Þjóðviljinn - 20.01.1963, Blaðsíða 7

Sunnudagur 20. janúar 1963
ÞJÓÐVILJINN
SÍÐA 2
Hlutverk skólanna: að þroska mánngildið
Þórarinn Þórarinsson
skólastióri rœðir um
skóla og uppeldismól
Ilúsaþyrping-in að Eiðum. Ilina myndarlegi trjágarður í forgrunni.
Þórarinn Þórarinsson
Nú eru menn hættir
að læra til að menntast;
þeir læra til að fá próf
og aðstöðu til að græða
peninga, en ekki til að
verða meiri og betri
menn. Þetta er þróunin
í dag, þjóðfélagið er að
verða svona. Nú mega
fæstir lengur vera að
því að hugsa. Hver
maður reynir að ljúka
hálfu öðru ævistarfi til
þess að afla sér peninga,
meiri peninga . . . Þetta
á ekki að vera svona.
Þetta verður að breyt-
ast . . . Menn mega
ekki komast á það stig
að sjá ekkert nema
— Hvað viltu helzt vita uffl
hann?
— Eitthvað um sögu hans
— og svo viðhorfin í dag.
— Ben.edikt frá Hofteigi hef-
ur skrifað sögu skólans og
þar eru mestar upplýsingar
um sögu skólans
— Víst hef ég gluggað í
Eiðasögu Benedikts, en ég var
aðeins að hugsa um meginatrið-
■n,
— Skólinn var upphaflega
stofnaður sem búnaðarskóli.
Það var hreyfing Jón Sigurðs-
sonar. Hann var stofnaður 1883.
en þá voru komnir búnaðar-
skólar í Ólafsdal og á Hól-
um. Hér á Eiðum var búnað-
arskóli til 1917.
Það gekk misjafnlega með
rekstur búnaðarskólans, hann
var illa sóttur °g Múlasýslur.
sem áttu skólann og ráku hann
voru að kikna undir rekstrin-
um. Það völdust mikilhæfir
menn að skólanum en búskap-
urinn gekk heldur erfiðlega.
einkum hin síðari ár búnaðar-
skólans: Heyskapurinn ievfði
ekki nægilega stækkun á búinu
eða gerði hann nógu árvissan.
Flæðiengi var þeirra tíma
lausn á aukinni hevöflun. en
hér var erfitt um vik í beim
efnum og var því útlit fyrir
að þettp flæðienaiaieysi myndi
riða skólanum að fullu. Þóttu
bær horfur all-iUar en úr rætt-
ist vonum bráðar. það kom sem
sé í ]jós eftir ýtarlegar mæl-
inaar að með því að lækka
F.iðavatn um 2 metra mætti fá
upp nægilegt fiæðíengi með-
fram vatninu og um leið
trygsja framtíð skólans
Af þessum framkvæmdum
varð þó ekki. he’dur það ráð
tekið að b.ióða rikinu skólann
og eignir hans að gjöf með
þvi skilvrði að þar yrði al-
þýðuskóli.
Það var meiri þörf fvrir al*
þýðumenntun en búfræðimennt-
un. Þá var set.tur hér lýðskóli
Alþýðuskóiinn á F.iðum eins
og hann heitir lögum sam-
kvæmt Hann varð undir ein =
of h'ti’l. en í búnaðarskólanum
voru nemendur 6—10 á vetri
stundum eitthvað fieir o?
st.undum færri. Þá bvggð' sr.
Ásmundvm Guðmundsson skóla-
stióri. siða- biskup við skól-
ann. Sr. Ásmundur var við
skólann til 1923 og öll bau ár
var skólinn yfirfullur. En svn
komu lögin um héraðsskóla og
þeir byggðir fullkomnir og
glæsilegir á þeirra tima mæii-
kvarða — og jafnframt kom
krcppan. Fór þá nemendataian
niður í 18 úr 40.
— Þá hefur horft óvænlega?
