Þjóðviljinn - 24.01.1963, Blaðsíða 7

Fimmtudagur
24.
janúar 1963
- ÞJÓÐVILJINN
SÍÐA y
Viðtal við
Shalom Ronly - Rikíis hljómsveitarstjóra
Hann stjórnar tónleik-
um sinfóníuhljómsveit-
arinnar hér nú í kvöld.
Á efnisskrá eru verk
eftir Tsjækofskí, Sibeli-
us, Prokoféf og ísra-
elska tónskáldið Ben-
Haim.
Fyrir nokkru kom til
íslands ísraelski hljóm-
sveitarstjórinn Shalom
Ronly - Riklis, sem
stjórnar sinfóníuhljóm-
sveit ríkisútvarpsins í
Jerúsalem, Kol Isroel.
í styrjöld
— Já, þaö er rétt., segir Shal-
om Ronly-Riklis, — ég er fædd-
ur í Tel-Aviv. En foreldrar
mínir komu frá Austur-Evrópu
fyrir fyrri heimsstyrjöld; faöir
minn var ættaður frá Úkraín'U.
móðir mín frá Bessarabíu.
— Töluðu þau þá jiddisku?
— Nei, strax í Rússlar.di
haföi faðir minn vcriö kennari
í hebresku, og móðir mín kunin
málið líka áöur en þau flultu
til Tel-Aviv. Svo að ég heyrði
aldrei annað en hebresku. Ég
skil til dæmis ekki rússnesku
— en jiddisku skil ég auövitaö.
hana skilja allir. — Þetta cegir
Ronly-Rikiis brosandi.
(Til skýnngar skal þess get-
ið að jiddiska er scrkcnnileg
þýcka, blönduð hebreskum orð-
um, skrifuð með hebresku letri,
sem lengi hefur verið töluð
meðal Gyðinga í Austur-Evr-
ópu. Þeim sem börðust fyrir
endurreisn fornhebresku var
lengi í nöp við þetta mál).
— Á styrjaldarárunum stýrðuð
þér herhljómsveit?
— Já, þegar stríðið hófst, á-
kváðu Gyðingar í þáverandi
Palestínu að leggja fram sinn
skerf, og þá gerðust 30 þúsund
þeirra sjálfboðaliðar í brczka
hernum, en það var þá um 10
prósent af öllum Gyðingum i
landinu. Þessar sveitir börðust
aðallega í Norður-Afríku. 1942
gekk ég í þær að loknu kenn-
araprófi — og eftir nokkrar
vikur tók ég að leika í hljóm-
sveit þeirra. Síðar var mynduð
Gyðinga-„brigade“ og send til
Evrópu; hún barðist m.a. á
ítalíu, en ég var með henni í
Belgíu og Hollandi. Ég lék með
hljómsveitinni, reyndi eftir
föngum að mennta mig sjálfur
í músík. Og síðustu 5—6 mán-
uði stríðsins var ég hljómsveit-
arstjóri. Þetta var ósköp venju-
leg herhljómsveit, lék venju-
lega einhverskonar létta klass-
íska músik.
Eftirminnilegt próf
Að stríðinu loknu hóf ég svo
nám aftur og lauk prófi trá
Músíkakademíunni í Tel-Aviv
árið 1948. Það var mjög sögu-
legt. Fimmtudaginn 14. maf var
’ýst yfir stofnun Israelsríkis, og
ég átt; að fara í herinn sam-
stundis því nú hófst baráttan
fyrir alvöru fyrir tilveru þess.
Námsárinu átti ekki að ljúka
fyrr en í júní — en það var
skipulagt sérstakt próf fyrir
mig: 15. maí vörpuðu arabísk-
ar flugvélar sprengjum á Tel-
Aviv allan daginn — í smá-
hléi milli árása tókst okkur að
skjótast til kennara minna og
klukkan 12 á hádegi hófst loka-
próf mitt í píanóleik. Og
sprengjurnar héldu áfram að
falla. Klukkan tvö var ég kom-
inn í herinn.
