .... Við viljum ekki ™
aðeins sýna Marx sem bylt- fi
ingamann, nýjan Prómeþeus, J
heldur og manninn í hvers- fi
dagslegu lífi, föðurinn sem "
dillar bömum sínum .......
*

NAZIM HIKMET
Um borgina
Hús mega vera ein hæð og hundrað hæðir
e£ þau aðeins þrúga ekki stræti okkar
ef þau þjóna okkur hrein, lipur, brosandi
Ég hef ekkert á mótd nöktum vegg
eí hann er Iifandi og ferskur.
Né heldur mótmæli ég neonljósi
sé það glatt og viturt
og minni nokkuð á drauma mína
Það mega vera tjarnir í görðum okkar
á þeim svanir — evartir eða hvítir
þar má jafnvel vera Iúðrasveit stundum
en mestu máli skiftir
að í görðunum séu staðir til kossa
Ekki geðjast mér að gínum með dauðar opnar hendur
eins og þær syngti aríur úr óperettum
né heldur að járnmönnum og bronsmönnum
ef þeir stíga ekki ofan af stalll sínum
og ganga um meðal okkar
— h —