— Heldur betur, þegar ugg-
vænlegast horfði kom ti.boð
frá menntamálaráðuneytinu um
að flytja skólastjórann. sem þá
var sr. Jakob Kristinsson. síð-
ar fræðslumálastjóri. og ein-
hverja af kennurunum vestur
að nýstofnuðum skóla, að
Reykjum i Hrútafirði. og gera
Eiða að fávitahæli. Ég var þá
kennari hér os fékk ekki skip-
un í embættið og sem svar
við fyrirspurn minni um hverju
það sætti fékk ég um það
munn’.eg boð frá þáverandi
menntamáiaráðherra. sr. Þor-
steini Briem. að það væri ekki
hægt að gera ráð fyrir þvi í
opinberu bréfi að leggja ætti
niður rikisstofnun.
Hér var þá ekkert rafmagn,
engin sundlaug, en þetta höfðu
hinir skólarnir og þangað fór
fóikið. Aðsókn dvínaði ár frá
ári og horfði tit ,.landauðnar“
Nú fór blóðið pínulitið að
renna til skyldunnar. Menn
undu iila þessum endalokum.
Harðast barðist Árni frá Múla.
Grein hans: Heitir og kaldir
staðir, hafði mikil áhrif. Þá
var farið að hyggja að raflýs-
ingu á Eiðum. þvi án rafmagns
gaj skólinn ekki Hfað. Eysteinn
var þá ungur þingmaður hér oa
beitti sér fyrir málefnum skól-
ans.
Þorsteinn Bríem var þá ráð-
herra og varð við þeim tilmæl-
um manna að láta rannsaka
virkjunarskilyrði, en b--i voru
þá tnlin mjög erfið hér '■ kem-
ur Sigurður Thoroddscn bingað
austur og mælir — og finnur
viðráðanlega virkjunarmögu-
leika: með því að hækka vatns-
borð Eiðavatns um 2 metra.
öfugt við það sem forðum skar
úr um bað bvort skólanum
vrði haldið áfram eða ekki
Virkiunin kom strax árið eft-
ir eða 1935 — og er fyrsta
rafsf.öðvarhúsið sem Rafmagns.
veitur ríkisins hygg.ja. Rafvirkj-
unin réði úrslitum um örlöy
skóians. ári hennar hefði skól-
anum verið hætt. ,
— Voru Eiðar nokkuð merki-
legur staður áður en skólinn
var sofnaður?
— Þetta er kaliaður Elða-
stóll — eins og Hólastóll og
Skálholtsstóll f.yrrum — og
f.ylsdu margar jarðir. Hér bió
Páll Sölvason. tenirdafaðir Eofts
rika Guttormssonar — og I.oft-
ur hefur sennilega gifzt dóttur
hans til fiár. Hér bjó Margrét
ríka, dóttir Hákarla-Bjerna.
Sonur hennar ísieifur. giftist
Þórunni dóttur Jóns biskuns
Arasonar á Grund. Sú þjóð-
saga gengur hér að á gamals
aidri hafi Marerét ríka veríð
að huga að sauðum sínum rétt
fyrir ofan tún heir ruðzt út
og kerling troðizt undir. Varð
hað hennar bani.
Þessi ,,Eiðaeign“ óx mönnum
svq í augum að þegar sýslan
gaf ríkinu þessa eign hef, ég
heyrt að Sveinn i '’irði hafi
haldið þvj fram að hún gæti
ekki aðeins staðið undir kostn-
aðinum við skólann. heldur og
skilað ríkinu hagnaði að auki!
— Hver er arðurinn af þess-
ari „eign“ nú?
— Ef alH væri goldið myndi
afgja’dið nú vera um 950 kr.
— Eftir rafvirkjunina hefur
aðsókn aukizt?
— Frá þeim tíma hefur skól-
inn alltaf verið að stækka —
og enn verið að bæta við hann
ag stækka
— Hvenær byrjaðir þú að
kenna við skólann?