í nokkra mánuði var ekki
um neina hljómsveit að ræða,
við höfum brýnni verkefni
þá. En þegar árið 1949 var
stofnuð hljómsveit innan hers-
ins, og varð ég stjórnandi henn-
ar — gegnéi því starfi síðan
í 12 ár. Þetta er mjög góð
hljómsveit: það er alltaf mik-
ið af fólki sem kemur til að
gegna herskyldu sem hefur lært
töluvert í músík, og við vel.i-
um það bezta, æfum menn upp.
Þessi hljómsveit heldur til
dæmis einu sinni á ári hljóm-
leika á vegum ísraelsdeildar til
eflingar nútímatónlist. Blöð í
Evrópu hafa skrifað það um
okkur, að þetta sé eina her-
hljómsveitin í heiminum sem
leikur Webern, Stravinskí . . .
Unglingahljómsveitin
Jafnfrámt hafði ég stjórnað
öðrum hljómsveitum sem gest-
ur, þar á meðal sinfóníuhljóm-
sveit útvarpsins. Var mér svo
boðið að ganga í þjónustu þess,
og síðan 1961 stjórna ég úl-
varpshljómsveitinni.
— Hvenær komuð þér svo
til Evrópu eftir stríðið?
— Það var árið 1953; Igor
Markevitch hafði verið í Israel
og bauð mér til náms hjá sér
í Salzburg, Austurríki. Þangað
fór ég síðan á hverju sumri
til 1956. En sem stjórnandi kom
ég fyrst til Evrópu 1958, þá fór
ég með unglingahljómsveit okk-
ar til Brússel.
— Já, ég sá að það var töl-
vert minnzt á þessa hljómsveit
í viðtali yðar við Morgunblað-
ið. (Þar var sagt að í henni
væri fólk á aldrinum 14 til
25 ára — allt skólafólk en þó
ekki endilega í tónlistarskólum.
Það hittist svo í skólaleyfum
og æfði þá næstum því allan
sólarhringinn).
— Það er eðlilegt að ég talaði
mikið um hana, því mér þykir
mjög vænt um þessa hljóm-
sveit. Og það er rétt, að við
æfum aðeins í skólaleyfum; það
eru sex vikur á sumrin, og
þar að auki eru um það bil
vikuleyfi á stórhátíðum okkar
— um nýjársleytið í septem-
ber (roshoshon), á hanúkka og
pesach. Við verðum að haga
þessu þannig því fólkið er
allstaðar að af landinu. Og á-
rangur hefur verið góður, við
höfum fengið alþjóðleg verð-
laun.
— Mundi tónlistaráhugi ungs
fólks vera mikið meiri í borg-
um en í sveitum í kibbutzim?
— Af eðlilegum ástæðum er
miklu meira um tónlistarnám í
borgum en sveitum; en í borg-
um eni það oft foreldrar sem
ráða. En sá unglingur í sveit
sem lærir — hann vill læra
sjálfur, sýnir sannan áhuga
sem oft dugar honum til góðra
hluta. Það er líka mjög þýð-
ingarmikið frá þjóðfélagslegu
sjónarmiði að eignast virka
þátttakendur i tónlistarlífi i
dreifbýlinu.
Þjóðleg tónlistarhefð
— Hver er hlutur þjóðlegr-
ar tónlistarhefðar í ísraelskri
músík? — Og' er yfirleitt hægt
að tala um sarneiginlega þjóð-
lega hefð Gyðinga frá hinum
ólíku löndum „útlegðarinnar"?
— Vissulega er til gyðing-
leg hefð í sambandi við flutn-
ing helgirita. En ef við tök-
um þjóðlega músík, þá hefur
hún verið undir sterkum ó-
hrifum umhverfisins. Þjóðlög
Austur-Evrópugyðinga hafa til
dæmis orðið fyrir sterkum á-
hrifum frá rúmenskri músík,
sígaunamúsík o.s.frv.. Eða ef
við snúum okkur að nútíma
tónskáldum eins og Ben-Haim,
sem vébðúr' léikihn hér: ’ Hann
er fæddur í Þýzkalandi, og
áður en hann kom til ísrael
var hann þýzkt tónskáld, þótt
í verkum hans gæti nokkurra
gyðinglegra blæbrigða. Þegar
hann kom suður kynntist hann
tónlist Gyðinga frá Jemen, og
varð mjög hrifinn af henni.