— Ég byrjaði að kenna hér
1930 og tók við skóTástjorhihni
þegar sr. Jakob Kristinsson
hætti 1938.
—• Við hvað er námið eink-
um miðað?
— Upphaflega var hér tveggja
ára skóli miðaður við að nem-
endur kæmu hingað nokkuð
þroskaðir. Svo var bætt við
hann einni bekkjardeild sam-
kvæmt fræðslu’.ögunum frá
1946—1947. Framhaldsnámið í
þriðju deild skiptist í bóklegt
og verklegt nám. Þetta vcrk-
rám vorum við fyrstir til að
framkvæma eftir fræðslulögun-
um.
Það hefur verið mikil aðsókn
að verknámsdeildinni. Piitum
eru kenndar smiðar, og áður
en brann var kennd vélgæzla.
Við höfðum mótor til að kenna
á.
— Var ekki bruninn hér mik-
ið áfall?
— Við brunann eyðilagðist
allt skólahúsið og þarmeð hús-
næði það sem vélgæzlan fór
fram í og vélar skemmdust. Við
fengum bygrt yfir verknámið
og komst '-"'-’-i hlutinn upp
árið sem u- .->g var það tek-
ið fyr*~ ’ nið og gerði það
'ö"u' - halda skólanum
áfram. Nú (s.l. sumarj er ver-
ið að byggja heimavist fyrir
40 nemendur og íbúð fyrir
skólastjóra og á að ljúka því
fyrir veturinn.
— Þarf ekki að byggja
meira?
— Þá þarf að byggja áfram-
hald af sama húsi: kennslu-
stofur og samkomusal. Þegar
því er lokið tekur verknámið
aftur til starfa. Er fyrirhugað
að þar verði kennd m.a.: vél-
gæzla. jórnsmíði, trésmíði.
föndur, saumar, bókband og
ljósmyndun, þ.e. framköllun
og stækkun o.fl. Nú kennum
við aðeins trésmíði og sauma.
Alþýða manna telur verk-
lagni og hagsýni i vinnubrögð-
um alls ekki gáfur. heldur að-
eins hæfileikann til bóknáms.
En verknámið er ákaflega
vinsælt. og hcfur aukið verk-
mcnningu manna. Sumir smíða
sér setustofu- og önnur hús-
gögn hér í skólanum.
— Þið takið víst til hendi
við fTeira en smíðar, mér skilst
að hér gróðursetjið þið skóg.
— Gróðursetningin á vorin
Framhald á 10. síðu.
Það eru engir áætlunarbílar
frá Egiisstöðum að Eiðum. Til-
valið að ganga þennan spöl og
fá svolítið loft í lungun. Þetta
var í ágúst 1962. hlýjast.a mán-
uði ársins.
Golan ber iyngilm úr ásunum
við veginn og bylgjar akrana.
Fyrir ofan nýfallinn snjór langt
níður í hliðar. Og golan verður
að úrgum stormi utan af Hér-
aðsflóanum og neyðir mann í
gæruúlpu. Það er enn ekki
hólfnuð leiðin að Eiðum þegar
kraps’itringurinn í átt frá Jök-
ulsárhlíðinni þétist svo það
dimmir í lofti. Sveitasælan er
malarbúinn sér i draumum sín-
um horfin út veður og vind;
fegurð Fljótsdalshéraðs: ískald-
ur grámi. Það er opnuð bílhurð
við hlið mér: — Viltu ekki
vera með? Hvert ertu að fara?
Spyr svo einskis írekar. en
ski’.ar mér á hlaðið á Eiðum.
Hérmeð hakka ég þessum ó-
kunna Héraðsbúa — sem é?
g’.eymdi víst að spyrja að
heiti
Og nú erum við komin til
Þórarins Þórarinssonar skóla-
stjóra; hann hefur starfað við
skó’.ann i 32 ár, eða lengur en
nokkur annar
— Mig langar til að fræðast
ofurlítið um Eiðaskóla.
*
í
I
I
Oljóð og Alþýðublaðiö
Alþýðublaðið skrifar á
þriðjudag leiðara sem fjallar
um efasemdir k-cmmúnista. 1
því sanibandi minnist það á rý-
lega ljóðabók Jóhannesar úr
Kötlum — en tveim dögum
áður hafði Benedikt Grön-
dal endursagt efni bókarinn-
ar í bætti sínu.m „um helg-
ina“. Telur leiðarahöfundur
þessa bók enn einn vitnis-
burð um það, að kommún-
istar séu farnir að dofna í
trúnni, og fagnar því, eins og
eðlilegt er. Ennfremur full-
yrðir blaðið að kommúnistum
sé meinilla við slíka bók. Það
segir: „Komúnistar hafa lítið
skrifað um bókina og lítið
auglýst hana, og Kristinn
Andrésson varð fjúkandi
vondur“.
Þessi setning lýsir sérkenni-
legu og mjög frjálsu hug-
myndaflugi Alþýðublaðsins.
Það er mjög einkennileg
„fjúkandi vonzka" hjá Kristni
Andréssyni, að hann skuli
hafa gefið þessa bók út með
niikilli velþóknun í afælis-
bókaflokki Máls og nicnning-
ar. Og þess má geta til gam-
ans, að allt fram að því að
Gröndal „vakti athygli” á
Oljóðum Jóhannesar, hafði
aðeins eitt blað skrifað um
bókina og það blað var Þjóð-
viljinn. Fyrir nokkrum vikum
birti hann heila síðu um
hana — og þótti víst flestum
nóg um lengdina eins og von-
legt var. Og það verður ekki
annað séð en að sá sem tók
saman þessa umsögn um bók-
ina hafi verið meir en lítið
ánægður með hana — ekki
sizt með þau kvæði sem fjalla
„efasemdir".
Það er sannarlega ekki auð-
velt að átta sig á því hvað
leiðarahöfundur Alþýðublaðs-
ins er að fara.
Látum svo vera, að þetta séu
smáatriði: í þessum leiðara
Alþýðublaðsins er mikil á-
herzla lögð á það. að ekkert
sé eins hættulegt kommún-
ismanum og efasemdir.
Þetta er mikill misskilning-
ur. Við hljótum þvert á móti
að fullyrða að „konimúnism-
inn“ (við skulum nota þ-að
orð í viðri merkingu til að
forðast málalengingar) væri
ekkí til ef ekki fyrir efasemd-
ir og gagnrýni og vonbrigði.
Ef ekki kæmu til þessi erf-
iðu fyrirbæri, þá væru all-
ir á þeirri frægu og rólegu
deild, sem lýst er í Öljóðum
— en þar eru eins og kunnugt
er samankomnir auðkýfingar,
biskupar, kvikmyndastjörn-
ur og margt annað stórmenni,
ennfremur allir kratarnir. Og
þar eru „allir ánægðir með
það sem var og er og með
guðs hjálp mun verða“.
Og svo við minnumst aftur
á höfund Óljóða: hvervar það.
sem fyrir um það bil tveim
áratugum sagði frá þvi í ljóði,
að hann væri óánægður með
sjálfan sig, heiminn og flokk-
inn? Það er þessi merkilegi
„óróleiki” sem öðru fremur
veldur því að eitt skáld yng-
ist meðan önnur skáld eldast
hraðar en ár fá liðið.
Það er gamall og góður
sannleiki — þótt hann kunni
að vera nokkuð harður undir
tönn — að efasemdir, byggð-
ar á leitandi og heilbrigðri
skynsemi, eru flestu öðru dýr-

Jóhannes úr Kötlum
mætari — og einkum þeim
sem ætla manninum virka
þátttöku í örlögum heimsins.
Sá sem hefur gert sér grein
fyrir hinu neikvæða í húsum
heimsins hefur reist sér þá
einu undirstöðu fyrir jákvæðu
starfi sem nokkurs er verð.
A.B.
i
!
I