Hann vann töluvert með ágætri
þjóðlagasöngkonu sem ættuð er
frá Jemen, Braha Zefira; skrif-
aði fyrir hana. I verki hans
„Fró Israel“, sem hér verður
flutt eru einmitt sterk áhrif
frá þessari músík — þótt verk-
ið sé svo skrifað fyrir evr-
ópíska hljómsveit. Svo er mál
með vexti, að Gyðingar i Jem-
en urðu ekki fyrir eins miki-
um, að þeir hafi geymt upp-
evrópskir Gyðingar, samfélag
þeirra var lokað, og við álit-
um, að þeir hafi gleymt upp-
runalegri músík en þá, sem
Evrópugyðingar komu með.
— Væri þá stíll Ben-Haims
einkennandi fyrir ísraelskar
tónsmíðar í dag?
— Fyrir ákveðinn hluta
þeirra, fyrir það sem við köll-
um stundum austurmiðjarðar-
hafsstil. Svo eigum við líka
tólftónaskáld: þeir segjast aö
vísu líka hagnýta sér ísraelsk
temu — en mönnum gengur
mjög erfiðlega að koma auga
á þau. En þetta eru alvarlegir
listamenn, og margt gott sem
þeir gera. Einnig örlar aðeins
á elektrónískri músík.
Bændur vilja líka
hlusta
— Þér hafið sjálfsagt heyrt
talað um ýmsa erfiðleika sem
tónlistarmenn eiga við að striða
á því fámenna landi Islandi.
Gætuð þér nefnt einhverja
sérstaka örðugleika sem ísra-
leskt tónlistarlíf á við að
stríða?
— Það væri þá helzt þetta
eilífa vandamál: hljómsveitirn-
Framhald á 10. síðu
Guðmundur Vigfússon:
Hversvegna þarf íhald-
Ið umhuasunarfrest?
A síðasia íundi borgar-
stjórnar Reykjavíkur gorði ég
tilraun tál þess að fá borg-
arstiórnina til stuönings við
vandamál húsbyggjenda. Ég
flutti tillögu um að borgar-
stjórnin iýsti áhyggjum sín-
um yfir þeirri þróun sem nú
fer fram í íbúðabyggirigum,
wi fyrir fundinum lá yfirlit
byggingaffulltrúans i Reykja-
vík um fnllgerðar byggingar í
borgtnni á sl. ári. Samkvæmt
pessu yíirliti vantaði 112 (-
búðir ti! þess að ná þeirri
tölu íbúða. sem hagfræðingur
Reykjavíkurborgar telur að
byggingarstarfsemi hvers árs
þurfi að skila t.il þess að taka
við íólksfjölguninni og útrýma
í áföngum óhæfu og heilsu-
sntl’andi íbúðum.
Tillagan fól síðan í sér
eftirfarandi efnisatriði:
1. Að borgarstjórnin
legði áherzlu á að hraða
undirbúningi nýrra bygg-
ingarsvæða til úthlutunar
.4 þessu ári.
2. Að borgarstjórnin
skoraði á stjómari'öldin að
’eita allra ráða til að
iækka byggingarkostnað,
t.d. með þvi að lækka eða
fella alveg niður innflutn-
ingstolla og söluskatta á
byggingarefni til íbúða.
3. Að borgarstjórnin
skoraði á ríkisstjóm og Al-
þingi að gera ráðstafanir
til að útvega aukið fjár-
magn tii íbúðalána.
4. Að borgarstjómin
skoraði á Alþingi og rík-
isstjórn að hækka lán til
íbúða þannig að þau nemi
a.m.k. 50% byggingarkostn-
aðar og lækka verulega
vexti á íbúðalánum.
Enginn sem þessi mál þekk-
ir mun efast um að ofan-
greind atriði séu mikils um
það ráðandi hver þróunin er
og verður í byggingu íbúðar-
húsnæðis í borginni og land-
inu yfirleitt. Það hefur óneit-
aniega oftast staðið á lóðum
og lóðaúthlutun ekki farið
fram á heppilegum árstíma.
Á valdi borgarstjórnar sjáifr-
ar er að bæta úr því og þar
hefur hún ekki til amtarra
að leita um úrbætur eða úr-
ræði.
Við þurfum líka að lækka
bygginnarkostnaðinn og ein
raunhæfasta leiðin til þoss er
að hætta að valcla íijúða-
byggjendum óþörfum eríið-
leikum með ’náum innflutn-
ingsgjöldum og sölusköttum
á byggingarefnið. Þetta á rík-
ið að gefa eftir og aðstoða
þannig húsbyggjendur. Væri
Guðtnundur Vifffússon
það eðlilegt byrjunarskref til
lækkunar byggingarkostnaðar.
Hér þarf einnig að útvega
af opinberri hálfu stórlega
aukið fjármagn til íbúða-
byggina. Og þetta er auövclt
ef vilja vantar ekki. Aukið
fiámiagn til lánastarfseminn-
ar á að afnsma þá óþolandi
bið, sem nú er á því að menn
fái þau lán seni þeir eiga
rétt á út á íbúðir sínar. Og
það á einnig að gera mögu-
legt aö hælcka lánin, en
hækkun lánanna og lækkun
vaxtanna cr aðkallandi úr-
lausnarefni. Það hörmungar-
ástand lánamálanna að íiá-
markslán skuli ekki einu
sinni nægja fyrir hækkun
byggingarkostnaðar á meðal-
íbúð frá því sem var 1958
er ekki viðunandi. Og allir
vita að vaxtaokur viðreisnar-
stjómarinnar er einn versti
óvinur allra sem í fram-
kvæmdum standa og á sér
hvergi hliðstæðu.
Var nú ekki sjálfgefið að
öll borgarstjóm Reykjavíkur
gæti. með ástand og stað-
reyndir húsnæðismálanna í
huga, sameinazt um tillögu
ejns og þessa. Þótti borgar-
stjóminni allri ekki eðlilegt
að greiða fyrir íbúðabygging-
um almennings með því að
hraða undirbúningi lóðaaf-
hendingar og að skora á
stjórnarvöldin að gera þær
ráðstafanir, sem í tillögunni
greindi, til þess að auðvelda
aimenningi þá ströngu bar-
áttu sem það kostnr að byggja
yfir síg?
Þótt ótrúlegt virðist reynd-
ist það ekki. Meirihlutaflokk-
urinn í borgarstjóm, Sjálf-
stæðisfiokkurinn. notaði vald
sitt til að drepa tniögunni
á dreif með írestun á af-
greiðslu hennar. Ihaldið
þurfti að taka sér umhugs-
unarfrest um hvort rétt væri
að hraða afhendingn lóða til
íbúðabygginga. Það þurfti
frest til að athuga hvort réti
væri að lækka byggingar-
kostnaðinn. Meirihlutinn
treysti sér ekki, án frests og
umhugsunar, að láta í Ijósi
ósk borgarstjórnar um aukið
fjármagn til íbúðabygginga.
Og íhaldið gat ekki, án frests
og umhugsunar, skorað á Al-
þingi og ríkisstjóm að hækka
lán til íbúðabygginga og
lækka okurvextina.
Þessi frammistaða íhaldsins
í borgarstjóm er sannarlega
íhugunarefni fyrir íbúðabyggj-
endur og alla þá, sem þurfa
að byggja yfir sig og sína
af litlum efnum. Og hún er
því íhugunarverðari, sem það
kom skýrt fram í umræðun-
um, að íhaldið telur hér ckki
um vandamál að ræða, nema
siður sé. Ihaidið sagði á borg-
arstjómarfundinum að sl. ár
hefðu verið íuilgcrðar hér 203
íbúðir fram yfir |h«ríina! Og
þó vantaði 112 tbúðlr tll að
ná því rnarki, sem borgarhag-
fræðingur tclur árlega bygg-
ingarþðrf í borgmni fram til
T970.
Svona alvarlega tekur meiri-
hlutaflokkurinn í borgarstjóm
mesta vandamálið sem unga
fólkið og fjölmargir aðrir
eiga við að glíma. Viðbrögð-
in og skilningurinn sýna ljós-
lega hvers af íhaldinu er að
vænta í þessu máli og hvað
i frr^inn tillocii'npnr
I
* 1
í
i
i